Brief Presidium : Brief van het Presidium over een adviesaanvraag aan de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) inzake mogelijke EU-hervormingen

Nr. 396
BRIEF VAN HET PRESIDIUM

Aan de Leden

Den Haag, 23 oktober 2024

Het Presidium legt hierbij, conform artikel 7.35 lid 2 van het Reglement van Orde,
aan u voor het verzoek van de vaste commissie voor Europese Zaken, bij brief van 3 oktober
2024, om advies te vragen aan de Adviesraad Internationale Vraagstukken over mogelijke
EU-hervormingen (institutioneel of anderszins) om de EU slagvaardiger en daadkrachtiger
te maken, ook met het oog op een eventuele EU-uitbreiding.

Het Presidium stelt u voor in te stemmen met het bijgevoegde verzoek en dit door te
geleiden aan de Adviesraad Internationale Vraagstukken.

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, Martin Bosma

BIJLAGE BRIEF VAN DE VASTE COMMISSIE VOOR EUROPESE ZAKEN

Aan het Presidium

Den Haag, 3 oktober 2024

De vaste commissie Europese Zaken heeft in haar procedurevergadering van 3 oktober
2024 besloten aan de Kamer het voorstel te doen om aan de Adviesraad Internationale
Vraagstukken advies te vragen over mogelijke EU-hervormingen.

Aanleiding voor het voorstel van de commissie is het debat dat in de komende jaren
in de Europese Unie gevoerd zal worden over de toekomst van Europa en mogelijke vormingen
van de EU zelf, mede naar aanleiding van de mogelijke uitbreiding van de Europese
Unie met tien nieuwe lidstaten.

De centrale hoofdvraag van het verzoek is: welke EU-hervormingen (institutioneel of
anderszins) zijn nodig om de EU slagvaardiger en daadkrachtiger te maken, ook met
het oog op eventuele EU-uitbreiding?

Het advies zou bij voorkeur toegespitst zijn op drie belangrijke terreinen: institutioneel/geopolitiek,
rechtsstatelijkheid en economie/financiën. Een uitgebreide toelichting op deze adviesaanvraag
vindt u in de bijlage.

De commissie Europese Zaken stelt de Kamer voor in te stemmen met deze adviesaanvraag,
opdat deze kan worden doorgeleid aan de Adviesraad Internationale Vraagstukken.

Gelet op artikel 7.35, tweede lid, van het Reglement van Orde verzoek ik u namens
de commissie het voorstel ter beslissing voor te leggen aan de Kamer.

De voorzitter van de commissie, Van der Plas

De griffier van de commissie, Hessing-Puts

BIJLAGE: INHOUDELIJKE TOELICHTING ADVIESAANVRAAG

De vaste commissie voor Europese Zaken stelt voor de Adviesraad Internationale Vraagstukken
(AIV) te verzoeken een advies te schrijven waarin de mogelijke EU-hervormingen worden
geschetst die nodig zijn om de EU slagvaardiger en daadkrachtiger te maken. Doel van
het advies is heldere, scherpe dilemma’s te schetsen waar de EU, en ook Nederland,
voor komt te staan in het debat over de toekomst van de Europese Unie. De commissie
Europese Zaken zou deze dilemma’s mede in het licht van eventuele EU-uitbreiding,
geopolitieke ontwikkelingen, rechtsstatelijke uitdagingen, concurrentievermogen en
budgettaire uitdagingen willen plaatsen.

Achtergrond van het verzoek

Sinds de Conferentie over de Toekomst van Europa zijn er verschillende rapporten en
analyses verschenen over de institutionele hervormingen die mogelijk nodig zijn om
de Europese Unie toekomstbestendig te maken. Sommigen stellen dat de Europese Unie
moet hervormen om de opname van nieuwe lidstaten mogelijk te maken of om effectief
te kunnen optreden. Het rapport van de Frans-Duitse werkgroep, voorstellen en resoluties
van het Europees Parlement en het SIEPS rapport zijn hier voorbeelden van, evenals
de onlangs verschenen rapporten van de Italiaanse oud-premiers Letta over de interne
markt en Draghi over het concurrentievermogen van de EU. Anderen stellen dat aanpassingen
aan de toetredingsverdragen voor nieuwe lidstaten voldoende zullen zijn. Tijdens de
Raad Algemene Zaken in september 2023 in Murcia, waar het rapport van de Frans-Duitse
werkgroep werd besproken, bleek onder de lidstaten in zeer beperkte mate animo voor
hervormingen. Het inperken van de unanimiteitsregel, waar ook de Friends of QMV in
de Raad voor pleiten, lijkt voor veel lidstaten een brug te ver.

