Verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden : Verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden

Nr. 6
VERSLAG HOUDENDE EEN LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

Vastgesteld 18 oktober 2024

De vaste commissie voor Economische Zaken, belast met het voorbereidend onderzoek
van dit voorstel van wet, heeft de eer verslag uit te brengen in de vorm van een lijst
van vragen met de daarop gegeven antwoorden.

De vragen zijn op 26 september 2024 voorgelegd aan de Minister van Economische Zaken.
Bij brief van 11 oktober 2024 zijn ze door de Minister van Economische Zaken beantwoord.

Met de vaststelling van het verslag acht de commissie de openbare behandeling van
het wetsvoorstel voldoende voorbereid.

De voorzitter van de commissie, Michon-Derkzen

De griffier van de commissie, Nava

1

Hoe slaan de bezuinigingen van dit kabinet neer op het midden- en kleinbedrijf (mkb)
versus het grootbedrijf? Kunt u hier een precies overzicht van geven?

Antwoord

Vanuit het Ministerie van Economische Zaken worden het mkb en het grootbedrijf door
middel van een gevarieerd instrumentarium ondersteund. Het is niet mogelijk een eenduidige
uitsplitsing te geven van welk deel van regelingen en instrumenten waarop is bezuinigd
naar het mkb of naar het grootbedrijf gaat. In veel gevallen gaat het namelijk om
regelingen waar beide doelgroepen een beroep op kunnen doen. Voorbeelden van regelingen
waarop is bezuinigd die voor zowel het mkb als het grootbedrijf beschikbaar zijn,
zijn regelingen op het gebied van Europese en internationale samenwerking- en R&D-projecten,
zoals Eurostars en Internationaal Innoveren. Van regelingen die specifiek open staan
voor het mkb en worden geraakt door de bezuinigingen, is de MKB Innovatiestimulering
Topsectoren (MIT)-regeling een voorbeeld. Daarnaast wordt de jaarlijkse bijdrage aan
de ROM’s en Invest-NL verlaagd. Deze organisaties richten zich met name op het mkb
maar sluiten het grootbedrijf niet uit.

Hieronder is een overzicht van de bezuinigingen op de regelingen die specifiek gericht
zijn op het mkb en/of grootbedrijf op de EZ-begroting. Van de invulling van de subsidietaakstelling
vindt bij Voorjaarsnota 2025 mogelijk een heroverweging plaats op basis van dan actuele
inzichten en prioriteiten.

Instrument (bedragen x € 1.000)

2025

2026

2027

2028

2029

EU-cofinanciering Digital Europe

 
 
 

– 962

– 1.612

MKB-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT)

 

– 7.099

– 10.673

– 14.315

– 8.404

Eurostars

– 875

– 1.461

– 976

– 993

– 992

Bevorderen ondernemerschap

 

– 3.186

– 3.838

– 5.969

– 3.505

Cofinanciering EFRO incl. Interreg

 

– 5.002

 
 
 

Bijdrage aan ROM’s

 

– 2.402

– 2.856

– 3.835

– 2.251

Invest-NL (subsidie bijdrage)

 

– 2.525

– 3.008

– 4.034

– 2.368

Internationaal Innoveren

– 3.284

– 4.386

– 4.881

– 4.962

– 4.962

Topsectoren overig

 
 

– 184

– 1.206

– 1.652

Totaal

– 4.159

– 26.061

– 26.416

– 36.276

– 25.746

2

Hoeveel wordt er in totaal, inclusief Nationaal Groeifonds (NGF), bezuinigd op projecten
die bedoeld zijn voor het mkb?

Antwoord

In de begroting van Economische Zaken (EZ) zijn drie bezuinigingen verwerkt die effect
hebben op projecten, subsidieregelingen, en ander instrumentarium voor het mkb. Dit
betreffen de volgende maatregelen uit het HLA: maatregel 49. Overheveling specifieke
uitkeringen naar Gemeente- en Provinciefonds met 10% budgetkorting, maatregel 40.
Generieke taakstelling subsidies Rijksbreed, en maatregel 69. Fonds Onderzoek en Wetenschap.
In totaal wordt er als gevolg van deze drie bezuinigingsmaatregelen € 36,2 mln in
2025 bezuinigd op de begroting van EZ. Van dit totaal van de drie maatregelen betreft
€ 4,2 mln (zie antwoord vraag 1 voor uitsplitsing) middelen die origineel bestemd
waren voor projecten, subsidieregelingen, en ander instrumentarium voor het mkb en/of
grootbedrijf. De overige € 32,0 mln aan bezuinigingen heeft niet specifiek betrekking
op projecten bedoeld voor het mkb, maar heeft effect op algemeen innovatie- en bedrijvenbeleid.
Een deel van die bezuinigingen bestaat uit het inhouden van prijsbijstelling, waardoor
budgetten niet worden geïndexeerd voor prijsinflatie. Dit heeft ook effect op de instrumenten
voor het mkb en/of grootbedrijf.

De bezuiniging op het Nationaal Groeifonds (NGF) betreft het schrappen van de vierde
en vijfde rondes van het NGF. Budgettair slaat deze bezuiniging neer op de begroting
van het NGF. Omdat deze rondes nog niet waren opengesteld is het niet mogelijk om
een inzicht te geven welke projecten geen doorgang hebben gevonden en welke (specifiek)
bedoeld waren voor het mkb als gevolg van de bezuiniging.

Het is niet mogelijk een eenduidige uitsplitsing te geven van welk deel van regelingen
en instrumenten waarop is bezuinigd naar het mkb of naar het grootbedrijf gaat. Zie
hiervoor de beantwoording van vraag 1.

3

Welke Nederlandse bedrijven hebben marktmacht naar schaal van de Nederlandse economie?

Antwoord:

Marktmacht is de mate waarin een deelnemer aan de markt zich onafhankelijk van de
andere marktspelers kan gedragen en zo de prijs en/of de hoeveelheid van goederen
of diensten op een markt kan bepalen. Marktmacht kan op allerlei manieren ontstaan,
bijvoorbeeld door succesvol ondernemerschap of fusies. Marktmacht op zichzelf is niet
verboden, het misbruiken ervan wel.

De beoordeling of bedrijven marktmacht hebben ligt bij de ACM. Om te bepalen of een
bedrijf marktmacht heeft, is per geval een specifieke economische en juridische analyse
vereist. De ACM kan dit soort analyses uitvoeren als er vermoedens zijn van overtredingen
of andere vormen van marktfalen. Marktmacht kan voorkomen in diverse private en semipublieke
sectoren onder bedrijven die in Nederland gevestigd zijn of die van buiten Nederland
producten en diensten in Nederland aanbieden. Echter kan wegens de vereiste specifieke
analyse om marktmacht bij een bepaald bedrijf aan te tonen geen generieke lijst van
ondernemingen met marktmacht worden gegeven.

4

Van welke grote in Nederland gevestigde bedrijven is bekend hoeveel belasting zij
de afgelopen jaren hebben betaald?

Antwoord

Meer in het algemeen kan ik opmerken dat in de jaarverslagen van ondernemingen de
nodige informatie is opgenomen omtrent hun eigen fiscale positie. Vanwege de fiscale
geheimhoudingsplicht van artikel 67 Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR) kan
ik niet ingaan op individuele fiscale dossiers.

5

Welke bedrijven die ooit in Nederland een publieke investering hebben gehad, betalen
nu belasting in het buitenland?

Antwoord

Vanwege de fiscale geheimhoudingsplicht van artikel 67 Algemene wet inzake rijksbelastingen
(AWR) kan ik niet ingaan op individuele fiscale dossiers.

6

Hoeveel meer of minder belasting betalen grote bedrijven/multinationals in vergelijking
met mkb, uitgaande van gemiddeldes en binnen eenzelfde sector?

Antwoord

Het gehele bedrijfsleven, zowel bedrijven/multinationals als het mkb dragen significant
bij aan de Nederlandse schatkist. In 2023 was de totale opbrengst van de vennootschapsbelasting
circa € 45 miljard euro (op transactiebasis). Daarmee steeg het aandeel van de vennootschapsbelasting
in het totaal aan belastingen en sociale premies naar 12 procent, ten opzichte van
8 procent in 2018.

Voor het mkb en het grootbedrijf geldt dezelfde tariefstructuur in de vennootschapsbelasting:
bij gelijke fiscale winst betaalt een mkb-bedrijf in principe net zoveel belasting
als een multinational. Van de totale betaalde vennootschapsbelasting betaalde het
mkb in 2023 € 17,3 miljard (39%) en grote bedrijven/multinationals € 27,2 miljard
(61%). De bijdrage van het bedrijfsleven aan de Nederlandse schatkist is echter breder
dan alleen de vennootschapsbelasting. Voor vervolgvragen verwijs ik naar het Ministerie
van Financiën, aangezien dit buiten mijn beleidsterrein ligt.

7

Wat was de gemiddelde consumentenprijs aan de pomp van benzine (dus inclusief alle
belastingen en accijnzen) op 1 januari 2024, 15 april 2024, 1 mei 2024, 16 mei 2024
en 26 september 2024?

