Overig : Reikwijdte rechtmatigheidstoetsing Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB)

Nr. 173
BRIEF VAN DE TOETSINGSCOMMISSIE INZET BEVOEGDHEDEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 23 november 2018

De Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) en de Commissie van Toezicht op de
Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) streven ernaar, zo veel als mogelijk
is, een gelijke interpretatie te geven aan de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten
2017 (Wiv 2017). Dit streven naar rechtseenheid is van belang voor de rechtszekerheid
van de burger en geeft ook de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en
de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) de benodigde duidelijkheid
over het toepasselijke juridische kader voor de rechtmatige uitoefening van hun taken.

De AIVD en de MIVD werken in het belang van de nationale veiligheid samen met inlichtingen-
en veiligheidsdiensten van andere landen. Zo verstrekken zij geëvalueerde en ongeëvalueerde
gegevens, al dan niet in grotere hoeveelheden (bulk), en verlenen zij technische en
andere vormen van ondersteuning in het kader van hun samenwerkingsrelaties met buitenlandse
diensten. De vraag heeft zich voorgedaan of en, zo ja, in welke mate de samenwerking
met buitenlandse diensten dient te worden betrokken in de motivering voor de inzet
van bijzondere bevoegdheden door de AIVD en de MIVD en daarmee bij de rechtmatigheidstoetsing
door de TIB. In dat kader heeft overleg plaatsgevonden tussen de TIB en de CTIVD teneinde
de rechtseenheid te bewaken. Deze brief geeft de uitkomst van het rechtseenheid overleg
weer.

Ingevolge artikel 88 Wiv 2017 is het aangaan van samenwerkingsrelaties met buitenlandse
inlichtingen- en veiligheidsdiensten voorbehouden aan de Minister van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de Minister van Defensie. In artikel 89 Wiv
2017 is bepaald dat voor de verstrekking van ongeëvalueerde gegevens dan wel het verlenen
van ondersteuning door de AIVD en de MIVD in het kader van een samenwerkingsrelatie,
toestemming van de betrokken Minister benodigd is. Genoemde ministeriële toestemmingen
zijn, als zodanig, niet aan een rechtmatigheidstoets door de TIB onderworpen. De TIB
toetst uitsluitend de rechtmatigheid van de door de betrokken Minister verleende toestemming
voor de inzet van de in artikel 32 Wiv 2017 genoemde bijzondere bevoegdheden. De CTIVD
houdt toezicht op de rechtmatigheid van zowel het aangaan van de samenwerkingsrelatie
als de concrete activiteiten die in het kader van die relatie worden uitgevoerd door
de AIVD en de MIVD.

De TIB en de CTIVD zijn van oordeel dat de AIVD en de MIVD bij de motivering van de
inzet van de door de TIB te toetsen bijzondere bevoegdheden, alle reeds vaststaande
en vooraf in redelijkheid voorzienbare feiten en omstandigheden behoren te benoemen,
die de TIB van betekenis acht voor de toetsing van de rechtmatigheid van die inzet.
Wanneer de inzet van een door de TIB te toetsen bijzondere bevoegdheid plaatsvindt
(mede) ten behoeve van het verlenen van ondersteuning aan een buitenlandse dienst,
dient dit derhalve in de motivering van die inzet te worden betrokken. De TIB toetst
niet de rechtmatigheid van het verlenen van ondersteuning als zodanig, maar wel van
de inzet van de bijzondere bevoegdheden die daarbij plaatsvindt (Kamerstuk 34 588, nr. 3, p. 164). Ook wanneer vaststaat of vooraf in redelijkheid voorzienbaar is dat de
gegevens die door de inzet van de bijzondere bevoegdheid worden verworven, in ongeëvalueerde
vorm of in bulk zullen worden verstrekt aan een buitenlandse dienst, moet dit worden
betrokken in de motivering. In de wetsgeschiedenis bij de Wiv 2017 wordt in dit verband
ook gerefereerd aan de situatie dat het delen van informatie met het buitenland als
onderdeel van een toestemmingsverzoek wordt mee gewogen bij de inzet van een bijzondere
bevoegdheid, bijvoorbeeld als een division of effort is overeengekomen met buitenlandse
diensten (Kamerstuk 34 588, nr. 18, p. 96).

Elke redelijkerwijs voorzienbare vorm van gegevensverwerking kan van betekenis zijn
voor de rechtmatigheidstoets door de TIB. De (onderlinge) verlening van ondersteuning
kan van betekenis zijn voor de beoordeling van de noodzaak van de inzet van een bijzondere
bevoegdheid. De verstrekking van gegevens aan buitenlandse diensten kan daarnaast
betekenis hebben voor de beoordeling van de reikwijdte, diepgang, frequentie en duur
van de inmenging in grondrechten die in dat verband plaatsvindt en daarmee voor de
proportionaliteit, subsidiariteit en gerichtheid van de inzet van de bevoegdheid.
De aard van de samenwerking van de AIVD en de MIVD met buitenlandse diensten en de
concrete uitvoering die daaraan gegeven zal worden, kunnen derhalve een wezenlijk
onderdeel zijn van de rechtmatigheidstoets door de TIB voorafgaande aan de inzet van
daaraan gerelateerde bijzondere bevoegdheden.

In het licht van het voorgaande zijn de TIB en de CTIVD van oordeel dat verzoeken
tot toestemming voor de inzet van bijzondere bevoegdheden alle feiten en omstandigheden
behoren te bevatten die voor de rechtmatigheid van die inzet van betekenis zijn. Hieronder
wordt begrepen de ten tijde van de toetsing reeds vaststaande dan wel vooraf in redelijkheid
voorzienbare verstrekking van ongeëvalueerde gegevens en/of gegevens in bulk aan buitenlandse
diensten, alsmede het verlenen van technische en andere vormen van ondersteuning in
samenwerkingsrelaties. Verzoeken tot toestemming dienen een volledig beeld te geven
en op zichzelf toetsbaar te zijn door de TIB. De CTIVD zal op deze praktijk toezicht
houden.

De TIB en de CTIVD hebben reeds in een eerder stadium hun standpunt per brief kenbaar
gemaakt aan de Ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Defensie en aan de directeur-generaal van de AIVD en de
directeur van de MIVD.

Hoogachtend,

M. Moussault Voorzitter Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden

H.N. Brouwer Voorzitter afdeling toezicht CTIVD

A. Stehouwer Voorzitter afdeling klachtbehandeling CTIVD