Brief regering : Tijdelijk Noodfonds Energie

36 200 Nota over de toestand van ’s Rijks Financiën

Nr. 360
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR ARMOEDEBELEID, PARTICIPATIE EN PENSIOENEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 28 november 2022

Het kabinet heeft in de Miljoenennota (Kamerstuk 36 200, nr. 1) een uitzonderlijk groot pakket aan koopkrachtmaatregelen gepresenteerd dat gericht
is op het dempen van de negatieve gevolgen van de hoge energieprijzen. Gelijktijdig
met dit pakket heeft het kabinet een tijdelijk noodfonds aangekondigd dat tot doel
heeft om te voorkomen dat financieel kwetsbare huishoudens deze winter problematische
schulden opbouwen. Het kabinet heeft hiervoor in 2023 een bedrag van € 50 miljoen
gereserveerd.

In het commissiedebat Armoede- en schuldenbeleid van 6 oktober jl. (Kamerstuk 24 515, nr. 652), heb ik toegezegd u te informeren over de wijze waarop ik het tijdelijk noodfonds
wens te ondersteunen. Met deze brief maak ik uw Kamer deelgenoot van de daarmee samenhangende
overwegingen en dilemma’s en de keuzes die ik hierin heb gemaakt. Ik zal de Eerste
Kamer hier gelijktijdig ook over informeren.

Samenhang Noodfonds Energie en pakket aan maatregelen

Ik ben voornemens, onder voorwaarden, het door energieleveranciers en maatschappelijke
organisaties1 geïnitieerde private, maar van hen onafhankelijke opgericht tijdelijke Noodfonds
Energie, eenmalig en tot uiterlijk 1 april 2023, te ondersteunen. Het Noodfonds Energie
staat niet op zichzelf maar maakt onderdeel uit van een samenhangend pakket aan maatregelen
dat gericht is op het ondersteunen van huishoudens in de winterperiode. Met de Miljoenennota
heeft het kabinet ook een aantal andere maatregelen getroffen om het inkomen van huishoudens
te ondersteunen. Zo is er het prijsplafond waardoor huishoudens een maximale prijs
gaan betalen voor een gemiddeld energieverbruik en is onlangs de Tijdelijke wijziging
van de Regeling afsluitbeleid kleinverbruikers elektriciteit en gas en de Warmteregeling
van kracht vastgesteld.2

Het pakket aan maatregelen zal veel huishoudens deze winter zekerheid bieden. Het
aantal huishoudens dat in de knel dreigt te komen, zal hierdoor naar verwachting beperkt
kunnen worden. Ondanks deze maatregelen zullen er echter huishoudens zijn die niet
in staat zijn de (volledige) energienota te betalen.

Het gaat hier om huishoudens met een laag of middeninkomen. De initiatiefnemers bakenen
de doelgroep af tot huishoudens met een brutoinkomen tot 200 procent van het bruto
sociaal minimum in combinatie met een hoge energienota (hoger dan 13 procent van het
brutoinkomen van het huishouden). Voor deze huishoudens is snelle financiële ondersteuning
cruciaal. Het niet kunnen betalen van de energierekening en het opbouwen van schulden
bij de energieleverancier betekent vaak veel leed en verdriet en kan leiden tot stress,
gezondheidsproblemen, sociaal isolement en schaamte. Er is mij veel aan gelegen dit
zoveel mogelijk te voorkomen. Gegeven de maatschappelijke urgentie ben ik blij met
het private initiatief dat hier al enige tijd op loopt.

Het Noodfonds Energie bouwt voort op het actieplan energiearmoede dat de energieleveranciers
en de maatschappelijke organisaties in maart 2022 hebben gepresenteerd. Dit actieplan
is er gekomen om huishoudens via verschillende mogelijkheden te helpen financieel
gezond te blijven. Er zijn daartoe campagnes gevoerd waarbij private partijen en gemeenten
huishoudens naar de energieroute op geldfit.nl verwezen om vanuit daar verder geholpen
te worden. Onderdeel van dit actieplan was een pilot met een noodfonds om mensen die
ondanks het gebruik maken van alle (voorliggende) voorzieningen toch hun energierekening
niet zouden kunnen betalen, tijdelijk (financieel) te ondersteunen. In september 2022
hebben de initiatiefnemers een opschalingsplan opgesteld, met als doel het opzetten
van een privaat tijdelijk Noodfonds. Intussen zijn zij bezig met het werven van fondsen
bij energieleveranciers en andere private partijen. Zij hebben daarnaast het voornemen
om op korte termijn een subsidieaanvraag ter ondersteuning bij het Rijk in te dienen.