Antwoord

De gewogen gemiddelde dagprijzen voor benzine (Euro95) aan de pomp (inclusief alle
belastingen en accijnzen) waren als volgt: op 1 januari 2024 € 1,895 per liter; op
15 april 2024 € 2,094 per liter; op 1 mei 2024 € 2,082 per liter; op 16 mei 2024 € 2,026
per liter; op 23 september 2024 € 1,875 per liter (op het moment van beantwoording
was de dagprijs van 26 september nog niet bekend; de dagprijs van 23 september is
de dichtstbijzijnde beschikbare datum).

8

Wat zijn de verwachtingen voor de consumentenprijs van benzine aan de pomp in 2025,
zowel met als zonder de door het kabinet voorgenomen accijnsverlaging?

Antwoord

De consumentenprijs van benzine aan de pomp wordt door verschillende factoren beïnvloed.
Met name de ontwikkeling van de olieprijs op de wereldmarkt speelt een belangrijke
rol. De olieprijs is afhankelijk van geopolitieke spanningen en economische ontwikkelingen
wereldwijd. Dit maakt het lastig goede voorspellingen te doen over de consumentenprijs
van benzine.

Ook accijnzen beïnvloeden de benzineprijs. De huidige accijnsverlaging op benzine
wordt door het kabinet met 1 jaar verlengd en ook wordt er geen inflatiecorrectie
op deze accijns toegepast. De accijns blijft € 0,79 per liter voor benzine in 2025.
Zonder accijnsverlaging en met inflatiecorrectie zou deze accijns uitkomen op € 0,97
per liter voor benzine. In 2025 is de korting dus € 0,18 per liter voor benzine.

De tijdelijke accijnsverlaging vervalt na 2025.

9

Wanneer verwacht u het wetsvoorstel maatschappelijke BV (BVm) in internetconsultatie
te kunnen brengen?

Antwoord

Het tijdpad naar internetconsultatie van het voorstel voor de BVm is nog niet vastgesteld
in afwachting van de oplossing van een aantal belangrijke knelpunten, onder meer op
het vlak van de verhouding met het vennootschapsrecht en het jaarrekeningenrecht.
Ook wordt nog bezien hoe moet worden omgegaan met de samenhang tussen het ontwerp-wetsvoorstel
voor de BVm en de ingediende motie omtrent de rentmeestervennootschap. Hierover vindt
op korte termijn een gesprek plaats met de indieners van de motie over de rentmeestervennootschap.
Beide rechtsfiguren hebben belangrijke raakvlakken met het Burgerlijk Wetboek. Daarover
gaat de Staatssecretaris Rechtsbescherming.

10

Hoeveel procent van het bruto binnenlands product (bbp) wordt, met de voorgenomen
bezuinigingen op onderzoek en innovatie meegenomen, door Nederland uitgegeven aan
Research & Development (R&D)?

Antwoord

De daadwerkelijke cijfers van R&D-uitgaven worden achteraf pas duidelijk, omdat het
niet mogelijk is te voorspellen hoeveel bedrijven en overige (niet-publieke) instanties
zullen investeren in R&D in een jaar. Op de meest accurate cijfers zit dan ook een
vertraging van circa twee jaar. In 2022 betrof het aandeel van totale R&D uitgaven
2,3% van het BBP. Volgens de laatste ramingen nemen de publieke R&D-investeringen
over 2024 nog toe. Met name omdat er dit jaar nog aanzienlijke, reeds toegekende middelen
geïnvesteerd worden vanuit het Nationaal Groeifonds. Private uitgaven in R&D als aandeel
van het BBP zijn vrij constant gebleven de afgelopen jaren, met een lichte stijging
op de langere termijn. Vanaf 2025 wordt een daling in de publieke R&D-investeringen
verwacht, met name omdat de vierde en vijfde ronde van het Groeifonds niet door gaan.
Hiermee zullen de totale R&D-uitgaven vanaf 2025 afnemen.

Het Ministerie van Economische Zaken is voornemens verder inzicht te creëren in de
verwachte publieke en totale R&D uitgaven op basis van het regeerprogramma, maar dit
overzicht is voor de begrotingsbehandelingen nog niet beschikbaar. Deze informatie
zal onderdeel uitmaken van een breder beleidsplan om aan de 3%-doelstelling te werken.
Dit beleidsplan zal waarschijnlijk Q3 van 2025 aan de Tweede Kamer worden verzonden.

11

Kunt u een inschatting geven van hoe Nederland het met het voorgenomen beleid van
het kabinet gaat doen op de Institute for Management Development (IMD)-concurrentieranglijst?

Antwoord

In 2024 is Nederland op deze ranglijst van plek 5 naar plek 9 gezakt. De landen worden
gerangschikt op de thema’s economic performance, government efficiency, business efficiency en infrastructure. Onder deze thema’s hangen een vijftal subcriteria, zoals technological infrastructure en scientific infrastructure onder infrastructure. Een daling op technological infrastructure lijkt te hebben bijgedragen aan de huidige daling, alsook een daling op alle subcriteria
op het thema business efficiency. Een groot deel van de totale daling lijkt veroorzaakt te zijn door de kwalitatieve
input die via een enquête is opgehaald bij leidinggevenden uit het bedrijfsleven.
De plannen van het huidige kabinet raken veelvuldig aan de thema’s waar Nederland
nu minder goed op heeft gescoord. Bijvoorbeeld met de Nationale Technologiestrategie,
het Pact Ondernemingsklimaat en met de productiviteitsagenda. Hoeveel effect deze
plannen zullen hebben op de IMD-scores valt nu niet te voorspellen.

12

Wat zijn de sectoren met lage(re) arbeidsproductiviteit? Is er een doelstelling om
te laten krimpen?

Antwoord

Volgens het CBS hebben de volgende sectoren een relatief lage arbeidsproductiviteit:
cultuur, recreatie, overige diensten; landbouw, bosbouw en visserij; en de bouwnijverheid.
Er is geen expliciete doelstelling om deze te laten krimpen.

13

Wat zijn de sectoren met hoge(re) arbeidsproductiviteit? Is er een doelstelling om
dit te laten groeien?

Antwoord

Volgens het CBS zijn de sector financiële dienstverlening, industrie en informatie
en communicatie relatief hoogproductief. Dit kabinet heeft geen expliciete doelstelling
om de arbeidsproductiviteit van specifieke hoogproductieve sectoren te laten groeien.
Wel zet het kabinet in op een algehele stijging van de productiviteit, van zowel laag-
als hoogproductieve sectoren.

14

Welke sectoren hebben volgens de Minister een lage arbeidsproductiviteit maar zijn
wel van een grote maatschappelijke toegevoegde waarde?

Antwoord

Het kabinet velt geen expliciet oordeel over welke sectoren wel of geen maatschappelijke
waarde toevoegen. Binnen de sectoren vinden er verschillende economische activiteiten
plaats met elk hun eigen maatschappelijke waarde. Het kabinet vindt het daarom weinig
zinvol om op sectorniveau activiteiten aan te wijzen met een grote of kleine maatschappelijke
waarde.

15

Wat zijn de oorzaken van het feit dat de arbeidsinkomensquote (AIQ) in 5 jaar tijd
5,3% is gedaald? Welke van deze oorzaken zijn beïnvloed door overheidsbeleid?

Antwoord

De daling van de AIQ komt doordat de winsten relatief sterker zijn gestegen dan de
lonen. Dit heeft te maken met het natuurlijke verloop van de conjunctuur. Nadat de
lockdownmaatregelen werden opgeheven gingen mensen massaal consumeren, resulterend
in hogere groei, en dus hogere winsten. Daarbij namen voor sommige bedrijfstakken
de winsten sterk toe doordat de energieprijzen in recordtempo stegen.

Deze combinatie zorgde ervoor dat winsten van bedrijven gedurende deze jaren met bijna
een derde toenamen. Gelukkig groeide de beloning van werknemers gedurende deze periode
ook fors: met een kwart. Dit is een mindere stijging dan de winsten, maar dit valt
goed te verklaren. Prijzen reageren direct op de stand van de conjunctuur, terwijl
lonen dit doen met enige vertraging. Dit heeft te maken met de CAO-systematiek, waarin
loonafspraken voor een langere periode worden vastgelegd. Dit zien we ook nu gebeuren.
De blijvende hoge loonstijgingen zoals geraamd door DNB lijken erop te wijzen dat
er sprake is van een inhaalslag van lonen ten opzichte van de winsten. Dit vertaalt
zich de komende jaren – naar alle waarschijnlijkheid – in een stijgende AIQ.

Tot slot, het kabinet stuurt niet op de AIQ als indicator. De AIQ kijkt naar primaire
inkomens. Hier heeft de overheid – op korte termijn – geen directe invloed op, behalve
via de vaststelling van het Wettelijk Minimum Loon (WML). Deze is de afgelopen jaren
fors verhoogd. Wat het effect hiervan is op de AIQ is echter onduidelijk. Enerzijds
leidt een hoger WML tot meer arbeidsinkomen, en dus een hogere AIQ. Anderzijds prikkelt
een hoger WML ondernemers om in te zetten op automatisering en robotisering, resulterend
in een lagere AIQ.

