Verslag van een rapporteur : Eindverslag van de rapporteurs over het kennisthema EU-uitbreiding

Nr. 3250
VERSLAG VAN DE RAPPORTEURS

Vastgesteld op 2 oktober 2025

Introductie

Tijdens de procedurevergadering van 13 februari 2025 heeft de vaste Kamercommissie
voor Europese Zaken besloten dat wij ons rapporteurschap EU-uitbreiding konden voortzetten, met een geactualiseerde inhoudelijke invalshoek. Het eindverslag met de resultaten uit het vorige mandaat is op 14 maart 2025 gepubliceerd. Ons nieuwe
mandaat werd vastgesteld op 24 april 2025.

Gezien de val van het kabinet op 3 juni jl., hebben we slechts twee activiteiten ondernomen.
Het gaat om een gesprek met de Voorzitter van het parlement van Servië en een gesprek
met de Eurocommissaris voor Nabuurschap en Uitbreiding. Een voorgenomen werkbezoek
van de commissie EUZA aan Westelijke Balkanlanden in het zomerreces 2025, is uitgesteld.

In dit eindverslag geven wij aanbevelingen aan de commissie Europese Zaken in nieuwe
samenstelling na de verkiezingen, en een terugkoppeling van de twee gesprekken. Het
rapporteurschap EU-uitbreiding wordt hiermee afgesloten.

Aanbevelingen

Wij adviseren de nieuwe vaste Kamercommissie voor Europese Zaken te overwegen:

– het kennisthema Uitbreiding met een toespitsing op de Westelijke Balkan opnieuw te
agenderen, dan wel een rapporteurschap in te stellen.

– een werkbezoek te brengen aan de Westelijke Balkan om zich een goed beeld te vormen
van de laatste ontwikkelingen in deze landen.

– het onderwerp EU-Uitbreiding en EU-Hervormingen aan elkaar te koppelen, zoals ook
wordt geadviseerd in het eindverslag van de rapporteurs EU-hervormingen.

Doel rapporteurschap EU-Uitbreiding

In het vorige mandaat hebben wij ons gericht op het verloop van het EU-toetredingsproces
en de (geo)politieke belangen die daarbij een rol spelen. De hoofdbevinding was dat
er spanning bestaat tussen de geopolitieke druk op snellere toetreding en het strikt
vasthouden aan de Kopenhagencriteria en toetredingsmethodologie. Echter, ondanks de
versnelling van het uitbreidingsproces sinds 2022 heeft dit tot op heden niet geleid
tot een versoepeling van de criteria. De andere conclusie was dat de lange wachttijden
voor toetreding binnenlands-politiek niet goed uitwerken in de kandidaat-lidstaten,
en dat misschien de mogelijkheid tot intensievere samenwerking/geleidelijke integratie
enig soelaas zou kunnen bieden.

Voortbouwend hierop wilden wij ons in het nieuwe mandaat richten op de vraag in hoeverre
de EU op dit moment al samenwerkt met de kandidaat-lidstaten van de Westelijke Balkan
en op welke terreinen de EU mogelijk nog intensiever kan samenwerken, in anticipatie
op lidmaatschap. Het doel van het rapporteurschap is de kennis- en informatiepositie van de commissie op dit
thema te versterken. Het betreft de zoektocht naar toenadering en intensievere samenwerking
op allerlei gebieden, zolang de Westelijke Balkanlanden nog niet aan alle EU-toetredingscriteria
voldoen.

Hoofdbevinding van de rapporteurs

Uit het vorige mandaat, de recente Staat van de Europese Unie Speech van Commissievoorzitter
Ursula Von der Leyen1 en het gesprek met Eurocommissaris Marta Kos blijkt dat uitbreiding van de Europese
Unie steeds meer in het teken is komen te staan van geopolitieke belangen en veiligheid.

Terugkoppeling over de ondernomen activiteiten

1. Gesprek met Ana Brnabić, Voorzitter parlement Servië

Op 14 mei 2025 had de Servische parlementsvoorzitter een gesprek met leden van de
commissie EUZA, waaronder de rapporteurs EU-uitbreiding.

Brnabić is gekomen om steun te zoeken bij de Tweede Kamer voor het openen van cluster-3
van de toetredingsonderhandelingen. Zij typeert de bilaterale relatie tussen Nederland
en Servië als politiek gezien matig, maar op economisch terrein juist heel goed. Veel
Nederlandse bedrijven zijn actief in Servië. Zij wil zich actief inzetten voor betere
politieke relaties met parlementen die kritisch staan tegenover Servische toetreding
tot de EU, zoals de Baltische staten, Scandinavische landen en Benelux. Het is van
belang om open en directe communicatiekanalen te hebben. Ze verzekert de leden van
de commissie Europese Zaken dat EU-lidmaatschap, stabiliteit, vrede en welvaart in
de regio, Servië»s topprioriteiten zijn.