Hoofd- en deelvragen van het verzoek

De centrale hoofdvraag van het verzoek is: welke EU-hervormingen (institutioneel of
anderszins) zijn nodig om de EU slagvaardiger en daadkrachtiger te maken, ook met
het oog op eventuele EU-uitbreiding?

In de beantwoording van deze vraag kan in worden gegaan op verschillende scenario’s
waarin de EU-hervormingen kunnen plaatsvinden. Voor welke hervormingen zijn bijvoorbeeld
verdragswijzigingen nodig? En waarvoor niet? Of is er een tussenweg mogelijk? En wat
kunnen de gevolgen zijn als er geen EU-hervormingen worden doorgevoerd? Zijn er hervormingen
waarvan het voor Nederland belangrijk zou zijn als die op korte termijn worden doorgevoerd?
Welke hervormingen zijn mogelijk of wenselijk en wat zijn de risico’s en kansen van
deze hervormingen? Wat zijn de eventuele trade offs en belangrijkste dilemma’s voor
Nederland op deze hervormingen? Wat is de haalbaarheid van deze hervormingen?

Het advies zou bij voorkeur toegespitst zijn op drie belangrijke terreinen: institutioneel/geopolitiek,
rechtsstatelijkheid en economie/financiën. Deze terreinen worden hieronder kort neergezet.

Internationale uitdagingen en vetorecht op buitenlands beleid. Hoe wordt EU slagvaardiger?

Terwijl de meeste beslissingen in de EU genomen worden met gekwalificeerde meerderheid
in de Raad, zijn er enkele beleidsterreinen, waaronder buitenlands beleid, waarop
beslissingen met unanimiteit genomen worden. Dit heeft in de afgelopen jaren tot discussie
geleid, omdat enkele lidstaten deze besluitvormingswijze misbruikten voor eigen belang,
waardoor onderhandelingen muurvast kwamen te zitten. Een groep lidstaten (Friends
of QMV) pleit voor meer besluitvorming met gekwalificeerde meerderheid op het terrein
van Gemeenschappelijk Buitenlands- en Veiligheids Beleid (GBVB). Wat betekenen uitdagingen
als internationaal klimaatbeleid, afspraken over asiel en migratie en internationale
veiligheid voor de toekomst van de EU?

Rechtsstatelijke uitdagingen: hoe wordt de rechtsstaat beter beschermd?

Nederland hecht groot belang aan het beschermen van rechtsstatelijkheid in de EU.
Op dit moment heeft de EU echter beperkte mogelijkheden om rechtsstatelijkheid te
handhaven, terwijl verschillende EU-lidstaten op verschillende niveaus kampen met
rechtsstatelijke uitdagingen. De Frans-Duitse werkgroep, evenals het Europees Parlement
en anderen, adviseert dan ook onder andere hervormingen om budgettaire conditionaliteit
te verbeteren. Is dit mogelijk en zo ja, op welke wijze kan dit vorm krijgen?

Economie en budgettaire uitdagingen: hoe gaat het betaald worden?

De EU heeft ambitieuze doelstellingen vastgesteld op grote terreinen zoals digitale
transitie, EU-uitbreiding en het versterken van de defensiecapaciteit in de EU. De
grote vraag hierbij is: hoe worden deze doelstellingen gefinancierd? Letta, en ook
Draghi, beschrijven in hun rapporten enkele voorstellen voor het hervormen van financiering
in de EU zodat publieke en private middelen effectiever aangepakt kunnen worden. Eén
hiervan is de vervolmaking van de kapitaalmarktunie, dat ook door de Europese Raad
is omarmd in de Strategische Agenda 2024–2029 en in de politieke richtsnoeren van
de Europese Commissie wordt genoemd. Er wordt gezocht naar manieren om meer private
middelen aan te kunnen spreken, er wordt gesproken over Eurobonds en nieuwe eigen
middelen. Ook gezien de aanloop naar de onderhandelingen over het meerjarig financieel
kader voor 2028–2035 is het antwoord op deze vraag van belang. Welke uitdagingen ziet
de AIV voor Nederland en zijn er hervormingen die op korte termijn zouden moeten plaatsvinden
om deze uitdagingen het hoofd te bieden?

Tijdpad

Het verzoek is om een briefadvies op te stellen dat tegen april 2025 gereed kan zijn,
zodat dit bij kan dragen aan de debatten die hierover worden verwacht. Ook kan daarna
besloten worden of een uitgebreider vervolgadvies op een aantal thema’s wenselijk
is.