Op de langere termijn wordt het primaire inkomen bepaald door de groei van de productiviteit.
Om deze te verhogen komt het kabinet met een productiviteitsagenda.

16

Hoe is de dalende AIQ verdeeld over de verschillende inkomensdecielen van arbeid?
Kunt u hier een overzicht van geven en deze uitsplitsen naar de hoogste 10% van de
inkomens, de hoogste 1% van de inkomens, de hoogste 0,1% van de inkomens en de hoogste
0,01% van de inkomens, zowel in absolute euros als in procenten?

Antwoord

Er bestaat geen AIQ die is ingedeeld op basis van de verschillende inkomensdecielen.
Zo bestaan er binnen de inkomensdecielen veel verschillen in waar de werknemers werken:
iedere sector, en ieder bedrijf heeft een andere AIQ. Het is daarom moeilijk uitvoerbaar
om een AIQ op te stellen op basis van inkomensdecielen. Bovendien zijn er binnen de
inkomensdecielen verschillende AIQ-niveaus waardoor het de bruikbaarheid van de indicator
vertroebelt.

17

Welke doelen stelt u ten aanzien van de bredewelvaartsindicatoren zoals uiteengezet
in de factsheet Brede Welvaart van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)? Welk
beleid voert u om deze doelen te halen?

Antwoord

De doelen die ik stel staan in het Regeerprogramma, evenals het beleid dat het kabinet
daarvoor voert. De factsheet monitort bredewelvaartsindicatoren die relevant zijn
voor de beleidsterreinen van het Ministerie van Economische Zaken, maar bevat geen
doelen of beleidsprognoses. Alleen voor de indicatoren percentage R&D en reductie
broeikasgasemissies zijn in het Regeerprogramma doelen vastgesteld. Daarnaast zal
de arbeidsproductiviteit een centrale rol innemen in de productiviteitsagenda.

18

Wat zijn de effecten van de bezuinigingen op economisch beleid op het mkb?

Antwoord

Vanuit het Ministerie van Economische Zaken (EZ) worden het mkb en het grootbedrijf
door middel van een gevarieerd instrumentarium ondersteund. Het is niet mogelijk een
exacte uitsplitsing te geven van welk deel van regelingen en instrumenten waarop is
bezuinigd naar het mkb gaat. In veel gevallen gaat het namelijk om regelingen waar
beide doelgroepen een beroep op kunnen doen.

Voorbeelden van regelingen waarop is bezuinigd die voor zowel het mkb als het grootbedrijf
beschikbaar zijn, zijn regelingen op het gebied van Europese en internationale samenwerking-
en R&D-projecten zoals Eurostars en Internationaal Innoveren. Van regelingen die specifiek
open staan voor het mkb en worden geraakt door de bezuinigingen is de MKB Innovatiestimulering
Topsectoren (MIT)-regeling een voorbeeld.

Hieronder is een overzicht te zien van de bezuinigingen op de regelingen die specifiek
gericht zijn op het mkb op de EZ-begroting. Van de invulling van de subsidietaakstelling
vindt bij Voorjaarsnota 2025 mogelijk een heroverweging plaats op basis van dan actuele
inzichten en prioriteiten.

Tegenover bezuinigingen staan enkele fiscale lastenverlichtingen, zoals het terugdraaien
van de verlaging van de mkb-winstvrijstelling, en niet-financiële maatregelen waar
het mkb voordeel uit kan halen. Bijvoorbeeld het verlagen van regeldruk, realisatie
van fysieke ruimte voor bedrijvigheid, maatregelen om arbeidsmarktkrapte terug te
dringen en maatregelen om innovatieve ecosystemen te bevorderen. Bij de aanpak van
regeldruk kijkt het kabinet naar de geïdentificeerde knelpunten uit het MKB-indicatorbedrijvenonderzoek.
Voor het beperken van nieuwe lastenverzwaringen wordt de betrokkenheid van in het
bijzonder het mkb bij normontwikkeling versterkt.

Instrument (bedragen x € 1.000)

2025

2026

2027

2028

2029

EU-cofinanciering Digital Europe

 

– 962

– 1.612

MKB-Innovatiestimulering Topsectoren (MIT)

 

– 7.099

– 10.673

– 14.315

– 8.404

Eurostars

– 875

– 1.461

– 976

– 993

– 992

Bevorderen ondernemerschap

 

– 3.186

– 3.838

– 5.969

– 3.505

Cofinanciering EFRO incl. Interreg

 

– 5.002

 

Bijdrage aan ROM’s

 

– 2.402

– 2.856

– 3.835

– 2.251

Invest-NL (subsidiebijdrage)

 

– 2.525

– 3.008

– 4.034

– 2.368

Internationaal Innoveren

– 3.284

– 4.386

– 4.881

– 4.962

– 4.962

Topsectoren overig

 

– 184

– 1.206

– 1.652

Totaal

– 4.159

– 26.061

– 26.416

– 36.276

– 25.746

19

Hoeveel regels voor ondernemers zijn er het afgelopen jaar bijgekomen?

Antwoord

Bij regeldruk gaat het om investeringen en inspanningen (uitgedrukt in geld) die burgers,
bedrijven of professionals moeten doen om zich aan verplichtingen in regelgeving te
houden. Op de regeldrukmonitor wordt bijgehouden welke regeldrukkosten er voor bedrijven
per jaar bijkomen. In de onderliggende database zijn voor 2024 (januari tot en met
augustus) 112 nieuwe regelingen geregistreerd. Daarvan waren er 72 gericht op bedrijven
en dat leidde in 33 gevallen tot regeldrukeffecten, dat wil zeggen een toe- of afname
van de structurele regeldrukkosten en/of een toename van de eenmalige regeldrukkosten.
Van de 33 regelingen die tot regeldrukeffecten hebben geleid hadden 29 regelingen
een nationale en 4 regelingen een Europese herkomst.

20

Is bekend hoe deze regels bijdragen aan de regeldruk voor ondernemers?

Antwoord

De totale eenmalige regeldrukkosten als gevolg van nieuwe wet- en regelgeving voor
de maanden januari tot en met augustus van dit jaar komen uit op € 235,2 miljoen.
Daarvan komt € 108,2 miljoen door nationale regelgeving en € 127 miljoen door Europese
regelgeving.

De totale structurele kosten over de maanden januari tot en met augustus van dit jaar
komen uit op € 821,9 miljoen. Dat bestaat uit een toename met € 851 miljoen als gevolg
van Europese regelgeving en een afname met iets meer dan € 29 miljoen door nationale
regelgeving.

21

Is bekend bij hoeveel van deze regels voor ondernemers Het Adviescollege toetsing
regeldruk (ATR) negatief heeft geadviseerd over de voorgenomen regel?

Antwoord

Uit de voortgangsrapportage van ATR van de eerste helft van 2024 blijkt dat er 18
negatieve adviezen zijn uitgebracht (dictum drie 10 adviezen en dictum vier 8 adviezen).

22

Hoeveel nationale koppen zijn er op regels uit Europa?

Antwoord

Het Ministerie van Economische Zaken heeft op verzoek van de Kamer1 in 2023 Deloitte opdracht gegeven een probleemverkennend onderzoek naar dit vraagstuk
uit te voeren. Hierin heeft Deloitte gekeken naar de periode van 2019 tot en met 2023.
Deloitte constateerde in haar onderzoeksrapport2 dat er geen eenduidige definitie is van het begrip «nationale kop». Deloitte richtte
zich daarom op de keuzes die zijn gemaakt bij de implementatie van Europese richtlijnen
en die mogelijk hebben geresulteerd in strengere nationale wetgeving dan de Europese
richtlijn strikt genomen minimaal vereist. Uit een totaal van 1.115 wetten gedurende
deze periode zagen er 286 op de implementatie van een richtlijn die betrekking heeft
op ondernemers. Van deze 286 implementatieregelingen identificeert Deloitte 16 wetten
als mogelijke strengere implementatie (6%). Hiervan hebben 5 wetten geen structurele
regeldrukgevolgen. Hieruit blijkt dus dat nationale koppen niet in alle gevallen leiden
tot extra regeldruk. Ook heeft een deel van de 16 geïdentificeerde wetten juist positieve
effecten op het ondernemingsklimaat.

Omdat in het onderzoek door Deloitte alleen is gekeken naar implementatie op wetsniveau,
wordt nu – mede op verzoek van de Kamer3 – een vervolgonderzoek voorbereid waarbij ook gekeken wordt naar amvb’s en ministeriele
regelingen. Ik verwacht dat het onderzoek begin 2025 kan worden uitgevoerd. De uitkomsten
hiervan zal ik voor de zomer van 2025 met uw Kamer delen.

23

Hoe is een zachte landing voor ondernemers die failliet gaan nu geregeld?