Wat de criteria voor EU-toetreding betreft, geeft ze toe dat er nog veel werk verzet
moet worden. Servië is druk bezig met verbeteren van de kieswet en het verkiezingsklimaat,
betere mediawetten en de politieke dialoog met Pristina. Servië is veranderd in de
laatste twaalf jaar. De levenstandaard van burgers en werkgelegenheid is enorm gestegen.
Van een landbouwland heeft het zich ontwikkeld naar land met een bloeiende ICT- en
technologiesector. De braindrain is gestopt, want steeds meer mensen vinden goed betaald
werk in Servië zelf. Stabiliteit en vrede in de regio is zeer belangrijk voor Servië,
omdat het in het directe belang van Servië is. Servië heeft een positief signaal nodig
van de EU en is klaar voor het openen van cluster-3.

In de discussie met de Kamerleden kwamen politiek gevoelige kwesties aan de orde,
zoals het bijwonen door president Vučić van de 9 mei parade in Moskou; recente veranderingen
in de mediawet; en de oproep aan Servië om zelf positieve signalen af te geven aan
de EU en te voldoen aan de criteria.

2. Gesprek met Marta Kos, Eurocommissaris voor Nabuurschap en Uitbreiding

Op 12 juni 2025 vond er een gesprek plaats tussen de Eurocommissaris en leden van
de commissie Europese Zaken, waaronder de rapporteurs EU-Uitbreiding.

De onvoorspelbare geopolitieke ontwikkelingen hebben invloed op de manier waarop de
EU naar de uitbreiding kijkt, aldus Kos. De uitbreiding is meer in het teken van veiligheid
komen te staan. Ze betoogt dat veiligheid in Europa, het verdedigen van democratie
en Europese waarden belangrijker zijn dan ooit. Europa moet zelf verantwoordelijk
nemen voor veiligheid in de regio. Wat in de Westelijke Balkan gebeurt heeft grote
invloed op de veiligheid en stabiliteit in Europa.

Zij betoogt dat ze de principes van de rechtsstaat fier overeind zal houden. Dit is
het start- en sluitpunt van de toetredingsonderhandelingen. De standaarden van de
screenings door de Europese Commissie zijn hoog en vormen de basis voor de beslissing
van de Raad tot het openen van een cluster. Papieren hervormingen zijn zeker niet
voldoende, er moet sprake zijn van implementatie. Gelden uit het fonds voor de Westelijke
Balkan worden alleen vrijgegeven als er duidelijke prestaties tegenover staan.

Zij prijst Nederland dat in Brussel bekend staat als actief betrokken bij het uitbreidingsproces
en de bescherming van de rechtsstaatprincipes. Nederlandse ambassades hebben een uitgebreid
netwerk met maatschappelijke organisaties in de kandidaat-lidstaten en goede relaties
met de Vertegenwoordigingen van de EU aldaar.

De Europese Commissie heeft de aanbeveling gedaan om cluster-1 te openen voor Oekraïne
en Moldavië. Het openen van cluster-1 is van belang omdat het garanties kan bieden
voor investeerders en bedrijven om mee te helpen aan de wederopbouw van Oekraïne.
Ze waarschuwt de Kamerleden scherp te zijn op de ontwikkelingen in Moldavië. Rusland
voert daar een hybride oorlog. De Europese Commissie heeft geleerd van wat er in Georgië
is gebeurd, waar nu een pro-Russische regering zit. Een groot Europees team is actief
in Moldavië om de Russische propagandamachine het hoofd te bieden. Volgens Kos wil
Rusland een pro-Russische regering in Moldavië aan de macht helpen bij de parlementsverkiezingen
eind september 2025. De Eurocommissaris is zelf in Moldavië geweest om het Russische
narratief dat tegen Brussel is te keren.

De Westelijke Balkan kent twee type landen: zij die leveren en zij die niet (willen)
leveren. Veel is afhankelijk van politieke wil. Kos zegt te verwachten dat Montenegro
in 2026 en Albanië in 2027 klaar zullen zijn voor toetreding. Voor de andere landen
is het moeilijker. De Joegoslavië oorlog heeft diepe sporen nagelaten. De Europese
Unie spant zich in om verzoening te bewerkstelligen. Servië moet meer garanties geven
voor vrije media en hervormingen van het kiesstelsel doorvoeren. Bosnië en Herzegovina
heeft een complexe staatsstructuur, die destijds werkte om tot vrede te komen (Dayton
akkoorden), maar nu herzien moet worden om te kunnen werken, volgens Kos. Tot slot
merkt zij op dat IJsland overweegt EU-lidmaatschap aan te vragen en dat ook in Noorwegen
de publieke opinie lijkt te veranderen. Canada heeft de Eurocommissaris benaderd met
de vraag of lidmaatschap mogelijk is. Omdat het geen Europees land is, kan dit niet.
Maar het aangaan van een partnerschap behoort wel degelijk tot de opties.

In de vraag- en antwoordsessie met de Kamerleden is nader van gedachten gewisseld
over: het dilemma van veiligheid en stabiliteit in Europa en het vasthouden aan de
strikte criteria voor EU-uitbreiding op het terrein van de rechtsstaat; de relaties
van de Europese Unie met Armenië en Azerbeidzjan; publiekscommunicatie van de Europese
Unie over de uitbreiding in de EU- en kandidaat-lidstaten; de relatie tussen de uitbreiding
en interne hervormingen van de EU; en het partnerschap met Canada.

De rapporteurs, Kahraman Van Campen