Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Kooten-Arissen over het gebrek aan toezicht op legionella afkomstig van afvalwaterzuiveringsinstallaties

Antwoord van Minister Van Nieuwenhuizen Wijbenga (Infrastructuur en Waterstaat), mede
namens de Minister voor Medische Zorg (ontvangen 19 oktober 2018).

Vraag 1

Bent u bekend met de nieuwsberichten «Gerard Smits (77) lag kantje boord door legionella
uit waterzuiveringen» en1 «Brandbrief na heftige ziektegevallen in Brabant: niemand controleert waterzuivering
op legionella»?2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u bekend met het feit dat afgelopen jaar alleen al in Brabant een recordaantal
van 123 mensen besmet raakte met legionella en er daarvan 11 zijn overleden?3

Antwoord 2

Ja. Deze ziektegevallen zijn echter niet allemaal toe te schrijven aan besmetting
door de afvalwaterzuivering. Zie hiervoor ook de bijgevoegde brief aan uw Kamer.

Vraag 3

Bent u bekend met het feit dat zeker vijf personen ziek werden na besmetting door
de afvalwaterzuivering van vleesverwerker Vion te Boxtel? Bent u ook bekend met het
feit dat zeker acht mensen ziek werden, waarvan er één overleed, na besmetting door
de afvalwaterzuivering van vleesdestructiebedrijf Rendac te Son en Breugel?

Antwoord 3

Ja, het ministerie is hierover door de bevoegde gezagen geïnformeerd. De GGD heeft
nader onderzoek gedaan naar deze besmettingen. De uitkomst daarvan vindt u in mijn
brief hierover aan uw Kamer.

Vraag 4

Deelt u de mening dat het absoluut onacceptabel is dat de afvalwaterzuivering van
Vion en Rendac tot ziekte, permanente gezondheidsschade en zelfs sterfte leidt?

Antwoord 4

Een afvalwaterzuivering hoort niet te zorgen voor gezondheidsschade voor omwonenden.
Het was tot voor kort niet bekend dat afvalwaterzuiveringen onder bepaalde omstandigheden
kunnen zorgen voor directe verspreiding van de Legionella-bacterie. Zoals in mijn brief aan uw Kamer al aangegeven, bestaan biologische waterzuiveringsinstallaties
al vele tientallen jaren. Directe verspreiding over grotere afstand vanuit een afvalwaterzuiveringsinstallatie
was nog niet eerder aangetoond. Het is nog niet precies duidelijk onder welke omstandigheden
deze verspreiding kon plaatsvinden. Hiernaar vindt nader onderzoek plaats. Pas dan
is er meer te zeggen over het verband tussen afvalwaterzuiveringen en de verspreiding
van Legionella. In de tussentijd moet het bevoegde gezag – meestal via de omgevingsdiensten – zorgen
voor maatregelen bij afvalwaterzuiveringen om gezondheidsschade, en zeker sterfte,
te voorkomen.

Vraag 5

Kunt u aangeven hoe deze situatie heeft kunnen ontstaan en bestaan?

Antwoord 5

Ik verwijs u hiervoor naar mijn uitgebreidere brief hierover aan uw Kamer.

Vraag 6

Bent u bekend met de toename in de afgelopen jaren van het aantal in Nederland opgelopen
legionellabesmettingen en sterfgevallen?4

Antwoord 6

Ja, die informatie is openbaar. Het RIVM publiceert hierover maandelijks op haar website.
Voor een toelichting op deze toename verwijs ik u naar mijn brief.

Vraag 7

Is er onderzoek gedaan naar de oorzaak van de recente toename van het aantal in Nederland
opgelopen legionellabesmettingen en sterfgevallen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Ja, er vindt doorlopend onderzoek plaats bij groepen van patiënten met legionellose.
Als resultaat hiervan werden de afvalwaterzuiveringen als bron gevonden. Deze kennis
wordt nu meegenomen in brononderzoek bij nieuwe patiënten. Verder zijn in de afgelopen
jaren diverse onderzoeken gedaan naar de relatie met het weer, waaronder onderzoek
naar het voorkomen van Legionella in regenwaterplassen en in grond en weergerelateerde analyses. Onderzoek naar alternatieve
bronnen van legionellose werd gedaan in een promotie-onderzoek.