Antwoord

Primair bestaat een zachte landing uit het voorkomen van een faillissement, door tijdig
de onderneming te saneren wanneer deze niet meer goed draait. Over de mogelijkheden
daartoe kunnen ondernemers laagdrempelig informatie vinden via bijvoorbeeld de KVK.
Kleine ondernemingen kunnen verder voor begeleiding terecht bij het Ondernemersklankbord.
Daarnaast bestaan steunmogelijkheden in het sociale domein via de gemeenten, met behulp
van het Besluit bijstand zelfstandigen. Naast advies om de bedrijfsvoering te verbeteren
kan ook hulp worden geboden met het staken van de onderneming met zo min mogelijk
schade voor de ondernemer en zijn schuldeisers. Voor eenmanszaken of ondernemers die
al natuurlijk persoon schulden hebben na het staken van hun onderneming staat ook
de schuldsanering de Wet schuldsanering natuurlijke personen open, zodat zij in drie
jaar weer schuldenvrij kunnen zijn.

24

Hoeveel regelingen zijn er voor mkb’ers waarbij digitalisering gestimuleerd wordt?

25

Hoeveel ondernemers maken gebruik van de digitalisering regelingen voor mkb’ers?

Antwoord 24 en 25

Op landelijk niveau zijn er verschillende regelingen die specifiek het mkb ondersteunen
bij de digitaliseringsopgave.

Instrument

Bereik (vanaf/tot nu)

Digitale Werkplaatsen

Vanaf 2019 zijn er 11.565 mkb’ers geholpen.

Europese Digitale Innovatie Hubs (EDIH’s)

Vanaf 2023 tot op heden zijn er

10.823 bedrijven geïnformeerd, 1122 bedrijven geactiveerd en ondersteund.

Smart Industry

Vanaf 2022 tot op heden zijn er:

1.737 bedrijven geholpen;

2.1099 bedrijven concreet aan de slag gegaan met digitalisering;

3.80.970 ondernemers/medewerkers geïnformeerd;

4.518 medewerkers getraind in digitale vaardigheden.

Mijn Cyberweerbare Zaak

In 2023 zijn 268 mkb’ers geholpen.

Subsidieregeling Cyberweerbaarheid

Vanaf 2018 zijn 31 samenwerkingsverbanden ondersteund. Bereik via hun achterban: tienduizenden
mkb’ers.

AI-calls in kader MIT-regeling

Vanaf 2022 tot op heden zijn er 90 bedrijven aan het werken aan AI ontwikkelen en
AI toepassingen.

Op regionaal niveau ondersteunen de gezamenlijke provincies in 2022 met ongeveer 220
initiatieven de digitalisering van het mkb. Met een geschat bereik van 110.000 ondernemers
(Regioscan, 2023).4 Ook zijn er verschillende innovatieprogramma’s, waaruit activiteiten gericht op digitalisering
mkb worden gefinancierd, zoals de Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO).

Belangrijke kanttekening: de cijfers over bereik zijn niet bij elkaar op te tellen
omdat niet geregistreerd wordt in welke mate ondernemers van verschillende initiatieven
gebruik maken. Het bereik betreft dus niet enkel unieke ondernemers.

26

Hoeveel digitalisering regelingen zijn er specifiek voor het verbeteren van de arbeidsproductiviteit
en hoeveel mkb’ers maken hier gebruik van?

Antwoord

Alle EZ-regelingen op het gebied van mkb-digitalisering dragen op hun eigen manier
bij aan de arbeidsproductiviteit van het bedrijfsleven. Twee voorbeelden. Via de European
Digital Innovation Hubs (EDIH’s) wordt de maakindustrie geïnformeerd en geactiveerd
bij de adoptie van digitale technologieën, waardoor mkb’ers efficiënter kunnen werken
en hun concurrentiepositie versterken.

De regeling Digitale Werkplaatsen ondersteunt mkb-ondernemers bij het digitaliseren
van bedrijfsprocessen en het aanleren van digitale vaardigheden, met hulp van studenten
onder begeleiding van hogescholen. Dit versnelt de implementatie van digitale tools
en verlaagt kosten, wat de arbeidsproductiviteit verhoogt.

27

Hoeveel onderwijscoördinatoren zijn er bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap (OCW) in dienst die scholen ondersteunen en adviseren?

Antwoord

Er zijn 14 onderwijscoördinatoren in dienst, in totaal gaat het om 13,8 fte.

28

Is het juridisch toegestaan dat onderwijscoördinatoren die in dienst zijn bij OCW
scholen actief ondersteunen en adviseren?

Antwoord

In het geval van de onderwijscoördinatoren is er geen sprake van economische activiteiten,
omdat het gaat om gerichte ondersteuning van een beperkte groep subsidiescholen ter
uitvoering van een subsidieregeling, wat ook duurzaam bijdraagt aan de kwaliteit van
onderwijs.

29

Welke definitie hanteert het Ministerie van Economische Zaken (EZ) voor startups en
voor scale-ups?

Antwoord

Het Ministerie van Economische Zaken (EZ) hanteert voor startups en scale-ups de definities
zoals benoemd in de Kamerbrief over startup- en scale-upbeleid uit 2023 (Kamerstuk
32 637, nr.  567).

Een startup is een jong5 innovatief technologie gedreven bedrijf – op zoek naar een schaalbaar en herhaalbaar
business model – met internationale groeiambitie.

Een scale-up is een snelgroeiend innovatief technologiebedrijf met een gevalideerd
businessmodel.

Bij een deel van deze bedrijven – de kennisintensieve startups en scale-ups (Deeptech)
– vormt kennis de basis van het competitieve voordeel. Veel van deze kennisintensieve
startups komen voort uit de kennisinstellingen en ontwikkelen toepassingen op basis
van hoogtechnologische kennis en zijn relevant voor de bevordering van maatschappelijke
transities.

30

Hoeveel startups zijn er in Nederland?

Antwoord

Nederland telt op 27 september 2024 in totaal 8.2866 bedrijven die onder de definitie van startup vallen. Dit is een groei van 5% t.o.v.
2023.

31

Hoeveel scale-ups zijn er in Nederland?

Antwoord

Nederland telt op 27 september 2024 in totaal 319 bedrijven7 die onder de definitie van scale-up vallen. Dit is een groei van 36% t.o.v. 2023.

32

Hoeveel bedrijven zijn er het afgelopen jaar doorgegroeid van startup naar scale-up
in Nederland?

Antwoord

Gegevens over bedrijfsgroei op individueel niveau ontbreken waardoor het niet exact
mogelijk is vast te stellen hoeveel bedrijven het afgelopen jaar zijn doorgegroeid
van startup naar scale-up in Nederland.

Wel is vast te stellen dat in totaal het aantal scale-ups in Nederland tussen 2023
en 2024 met 85 bedrijven is toegenomen8. Dit is een toename van 36%. Het aandeel startups dat doorgegroeid is naar scale-up
ligt boven de 85 bedrijven. Dit komt doordat scale-ups die zijn doorgegroeid naar
grown-ups of gestopt zijn met hun bedrijfsactiviteiten niet zichtbaar zijn binnen
de data.

Hierbij wordt wel opgemerkt dat de doorgroei van bedrijven in Nederland achterblijft
vergeleken bij andere Europese landen.

33

Hoeveel Nederlanders werken er inmiddels voor een start- of scale-up?

Antwoord

Als uw vraag is hoeveel personen met een Nederlandse nationaliteit werken voor een
startup of scale-up werken ontbreekt data op zowel het niveau van nationaliteit van
de werknemer als data van startups en scale-ups die buiten Nederland zijn gevestigd.

Wel is vast te stellen dat in Nederland de werkgelegenheid in 2024 in voltijdsbanen
binnen startups en scale-ups 277.000 bedraagt9. Er zijn 221.000 voltijdsbanen binnen startups en 56.000 voltijdsbanen binnen scale-ups.
Ook is bekend dat 29% van de mensen werkzaam in techbedrijven in Nederland niet Nederlands
zijn10.

De groei van banen binnen de startup- en scale-upsector is in 2024 kleiner dan in
voorgaande jaren. Desalniettemin wordt het tekort aan talent nog steeds gezien als
een van de drie grootste belemmeringen voor groei van startups en scale-ups.

34

Hoeveel Nederlanders werken er inmiddels voor grote organisaties die zijn begonnen
als start- of scale-up?

Antwoord

We hebben op dit moment geen overzicht van de nationaliteit van de werknemers van
organisaties die zijn begonnen als startup of scale-up. Het ministerie houdt dit niet
bij.

35

Hoeveel start- en scale-ups geven aan bij het stoppen van hun onderneming of faillissement
dat tegenvallende financieringsruimte de reden is?

Antwoord

Er zijn geen data beschikbaar over het aantal startups en scale-ups die stoppen met
de onderneming of een faillissement aanvragen. Om deze reden beschikken wij niet over
data waaruit opgemaakt kan worden of tegenvallende financieringsruimte de reden is
voor het stoppen van de onderneming of een faillissement.

Wel weten we dat toegang tot voldoende kapitaal door startups en scale-ups als een
van de grootste uitdagingen voor groei van hun onderneming wordt gezien11. Specifiek deeptechondernemers geven aan dat toegang tot onvoldoende kapitaal groei
belemmert: slechts 18% heeft na 15 jaar meer dan 50 medewerkers.