Risico’s, overwegingen en dillema’s

In de brief «aanvullende maatregelen energierekening»3 heeft de Minister van Financiën het tijdelijk noodfonds aan uw Kamer aangekondigd.
Hierbij heeft zij erop gewezen dat er nadelen kunnen kleven aan een noodfonds, bijvoorbeeld
het risico op calculerend gedrag van huishoudens én energieleveranciers, uitvoeringsrisico’s
en de mogelijkheid van een aanzuigende werking.

In het streven om de beoogde huishoudens snel en gericht te kunnen ondersteunen, ben
ik voor een aantal andere dilemma’s gesteld waarbij ik soms keuzes heb moeten maken
tussen optimale en haalbare routes en tussen snelheid en zorgvuldigheid. Ik hecht
eraan uw Kamer hiervan deelgenoot te maken.

Gezien het grote maatschappelijk belang om problematische schuldenopbouw te voorkomen,
heb ik verkend of er publiekrechtelijke routes voor handen zijn om huishoudens te
ondersteunen als alternatief voor het Noodfonds Energie. Dit ook met het oog op een
eventuele situatie waarin de initiatiefnemers niet of niet tijdig tot een subsidieaanvraag
kunnen overgaan. Daartoe heb ik gesprekken gevoerd met publieke uitvoerders en gemeenten
waaruit is gebleken dat de publieke routes op korte termijn geen oplossing bieden,
met name omdat daarmee de beoogde doelgroep niet tijdig en gericht kan worden geholpen.
Het Noodfonds Energie biedt de mogelijkheid om snel de beoogde huishoudens te helpen.
Deze constatering heeft mij doen besluiten om het private initiatief te willen ondersteunen.

De ondersteuning het Noodfonds Energie is in beginsel beperkt tot het eenmalig verstrekken
van een subsidie.4 Waarop het publiekrechtelijke subsidierecht zoals is vastgelegd in de Kaderwet SZW-subsidies
van toepassing. Zoals gebruikelijk is bij subsidieverlening, zijn de mogelijkheden
van de subsidievertrekker om op de uitvoering te sturen, beperkt. In de subsidiebeschikking
geef ik aan welke doelen gerealiseerd moeten worden en onder welke voorwaarden de
subsidie wordt verstrekt. Voor het kabinet zijn, naast de gebruikelijke voorwaarden
over verantwoording en compliance aan wet- en regelgeving, de volgende voorwaarden
bij de subsidieaanvraag van belang:

• Er dient een duidelijke afbakening van de doelgroep te zijn. Het is evident dat het
kabinet hecht aan het bereiken van die huishoudens die het ook écht nodig hebben.
Dit stelt bijzondere eisen aan de manier waarop het noodfonds opereert en communiceert;

• De te subsidiëren activiteiten staan open voor klanten van alle energieleveranciers;

• Het huishouden wordt vóór uitkering uit het fonds getoetst op draagkracht. Hierbij
wordt gekeken naar inkomen en energiekosten. Er wordt bij huishoudens niet teruggevorderd;

• De energieleverancier heeft alle mogelijkheden van maatschappelijk verantwoorde incasso
uitgeput; er is een coulante betalingsregeling aangeboden en er is gepoogd de burger
thuis te bereiken én er is medewerking vanuit de cliënt;

• De maximale bijdrage vanuit de overheid is € 50 miljoen. Private partijen dragen minimaal
50 procent bij aan de financiering van het tijdelijk noodfonds. Indien niet aan deze
voorwaarde wordt voldaan, kan de overheid (een deel van) de subsidie terugvorderen;

• Het noodfonds is bedoeld voor maximaal de winterperiode (tot 1 april 2023). Alle betrokken
partijen, niet in de laatste plaats de huishoudens die hulp uit het fonds krijgen,
worden hier vooraf over geïnformeerd.

Ik zal de subsidieaanvraag toetsen aan deze voorwaarden voordat kan worden overgegaan
tot daadwerkelijke subsidiering.