Vraag 8

Bent u van plan daar onderzoek naar te doen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

Ja, zie hiervoor ook mijn brief aan uw Kamer.

Vraag 9

Kunt u aangeven waarom veel installaties, die bekend zijn als bron van legionellabesmetting,
risico-analyses en beheersplannen moeten maken terwijl afvalwaterzuiveraars, waarvan
nu vaststaat dat ze een bron van legionellabesmettingen zijn, dat niet hoeven? Gaat
u afvalwaterzuiveraars onder hetzelfde toezicht brengen?

Antwoord 9

Eerste belang is dat afvalwaterzuiveraars waar dit risico zich voordoet, maatregelen
nemen om verdere verspreiding te voorkomen. Dit wordt opgepakt door de bevoegde gezagen,
via de betreffende omgevingsdiensten. Zij staan in nauw contact met de GGD. Ik ben
hierbij goed aangesloten. Omdat afvalwaterzuivering niet bekend was als bron voor
Legionellaverspreiding, zijn er geen eisen aan deze zuiveringen, waar het gaat om Legionella. De korte termijn maatregelen worden nu genomen door de bevoegde gezagen. Daarnaast
laat ik in kaart brengen welke mogelijkheden er zijn om ook voor afvalwaterzuivering
eisen op te nemen met betrekking tot Legionella. Daarvoor is specifiek wetenschappelijk vervolgonderzoek nodig om de risicofactoren
goed in beeld te krijgen. Zonder dit inzicht is het niet mogelijk normen op te stellen
en structurele maatregelen te nemen om besmetting te voorkomen.

Vraag 10

Is er in het verleden onderzoek gedaan naar de mogelijke effecten van afvalwaterzuiveringsinstallaties
voor het milieu en de volksgezondheid? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 10

Ja, er is veel onderzoek gedaan naar de effecten van afvalwaterzuiveringsinstallaties,
waaronder water- en luchtkwaliteitsonderzoek, waarbij ook is gekeken naar de relatie
met verschillende infectieziekten.

Vraag 11

Is er onderzoek gedaan naar de relatie tussen afvalwaterzuiveringsinstallaties en
legionellabesmettingen? Zo nee, bent u voornemens zulke onderzoeken in te stellen?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

In mijn brief aan uw Kamer ga ik op deze vraag dieper in.

Vraag 12

Is onderzocht of de genomen maatregelen bij Vion en Rendac afdoende zijn om legionellabesmettingen
in de toekomst te voorkomen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 12

Het effect van de tijdelijke maatregelen is onderzocht en is als tijdelijke maatregel
afdoende om de verdere verspreiding naar de omgeving te voorkomen. Permanente maatregelen
zijn in voorbereiding. Hiervoor is meer wetenschappelijk onderzoek nodig naar de risicofactoren
voor legionellaverspreiding vanuit afvalwaterzuiveringsinstallaties.

Vraag 13

Klopt het dat beide afvalwaterzuiveringsinstallaties relatief nieuw waren?

Antwoord 13

Ja, de waterzuivering in Boxtel dateert van 2015, en de waterzuivering in Son werd
verbouwd tot de huidige installatie in 2012.

Vraag 14

Is bij het ontwerp voldoende rekening gehouden met legionella? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 14

Bij het ontwerp van de oorspronkelijke opstelling was niet bekend dat dit type afvalwaterzuivering
onder bepaalde omstandigheden een potentieel risico kan zijn voor verspreiding van
Legionella.

Vraag 15

Zijn er bij andere waterzuiveringsinstallaties toereikende maatregelen genomen om
legionellabesmettingen te voorkomen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 15

Zie hiervoor mijn uitgebreidere brief aan uw Kamer.