36

Welke kosten gaan gepaard met de splitsing van het Ministerie van Economische Zake
en Klimaat (EZK) in de twee ministeries, te weten EZ en Klimaat en Groene Groei (K&GG)?

Antwoord

Dat is op dit moment nog niet exact bekend, maar de kosten zullen aanzienlijk lager
uitvallen dan bij de oprichting van eerdere nieuwe ministeries. Dit komt doordat gekozen
wordt voor een model waarin twee ministeries bediend worden door één werkorganisatie
en het daarom niet noodzakelijk is om nieuwe (staf)directies op te zetten voor de
ondersteuning van het nieuwe departement. Er wordt ingeschat dat het volledig inrichten
van een nieuw ministerie ongeveer € 70 mln. zou kosten (waarvan € 20 mln incidenteel
en € 50 mln structureel). De oprichtingskosten voor het Ministerie van KGG zullen
daarentegen beperkter zijn.

37

Met hoeveel worden subsidies voor ondernemers met deze begroting bijgesteld (omhoog
of omlaag) uitgesplitst naar wel en niet als onderdeel van de generieke taakstelling
op subsidies?

Antwoord

De term «ondernemers» kan erg breed worden opgevat. Voor beantwoording van deze vraag
wordt daarom uitgegaan van subsidies op de EZ-begroting met een focus op bedrijven
zoals mkb’ers en het grootbedrijf. Dit betreft bijvoorbeeld de bijdragen aan de ROM’s
en Invest-NL, maar ook specifieke regelingen zoals de MKB Innovatiestimulering Topsectoren
(MIT) en het Actieplan Groene en Digitale Banen. Zie ook het antwoord op vraag 1 voor
een specifieke uitsplitsing van alle bezuinigingen op het instrumentarium gericht
op mkb en grootbedrijf.

In totaal zijn subsidies op het specifieke instrumentarium voor mkb en het grootbedrijf
op de EZ-begroting voor 2025 naar boven bijgesteld met € 52,7 mln. De per saldo positieve
bijstelling is gevolg van interne herschikkingen binnen de begroting, overhevelingen
van en naar andere departementen, het verschuiven van middelen uit 2024 naar 2025
(en verder), en de uitkering van de loon- en prijsbijstelling (LPB).

De generieke taakstelling op subsidies heeft vanaf 2026 effect op de subsidie-instrumenten
van EZ. Vanaf 2026 worden de instrumenten die specifiek beschikbaar zijn voor het
mkb en grootbedrijf op de EZ-begroting met € 12 mln naar beneden bijgesteld. Deze
generieke taakstelling loopt op tot € 23,1 mln in 2028 en daalt naar € 14,6 mln in
2029 op deze instrumenten.

Ter context, de generieke taakstelling op subsidies raakt het gehele innovatie- en
bedrijvenbeleid (beleidsartikel 2 van de EZ-begroting) voor € 22,7 mln in 2026, oplopend
tot € 42,4 mln in 2028. Bij Voorjaarsnota 2025 vindt mogelijk een heroverweging plaats
van de invulling van de subsidietaakstelling op basis van dan actuele inzichten en
prioriteiten.

bedragen x € 1.000

2025

2026

2027

2028

2029

Totale bijstelling subsidie-instrumentarium mkb/grootbedrijf EZ begroting

52.694

4.884

– 4.344

– 11.886

– 3.426

Waarvan generieke subsidietaakstelling1

0

– 12.026

– 16.537

– 23.146

– 14.635

X Noot

1

Reeks wijkt af van de totaalreeks uit de tabel in het antwoord op vraag 1, omdat vraag
1 betrekking heeft op alle bezuinigingen op de EZ-begroting en hoe die neerslaan op
het mkb en grootbedrijf; vraag 37 heeft enkel betrekking op de generieke subsidietaakstelling
op de EZ-begroting en hoe die neerslaat op het mkb en grootbedrijf.

38

Kunt u in een overzicht weergeven hoe de 22 procent taakstelling op het ambtelijk
apparaat per onderdeel van het departement en voor de uitvoeringsorganisaties neerslaat?

Antwoord

Op dit moment is het apparaatsbudget van EZ en KGG nog gedeeld. Voor EZ en KGG leidt
de apparaatstaakstelling tot een besparingsopgave oplopend tot € 90,9 mln in 2029.
In de grondslag voor berekening van de 22% bezuiniging uit het HLA zijn niet alleen
uitgaven voor de kerndepartementen opgenomen, maar ook de uitgaven voor de diensten
en inspecties (ACM, SodM en CPB). De uitgaven van deze uitvoerders in de grondslag
bedragen circa 40% van het geheel van de taakstelling voor EZ en KGG. Indien de taakstelling
in euro’s uitsluitend verhaald zou moeten worden op de uitgaven voor het kerndepartement,
zou het taakstellingspercentage oplopen tot 34%.

Bij de verdeling van deze taakstelling is vertrekpunt, dat uitvoeringsorganisaties
en toezichthouders zo veel mogelijk moeten worden ontzien. Om die reden is er nu voor
gekozen om voor deze organisaties een efficiencytaakstelling van bescheiden omvang
te laten gelden, nl 0,5% per jaar, oplopend tot 2,5% in 2029. Dat geldt ook voor de
uitvoeringsorganisaties en toezichthouders die in de grondslag voor de interdepartementale
verdeling van de taakstelling waren opgenomen, en daardoor aanvankelijk zouden vallen
onder het hoge kortingspercentage van 22%, waaronder ACM en SODM. De kerndepartementen
zullen daarmee verreweg het grootste deel van de taakstelling voor hun rekening moeten
nemen.

Dit is in lijn met wat het CPB in het algemeen veronderstelt als haalbaar voor organisaties.
In totaal levert dat een besparing op van circa € 24,6 mln. Daarmee resteert een taakstelling
voor EZ en KGG oplopend tot € 66,3 mln in 2029. Een aanpak om hier meerjarig invulling
aan te geven is in voorbereiding.

Omschrijving (bedragen in € mln)

2025

2026

2027

2028

2029

struc.

Taakstelling apparaat EZ/KGG

– 22,9

– 43,3

– 64,6

– 81,9

– 90,9

– 90,9

Totale bijdrage uitvoering

5,3

10,4

15,3

20,2

24,6

24,6

Totale resterende opgave

17,6

32,9

49,3

61,7

66,3

66,3

39

Kunt u aangeven op basis van welke criteria bepaald wordt hoe de 22 procent taakstelling
op het ambtelijk apparaat wordt ingevuld?

Antwoord

Deze criteria worden nog uitgewerkt. Er wordt zowel gekeken naar het verminderen van
het aantal taken als het efficiënter uitvoeren van taken.

40

Kunt u concreet aangeven welke taken/werkzaamheden niet meer uitgevoerd gaan worden
vanwege de taakstelling van 22 procent op het ambtelijk apparaat?

Antwoord

Dat antwoord kan nu nog niet worden gegeven, deze besluiten zijn nog niet genomen.
De komende maanden wordt hier invulling aangegeven.

41

Heeft Invest-NL het mandaat om sectoren of technologieën uit te sluiten van financiering?

Antwoord

Invest-NL heeft bij de oprichting als doel meegekregen om, indien de markt hierin
onvoldoende voorziet, bij te dragen aan het financieren en realiseren van maatschappelijke
transitieopgaven door het aanbieden van toegang tot ondernemingsfinanciering. Binnen
de kaders van de machtigingswet en de aanvullende overeenkomst heeft Invest-NL haar
eigen strategie en investeringsbeleid geformuleerd waarbij vanaf de start prioriteit
is gegeven aan de energietransitie, circulaire economie. life sciences & health en
het financieren van innovatief snelgroeiende mkb (startups en scale-ups).

De strategie van Invest-NL worden conform de geldende governance ter consultatie voorgelegd
aan de Ministeries van Financiën en Economische Zaken.

42

Hoe wordt bepaald welke bedrijven er voor blended finance in aanmerking komen, uitgaande
van de rendementsdoelstellingen van Invest-NL?

43

Hoe wordt blended finance door u geïnterpreteerd?

44

Hoe wordt blended finance straks bij Invest-NL toegepast?

Antwoord 42, 43 en 44

Blended finance betreft financiering tegen zachtere voorwaarden dan markconform kapitaal.
Blended finance is derhalve bedoeld om niet-marktconforme financiering te kunnen verstrekken
voor maatschappelijk relevante bedrijven en projecten en op deze manier meer private
financiering te kunnen mobiliseren. Blended finance in de vorm van zachtere financiering
zal slechts dan worden ingezet wanneer reguliere vormen van financiering (van subsidies
tot marktconforme financiering) onvoldoende zijn om de financiering van het desbetreffende
bedrijf of project daadwerkelijk geheel tot stand te brengen. Ook het IBO Bedrijfsfinanciering
pleit ervoor dat Invest-NL meer ruimte moet krijgen om maatwerkfinanciering aan te
bieden om in hoog-risico-projecten te investeren. De komende periode wordt gewerkt
aan het vormgeven van het instrument en het verkrijgen van Europese staatssteungoedkeuring.
De middelen voor blended finance komen waarschijnlijk per 2026 beschikbaar. Voor deze
additionele middelen geldt niet het reguliere normrendement van Invest-NL.