De subsidierelatie heeft gevolgen voor de rechtszekerheid en -bescherming van burgers die gebruik (willen) maken van ondersteuning uit het noodfonds. Als
gevolg van het private karakter van het noodfonds en gelet op de voorziene (rijks)financiering
middels subsidiëring zijn de toekenningen vanuit het Noodfonds Energie geen publiekrechtelijke
besluiten. Huishoudens kunnen daarom geen bezwaar en beroep uitoefenen. Het noodfonds
zal echter wel procedures voor klachten en bijzondere gevallen hebben en er wordt
maximaal ingezet op maatwerk.

Het Noodfonds Energie wordt door de initiatiefnemers in korte tijd doorontwikkeld.
De initiatiefnemers hebben voorzieningen getroffen om risico’s op misbruik en oneigenlijk
gebruik maximaal te mitigeren, de intentie de toegang tot het noodfonds niet onnodig
complex te maken en via communicatie de huishoudens in de doelgroep daadwerkelijk
te bereiken en helpen. Hoewel ik en de initiatiefnemers er vanuit gaan dat de meeste
burgers uit goed vertrouwen handelen, zijn misbruik en oneigenlijk gebruik daarmee
niet geheel uit te sluiten.

Ik heb er vertrouwen in dat, ondanks de risico’s, beperkingen en de gegeven opties,
het Noodfonds Energie de beoogde huishoudens snel en gericht kan ondersteunen.

Standpunt Algemene Rekenkamer

Over de keuze voor een eenmalige subsidieverlening aan het tijdelijk Noodfonds Energie
en de beperkte mogelijkheid tot bijsturen die daarmee samengaat, bestaat zorg bij
de Algemene Rekenkamer (zie bijlage I). De Algemene Rekenkamer stelt zich op het standpunt
dat de overheid hiermee een stichting doet oprichten. De Comptabiliteitswet schrijft
in die situatie voor dat sprake moet zijn van betrokkenheid van de Staten-Generaal
via een voorhangprocedure.

Ik heb begrip voor de wijze waarop de Algemene Rekenkamer tot haar zienswijze is gekomen,
gegeven het belang dat zij hecht aan de sturingsmogelijkheden door het Rijk die via
subsidieverlening nu eenmaal beperkt zijn. Dat geldt ook voor de zorgen over een toegankelijke
rechtsbescherming aan burgers. Alles afwegende en bij gebrek aan werkbare terugvalopties,
kies ik ervoor om, ondanks deze beperkingen, het Noodfonds Energie te steunen met
een subsidie.

Ik heb mijn overwegingen met de president van de Algemene Rekenkamer zowel persoonlijk
als met een brief kenbaar gemaakt (zie bijlage II). Daarin heb ik aangegeven dat ik
met de Algemene Rekenkamer het belang van de betrokkenheid van beide Kamers onderstreep.

Nota van wijziging

Gelijktijdig met deze brief doe ik uw Kamer de nota van wijziging bij de begroting
SZW 2023 toekomen. Hiermee worden de in de Miljoenennota gereserveerde gelden toegevoegd
aan de begroting SZW. Via deze weg streef ik ernaar beide Kamers bij mijn voornemen
tot het ondersteunen van het private initiatief te betrekken en uw Kamer middels het
budgetrecht de mogelijkheid te geven dit voornemen te beoordelen.

Hoe verder met het Noodfonds Energie?

De stichting heeft een onafhankelijk bestuur en de bestuursfuncties zijn vervuld.

Er wordt hard verder gewerkt om op korte termijn het Noodfonds Energie te operationaliseren.
Het Noodfonds Energie werkt samen met gespecialiseerde partijen om deelaspecten van
de uitvoering te organiseren. Dit betreft onder andere juridisch advies, de inrichting
van de gegevensverzameling en -verwerking, financiële organisatie en verantwoording.
Naast het inrichten van deze en andere uitvoeringstaken blijft fondsbestuur zich inspannen
voor fondsenwerving onder private partijen.

Tot slot

Nu de formele oprichting van het Noodfonds Energie een feit is, zal de uitvoering
de nodige inspanning van het fondsbestuur vragen. Vanuit mijn rol zal ik, op gepaste
afstand, de uitvoering door het noodfonds blijven volgen, in het bijzonder vanuit
het perspectief van de huishoudens die een beroep (willen) doen op ondersteuning.
Ik heb er vertrouwen in om op korte termijn positief te kunnen beschikken de subsidieaanvraag.
Met deze brief hoop ik uw Kamer geïnformeerd te hebben over de keuzes die het kabinet
heeft gemaakt en ga ik hierover graag met uw Kamer in gesprek.

De Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen, C.J. Schouten