Vraag 16

Bent u bekend met het feit dat ook de eerste (bekende) uitbraak van legionella in
Austin, Minnesota in 1957 plaatsvond bij een vleesverwerker?5

Antwoord 16

Ja. Het artikel waar u naar verwijst beschrijft een uitbraak van longontsteking twintig
jaar voor de ontdekking van de legionellabacterie. De studie onderzoekt of deze uitbraak
mogelijk veroorzaakt kan zijn door Legionella door met behulp van serologisch onderzoek te kijken naar afweerstoffen in het bloed.
De studie beschrijft niet wat mogelijke bronnen waren en of er bij de vleesverwerker
een afvalwaterzuivering of koeltoren aanwezig was. Ook moet worden opgemerkt dat serologisch
onderzoek een weinig nauwkeurige diagnostische methode is om een besmetting met Legionella aan te tonen, zeker wanneer dit pas jaren na de mogelijke besmetting gebeurt.

Vraag 17

Is er een reden dat bedrijven die vlees verwerken, zoals Vion en Rendac, gevoeliger
zijn voor legionella dan andere bedrijven? Zo ja, wat is die reden?

Antwoord 17

Vleesverwerkende bedrijven lijken hier inderdaad gevoeliger voor omdat het hier gaat
om voedselrijk afvalwater en water met hogere temperaturen. Zie voor meer toelichting
hierop mijn brief aan uw Kamer.

Vraag 18

Bent u, gegeven het feit dat er nu weer sterfgevallen te betreuren zijn, bereid om,
mede ook gezien bijvoorbeeld de Q-koorts, een breed onderzoek te doen naar de risico’s
voor de volksgezondheid in de hele productieketen van de vee-industrie? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 18

Er wordt op diverse punten in de productieketen onderzoek gedaan naar effecten op
de volksgezondheid van de veehouderij. Zo wordt binnen het VGO (veehouderij en gezondheid
omwonenden onderzoek) gekeken naar de effecten van de veehouderij op de gezondheid
van mensen die in de buurt van veehouderijbedrijven wonen. Er wordt veel onderzoek
gedaan naar zoönosen die door voedsel overgedragen worden. Ook is in de afgelopen
periode veel onderzoek gedaan naar antibioticaresistentie in relatie tot de veehouderij.

Vraag 19

Kunt u aangeven welke reden de bevoegde gezagen (te weten gemeenten en provincies)
hebben om de omgevingsdienst(en) nog niet opdracht te hebben gegeven afvalwaterzuiveringsinstallaties
te controleren op legionella? Bent u voornemens hen daartoe aan te sporen of te dwingen?

Antwoord 19

Ik ga hierop in mijn brief aan uw Kamer uitgebreid op in.

Vraag 20

Hebben de decentrale overheden naar uw mening juist gehandeld in het geval van de
voorbeelden bij Vion en Rendac? Waaruit blijkt dat?

Antwoord 20

Ja, zij hebben gehandeld volgens de voorschriften en zijn transparant geweest over
de ziektegevallen en mogelijk relevante omgevingsfactoren. Nadat het verband met de
afvalwaterzuiveringen was gelegd, hebben zij adequaat gehandeld door het bedrijf maatregelen
op te leggen om het risico voor de omgeving weg te halen.

Vraag 21

Blijkt uit de beschreven voorbeelden naar uw mening dat gemeenten en provincies voldoende
toegerust zijn qua kennis en middelen om adequaat toezicht te houden? Waaruit blijkt
dat?

Antwoord 21

Zoals in eerdere antwoorden aangegeven was er nog geen kennis beschikbaar over de
risicofactoren voor de verspreiding van Legionella naar de omgeving door afvalwaterzuiveringen. Nu meer duidelijk wordt over de risicofactoren,
moeten de bevoegde gezagen hiermee rekening houden bij het uitoefenen van hun verantwoordelijkheid.
Daartoe zijn zij voldoende toegerust, zeker omdat zij ondersteund worden door de GGD
en het RIVM.

Vraag 22

Wat gaat u doen om het aantal besmettingen in Nederland zo snel mogelijk weer omlaag
te brengen?

Antwoord 22

Zie hiervoor het antwoord in mijn brief aan uw Kamer.