45

Hoeveel bedrijven financieren hun groei, ronde B, C et cetera, vanuit een bank versus
private equity?

Antwoord

Er zijn geen gegevens beschikbaar waaruit deze uitsplitsing op te maken valt.

Volgens de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) ontvingen 102
Nederlandse scaleups in totaal 1 miljard euro aan groeikapitaal in 2023. Deze cijfers
zijn een combinatie van zowel venture capital als private equity.

Er zijn geen exacte gegevens bekend van het aantal bedrijven dat hun groei financiert
middels een bancaire lening. Uit de CBS Financieringsmonitor 2024 blijkt dat 72% van
de geslaagde financieringsaanvragen door het mkb voor start en uitbreiding, ofwel
groei, bedoeld zijn. Er kan geen onderscheid gemaakt worden tussen de eerste en latere
financieringsrondes. Bovendien gaat dit om alle financieringsvormen aan het mkb zoals
bancair, non-bancair, venture capital, etc.

32% van de mkb-bedrijven die financiering kregen verliep via de bank in 2023. De doeleinden
voor financiering zijn echter breder dan alleen groei.

46

Hoeveel bedrijven huisvest Nederland die de waarde van 1 miljard euro hebben bereikt?

47

Hoeveel bedrijven met Nederlandse eigenaren huisvest Nederland die de waarde van 1
miljard euro hebben bereikt?

Antwoord 46 en 47

Over de waarde van bedrijven in Nederland bestaat geen compleet overzicht. De waarde
is in het geval van niet beursgenoteerde bedrijven ook lastig te bepalen. Voor beursgenoteerde
bedrijven is dit wel beschikbaar (de marktkapitalisatie). Op 1 oktober 2024 waren
er 43 beursgenoteerde bedrijven in Nederland met een marktkapitalisatie van meer dan
€ 1 miljard euro.12 Er is geen integraal overzicht beschikbaar van de nationaliteit van de aandeelhouders
van deze beursgenoteerde bedrijven.13

48

Hoeveel bedrijven hebben het afgelopen jaar de grens van 1 miljard euro waarde bereikt?

Antwoord

Er bestaat geen compleet overzicht van de waardeontwikkelingen van bedrijven in Nederland.
Enig inzicht kan worden geboden door Dealroom, dat meldt dat het in 2024 gaat om twee
bedrijven: Mews en Datasnipper, beide techbedrijven.14

49

Hoeveel wordt er in totaal (op de hele Rijksbegroting) bezuinigd op onderzoek?

50

Hoeveel wordt er in totaal (op de hele Rijksbegroting) bezuinigd op innovatie?

Antwoord 49 en 50

Onderzoek en innovatie hangen nauw met elkaar samen, een goed budgettair onderscheid
tussen beide terreinen is daarom niet te maken. Ik heb geen zicht op de invulling
van de taaktellingen op de rest van de Rijksbegroting. Het kabinet heeft gekozen voor
verschillende taakstellingen. Een volledig overzicht van de taaktellingen is te vinden
in de financiële bijlage van het hoofdlijnenakkoord.

De relevante taakstellingen op mijn budgetten voor onderzoek en innovatie zijn: de
generieke subsidietaakstelling, taakstelling op het fonds onderzoek en wetenschap,
taakstelling op de HGIS-non-ODA-budgetten en de taakstelling op de specifieke uitkeringen.
Voor de generieke subsidietaakstelling geldt dat deze proportioneel is verdeeld, waar
bij de invulling rekening is gehouden met de juridische verplichtingen. Bij Voorjaarsnota
2025 vindt mogelijk een heroverweging plaats van de invulling van de subsidietaakstelling
op basis van dan actuele inzichten en prioriteiten. De taakstellingen leiden tot de
volgende totaalbedragen de komende jaren:

Bedragen x € 1.000

2025

2026

2027

2028

2029

Totaal

– 33.858

– 45.306

– 46.678

– 53.825

– 49.078

Daarnaast is in het hoofdlijnenakkoord aangekondigd dat de vierde en de vijfde ronde
van het Nationaal Groeifonds (in totaal € 6,8 miljard) komen te vervallen.

51

Wat is het exacte percentage, tot achter de komma, van nog vrij te besteden budget
op Beleidsartikel 1 en wat is dit in euro’s?

Antwoord

Het exacte percentage, tot achter de komma, van nog vrij te besteden budget op Beleidsartikel
1 is 0,0% en daarmee 0 euro. Het budget op Beleidsartikel 1 bestaat voor 93% uit juridisch
verplichte uitgaven en voor 7% uit bestuurlijk gebonden uitgaven. Er is hierdoor geen
vrij te besteden budget op dit beleidsartikel («vrij te besteden» wil zeggen dat het
nog geen beoogd doel heeft, zoals dat bij beleidsmatig gereserveerde uitgaven wel
het geval is). Het grootste gedeelte van artikel 1 is gereserveerd voor de uitvoering
van een wettelijke taak (93%). Dit wordt voornamelijk besteed aan het CBS, RDI en
RVO, maar ook aan NGF-projecten. Een deel van artikel 1 is bestuurlijk gebonden (7%).
Dit deel betreft deels subsidies in het kader van EU-cofinanciering Digital Europe
waarvoor voor 2025 al afspraken zijn gemaakt.

52

Hoeveel wordt er de komende jaren bezuinigd op startup incubators?

Antwoord

Er is geen directe financiering vanuit EZ naar startupincubators. Wel worden middels
(onderdelen uit) toegekende projecten uit het Nationaal Groeifonds (NGF) enkele incubators
gefinancierd. Op deze toegekende projecten wordt niet bezuinigd.

53

Via welke subsidieverlenende organisaties kunnen startups/scale-ups een financiering
krijgen tussen de 100.000 euro en 5 miljoen euro?

Antwoord

Het startup- en scale-upinstrumentarium van EZ loopt grotendeels via de Rijksdienst
voor Ondernemend Nederland (RVO), de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s)
en Invest-NL.

RVO verleent zowel directe financiering s in de vorm van leningen (Innovatiekrediet,
Vroege Fase Financiering) als indirecte financiering die via een private tussenpartij
bij startups en scale-ups terechtkomen, zoals de Seed Capital regeling en de Thematische
Technology Transfer. Ook loopt het belastingvoordeel dat men kan krijgen vanuit de
Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO) via RVO. Daarnaast biedt RVO een
borgstelling op leningen van financiers middels de BMKB. Zie hiervoor het antwoord
op vraag 59.

De ROM’s en Invest-NL zijn in beginsel geen subsidie verlenende organisaties, maar
zij verstrekken wel financiering aan deze doelgroep. Voor beide organisaties geldt
dat zij (gedeeltelijk) worden gesubsidieerd door EZ. Zij verschaffen zowel direct
als indirect (via investeringsfondsen) financiering aan startups en scale-ups, zowel
in aandelenkapitaal als in achtergestelde leningen. Daarnaast is bij een deel van
de ROM’s tevens de Vroege Fase Financiering belegd voor hun regio.

Buiten deze organisaties kunnen startups ook bij NWO (Take-off 2) en enkele programma’s
uit het Nationaal Groeifonds (bijvoorbeeld de Biotech Booster) terecht voor financiering.
Alle genoemde instrumenten kunnen een omvang hebben van tussen de € 100.000 en € 5
miljoen.

54

Hoeveel middelen van de EZ-begroting gaan er naar het bevorderen van de circulaire
economie? Maakt u hier met deze begroting meer of middelen voor beschikbaar en zijn
deze middelen voldoende om de doelen mbt de circulaire economie te halen?

Antwoord

Volgend jaar is 10 miljoen voor de gehele Nationale Grondstoffenstrategie op de begroting
van het Ministerie van Economische Zaken gereserveerd, waarvan 4 miljoen te relateren
aan de circulaire economie. Dit is evenveel als vorig jaar. Onder leiding van het
Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat worden dit en volgend jaar de circulaire
doelen voor 2030 herijkt onder het NPCE. Dan zal duidelijk worden welke inspanningen
en middelen noodzakelijk zijn vanuit de overheid om deze doelen te halen. Binnen het
Nationale Programma Circulaire Economie 2023–2030 (NPCE) is het bevorderen van de
circulaire maakindustrie de verantwoordelijkheid van het Ministerie van Economische
Zaken. Via de circulaire maakindustrie wordt geïntegreerd gewerkt aan de circulariteit
van kritieke grondstoffen binnen de Nationale Grondstoffen Strategie.

55

Wordt de scope van InvestNL verbreed nu het NGF is geschrapt?

Antwoord

Invest-NL is gericht op het revolverend financieren van ondernemingen die Nederland
duurzamer en innovatiever maken. Het Nationaal Groeifonds (NGF) was als begrotingsfonds
gericht op het vergroten van het duurzaam verdienmorgen van Nederland, door middel
van investeringen in onderzoek, ontwikkeling en innovatie en kennisontwikkeling. Het
schrappen van het NGF gaat niet gepaard met het verbreden van de scope van Invest-NL.
Wel heeft het kabinet extra middelen voor Invest-NL beschikbaar gemaakt waarmee de
slagkracht van de instelling wordt vergroot. Invest-NL krijgt in totaal 900 miljoen
euro aan additionele middelen tot en met 2029. 600 miljoen euro wordt gebruikt voor
versterking van het kernkapitaal, wat onder meer bijdraagt aan de doorgroei van startups
naar scale-ups. Verder wordt 250 miljoen euro wordt gebruikt voor blended finance
om knelpunten in de bedrijfsfinanciering beter te kunnen adresseren. Daarmee wordt
het innovatief mkb geholpen om door te groeien en neemt de impact van Invest-NL toe.
Ook wordt cumulatief 50 miljoen euro toegevoegd in de beschermingsvoorziening Economische
Veiligheid, waarmee als laatste redmiddel een belang kan worden genomen in bedrijven
in geval van risico’s voor de nationale veiligheid.

56

Waarom wordt er de komende jaren bezuinigd op de ROM’s ondanks een positieve evaluatie?
Op basis waarvan is de omvang van deze bezuiniging bepaald?

Antwoord

De ROM’s zijn een belangrijk instrument voor ondernemerschap in de regio, daarom zijn
de ROM’s de afgelopen jaren versterkt. Ten opzichte van 2021 is de structurele subsidiebijdrage
van EZ aan de ROM’s verhoogd met 60%, onder andere vanwege de positieve evaluatie
van de ROM’s. Specifiek voor de bovenregionale samenwerking is door het amendement
van Van Strien (Kamerstuk 36 410 XIII, nr. 19) € 4 miljoen extra vrijgemaakt. De bezuinigingen op de ROM-subsidie zijn het gevolg
van de door het kabinet aangekondigde subsidietaakstelling. Bij Voorjaarsnota 2025
vindt mogelijk een heroverweging plaats van de invulling op basis van dan actuele inzichten
en prioriteiten.

57

Wat is het exacte percentage, tot achter de komma, van nog vrij te besteden budget
op Beleidsartikel 2 en wat is dit in euro’s?

Antwoord

Het exacte percentage, tot achter de komma, van nog vrij te besteden budget op Beleidsartikel
2 is 0,0% en daarmee 0 euro. Het budget op Beleidsartikel 2 bestaat voor 85,9% uit
juridisch verplichte uitgaven, voor 12,0% uit bestuurlijk gebonden uitgaven en voor
2,1% uit beleidsmatig gereserveerde uitgaven. Er is hierdoor geen vrij te besteden
budget op dit beleidsartikel («vrij te besteden» wil zeggen dat het nog geen beoogd
doel heeft, zoals dat bij beleidsmatig gereserveerde uitgaven wel het geval is).

De uitgaven op dit artikel bestaan voor het meerendeel (ca. 53,1%) uit bijdragen aan
baten- en lastendiensten, zelfstandige bestuursorganen, medeoverheden en andere (internationale)organisaties
en zijn daarmee op enigerlei wijze juridisch verplicht. Een deel van artikel 2 is
bestuurlijk gebonden (12,0%). Dit deel omvat bijvoorbeeld de subsidies EuroHPC en
EuroQCI, die samenhangen met de bijdragen aan Europese partnerschappen en de middelen
voor het dit jaar nieuw toegevoegde NGF-project Material Independence & Circular Batteries,
waarvoor de uitgaven zijn vastgelegd in de Project Overstijgende- en Project Specifieke
Afspraken van dit NGF-project.

De hierboven genoemde percentages wijken af van de percentages genoemd in de ontwerpbegroting
2025. In vergelijking met de ontwerpbegroting is de mate van juridisch verplicht met
ca. 3% gedaald en de mate van bestuurlijk gebonden met ca. 3% gestegen. Deze verschillen
zijn veroorzaakt door een fout in de berekeningen van de budgetflexibiliteit. De percentages
hierboven benoemd zijn de juiste en actuele percentages van de geschatet budgetflexibiliteit
voor artikel 2 van de EZ-begroting.

58

Wat zijn de grootste uitdagingen rondom start- en scale-ups?

Antwoord

De grootste uitdagingen voor startupa en scale-ups zijn financiering, de beschikbaarheid
van (internationaal) talent en regelgeving15.

Toegang tot financiering is een belangrijke uitdaging voor startups en scale-ups.
Deze uitdaging speelt in de vroege fase vooral bij deeptechbedrijven omdat deze vanaf
het begin vaak zeer kapitaalintensief zijn, waarbij de ontwikkel- en terugverdientijd
relatief lang is, en de markt onzeker. In de latere fase zijn bedrijven vaak afhankelijk
van buitenlandse investeerders omdat de beschikbaarheid van Nederlandse fondsen die
voldoende kapitaalkrachtig zijn voor grote tickets niet toereikend is. Uitgebreider
wordt hierop ingegaan bij de vraag 61.

De tweede grote uitdaging voor Nederlandse technologiebedrijven is om personeel te
vinden met specifieke vaardigheden (o.a. IT’ers of mensen met ervaring met het opschalen
van bedrijven). Binnen Europa zijn de vacatures bij Nederlandse technologiebedrijven
bijna het moeilijkst te vervullen. Om de toegang tot talent te verbeteren onderzoekt
het Ministerie van EZ samen met het Ministerie van Financiën een maatregel voor medewerkersparticipatie,
zoals benoemd in het Regeerprogramma.

59

Hoe veel start-ups hebben er gebruik gemaakt van de mogelijkheid om een borgstelling
aan te vragen bij de overheid?

Antwoord

De BMKB is het primaire instrument waar financiers borgstellingen kunnen aanvragen
bij de overheid voor leningen die zij aan ondernemers willen verstrekken. De BMKB
kent verschillende luiken die verschillen in modaliteiten, om zo tegemoet te komen
aan de verschillende wensen voor financiering. Er is geen specifiek luik voor startups
en scale-ups. Financiers kunnen onder het luik «Innovatief» aanvragen indienen waarmee
deze doelgroep bediend kan worden.

Doel van de BMKB-doelstellingen is het verwerven van vreemd vermogen. Dit waar startups
en scale-ups voornamelijk met durfkapitaal (eigen vermogen) worden gefinancierd.

In de categorie Innovatief zijn het aantal aanvragen en tevens verstrekkingen als
volgt:

Jaar

Aanvragen en verstrekkingen1

2021

20

2022

67

2023

59

X Noot

1

Elke ingediende aanvraag leidt tot een verstrekking. Pas bij het claimen van de borgstelling
wordt er door RVO een toets op de aanvraag gedaan.

60

Hoe vaak zijn er borgstellingen toegekend aan een start- of scale-up?

Antwoord

Borgstellingen vinden plaats via de BMKB; verder verwijs ik u naar het antwoord op
vraag 59.

61

Tegen welke (groei)financieringsuitdagingen lopen de meeste start- en scale-ups tegenaan?

Antwoord

Financiering blijft een cruciaal onderdeel van het succes en de doorgroei van Nederlandse
startups in alle fases van hun groei. Ondanks een gestage groei van het aanbod van
durfkapitaal, blijft toegang tot financiering voor veel startups en scale-ups een
uitdaging, zoals genoemd in vraag 58.

Volgens het IBO-bedrijfsfinanciering16 en de recent opgeleverde meta-evaluatie van het instrumentarium is de durfkapitaalmarkt
in Nederland de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Mede door het bestaan van verschillende
publieke financieringsinstrumenten hebben bedrijven in de vroege fase op dit moment
een goede toegang tot financiering. Wel worden er knelpunten gesignaleerd bij met
name scale-ups en demonstratieopstellingen (first of a kind plants), en de financiering
van grote financieringsrondes.

De voornaamste uitdaging in de vroege fase heeft met name te maken met de risicobereidheid
van investeerders. In de vroege fase zijn de risico’s voor investeerders het grootst.
Dit speelt met name bij deeptechbedrijven, omdat deze al vanaf de vroege fase kapitaalintensief
zijn, maar de ontwikkeltijd tot de markt nog lang is.

In de scale-upfase vormt de beschikbaarheid van investeerders met een slagkracht die
nodig is om grote investeringsrondes te kunnen uitschrijven, een belangrijke uitdaging.
Bedrijven in Nederland zijn daardoor voor een groot deel afhankelijk van buitenlandse
investeerders.

Om de beschikbaarheid van voldoende durfkapitaal in de vroege fase te borgen heeft
de overheid financieringsinstrumenten opgezet zoals de Seed Capital Regeling en Vroege
Fase Financiering voor startups. Ook investeert het kabinet via Invest-NL en Regionale
Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) in innovatieve bedrijven. Zij hebben een aanzienlijk
investeringsvermogen, dat ook wordt ingezet voor de scale-up fase. Daarnaast heeft
het kabinet € 900 miljoen aan additionele middelen voor Invest-NL vrijgemaakt waarmee
de slagkracht van de instelling wordt vergroot, hetgeen bijdraagt aan investeringen
in onder andere de doorgroei van startups en naar scale-ups. Met fondsen zoals het
Deep Tech Fonds, het in 2020 opgerichte Dutch Future fund en fonds-in-fondsinitiatieven
zoals het Dutch Venture Initiative en deelname aan het European Tech Champions Initiative
(ETCI) verbetert het kabinet de beschikbaarheid van investeringsfondsen voor startups
en scale-ups.

62

Waarom daalt het aantal verstrekte garanties in de BMKB?

Antwoord

Het gebruik loopt terug als gevolg van een terugvallende vraag. Het relatieve gebruik
van de BMKB hangt samen met de algemene conjuncturele ontwikkeling van de Nederlandse
economie. Gebruik loopt terug als gevolg van terugvallende vraag.

63

Waarom is de systematiek van de waardering van de Kamer van Koophandel (KvK) gewijzigd
in een Net Promoter Score (NPS), in plaats van een rapportcijfer dat beter inzicht
geeft in hoe ondernemers de KvK waarderen?

Antwoord

In 2017 heeft KVK gekozen om de meetmethodiek aan te passen. Dit om niet alleen te
meten of gebruikers tevreden zijn, maar ook of zij gemak en meerwaarde hebben ervaren.
Daarbij is de Customer Effort Score (CES) toegevoegd aan de metingen. Voor meerwaarde
is de Net Promotor Score (NPS)-vraag toegevoegd. De NPS-score meet hoe klanten van
de KVK-producten of diensten aanbevelen bij collega’s of zakenrelaties en wordt berekend
als het verschil tussen het percentage Promotors en Criticasters. De NPS zelf wordt
uitgedrukt als een absoluut getal tussen –100 en +100.

Voor de verplichte dienstverlening werd snel duidelijk, dat de NPS-vraag (in hoeverre
zou je KVK aanbevelen) niet de benodigde inzichten gaf, omdat respondenten aangaven
dat ze geen keuze hadden om wel of niet van die dienst gebruik te maken. Daarom is
voor verplichte dienstverlening met deze vraag gestopt en vraagt KVK nu hiervoor de
klanttevredenheid (CSAT) en het gemak (CES) uit.

Voor niet verplichte dienstverlening zoals advies en informatie, past KVK de NPS vraag
nog wel toe. Dit blijkt een goede graadmeter om te weten of ondernemers deze diensten
als waardevol hebben ervaren.

KVK vindt het belangrijk om te meten en verbeteren hoe ondernemers de dienstverlening
ervaren. KVK vraagt altijd een score uit in combinatie met een toelichting/open antwoord.
En met name het tweede geeft veel inzicht in hoe KVK de dienstverlening verder kan
verbeteren.

64

Welke aannames, cijfers en conclusies kloppen er wel en niet van de analyse die ABN
Amro deed naar de btw-verhoging op logies (bron: https://www.abnamro.nl/nl/zakelijk/insights/sectoren-en-trends/leisure/…)?

Antwoord

Het Ministerie van Financiën heeft met alle relevante en beschikbare gegevens een
zo goed mogelijke raming gemaakt van de voorgenomen BTW-verhoging op logies. De analyse
van ABN Amro die door de media is opgepikt geeft geen aanleiding om deze raming bij
te stellen.

Zo heeft ABN Amro in haar analyse niet betrokken dat er naast hotels ook andere vormen
van logies zijn, zoals short-stay en kamerverhuur. Met andere door ABN genoemde punten
is wel rekening gehouden in de raming van Financiën. Zo is bij de raming rekening
gehouden met zakelijke reizigers die hun btw in vooraftrek kunnen nemen en het feit
dat voor aanvullende diensten het btw-tarief ongewijzigd blijft. Zoals gebruikelijk
worden de ramingen van Financiën onafhankelijk gecertificeerd door het CPB. Dit zorgt
dat er bij onze ramingen altijd een kwaliteitscontrole plaatsvindt.

Voor verdere vragen hieromtrent verwijs ik naar het Ministerie van Financiën, aangezien
dit buiten mijn beleidsterrein ligt.

65

Kunt u uiteenzetten welke fiscale regelingen er zijn om Nederland concurrerend te
houden? Kunt u een overzicht maken van alle fiscale regelingen ten aanzien van het
bedrijfsleven en daarbij aangeven hoeveel middelen er aan deze fiscale regelingen
wordt uitgegeven?

Antwoord

Voor een overzicht van de fiscale regelingen, verwijs ik naar hoofdstuk 10 van de
bijlage bij de Miljoenennota 2025. Een aantal van deze regelingen heeft raakvlakken
met het beleidsterrein van EZ. Daarom zijn deze extracomptabel opgenomen in tabel
22 van de EZ-begroting. Voor een nadere toelichting op deze regelingen verwijs ik
u naar de Toelichting op de fiscale regelingen die is bijgevoegd bij de Miljoenennota.
De vermelde regelingen zijn in zijn algemeenheid ter ondersteuning van het Nederlandse
bedrijfsleven. In algemene zin dragen deze regelingen in meer of mindere mate bij
aan een internationaal concurrerend vestigingsklimaat.

66

Wat is het exacte percentage, tot achter de komma, van nog vrij te besteden budget
op Beleidsartikel 3 en wat is dit in euro’s?

Antwoord

Het exacte percentage, tot achter de komma, van nog vrij te besteden budget op Beleidsartikel
3 is 0,0% en daarmee 0 euro. Het budget op Beleidsartikel 3 bestaat voor 84,3% uit
juridisch verplichte uitgaven en voor 6,2% uit bestuurlijk gebonden uitgaven. Per
abuis is € 25 mln voor Beschermingsfaciliteit Economische Veiligheid (BEV) bij het
bepalen van de percentages van budgetflexibiliteit in de ontwerpbegroting 2025 niet
meegenomen. Het gaat hier om beleidsmatig gereserveerde uitgaven. De juiste percentages
zijn daarmee: 84,3% (juridisch verplicht), 6,2% (bestuurlijk gebonden) en 9,6% (beleidsmatig
gereserveerd); in plaats van de opgenomen 87% (juridisch verplicht), 13% (bestuurlijk
gebonden) en 0% (beleidsmatig gereserveerd). De juridisch verplichte middelen op artikel
3 worden onder andere besteed aan het budget voor de Seed Capital regeling, het Innovatiekrediet,
Deep Tech Fund en verschillende regelingen betreffende de uitfinanciering van de verplichtingen
in het kader van de regeling Thematische Technology Transfer (TTT). De bestuurlijk
gebonden middelen worden besteed aan Vroege fase financiering leningen en leningen
aan het Oncode instituut. Het beleidsmatig gereserveerde deel is bestemd voor de BEV
en de nieuwe tender van de TTT.

67

Hoeveel van het totale aantal investeringen, die via de diverse fonds-in-fonds constructies
zijn gedaan binnen het Dutch Venture Initiative (DVI), gaan naar Nederlandse bedrijven
toe?

Antwoord

Er zijn volgens de laatste geconsolideerde jaarverslagen per maart 2023 in totaal
393 investeringen via de diverse fonds-in-fonds constructies binnen het Dutch Venture
Initiative (DVI) gedaan, waarvan 181 in Nederlandse bedrijven. Dit is in lijn met
de investeringsstrategieën van de onderliggende fondsen die veelal internationaal
opereren met een focus op Nederland.

68

Wat is de lokale economische toegevoegde waarde van (semi-) publiek gefinancierde
creatieve broedplaatsen op de lange termijn?

Antwoord

Broedplaatsen zijn divers en veelal lokaal georiënteerd. Economisch is er sprake van
toegevoegde waarde via hun bijdrage aan betaalbare ruimte voor jong ondernemerschap
met een open (netwerk) karakter. Broedplaatsen kunnen daarnaast bijdragen aan vitaliteit
van een wijk en daarmee ook een positief effect hebben op de vastgoedwaarde. Broedplaatsen
hebben naast een economische rol vaak ook andere maatschappelijke functies gericht
op ontmoeting, cultuur en scholing. Veel broedplaatsen hebben een tijdelijk karakter.

69

Waarom lopen de apparaatsuitgaven voor de Autoriteit Consument & Markt (ACM) vanaf
het jaar 2024 terug?

Antwoord

Naast structurele financiering ontvangt de ACM ook tijdelijke gelden. Deze lopen gedurende
de komende jaren af en zodoende lopen ook de bijbehorende apparaatsuitgaven terug.
Daarnaast is er een efficiencykorting toegepast van 0,5% per jaar oplopend tot 2,5%
structureel per jaar vanaf 2029 in het kader van de taakstelling om de groei van het
apparaat van de rijksoverheid terug te draaien. Ook zijn voor een deel van de uitbreiding
van de toezichtactiviteiten van de ACM, zoals het uitvoeren van energietoezicht en
toezicht op de digitale economie in de ontwerpbegroting 2025 voor het jaar 2025 uitgaven
geraamd. Over de meerjarige financiering moet nog besluitvorming plaatsvinden. Dit
zal plaatsvinden in het reguliere begrotingsproces (voorjaarsbesluitvorming).