Initiatiefnota : Initiatiefnota

Nr. 2 INITIATIEFNOTA

Inleiding

De afgelopen jaren is er meer en meer aandacht gekomen voor (de voordelen van) een
gezonde leefstijl. Veel mensen weten dat een gezonde leefstijl belangrijk is. Het
zorgt ervoor dat je iedere dag weer vol energie kunt beginnen en het geeft je meer
zelfvertrouwen. Bovendien kan het ziekten en kwalen in de toekomst helpen voorkomen.
Steeds meer mensen zetten zich in om iedere dag voldoende te bewegen. Zij nemen vaker
de trap in plaats van de lift. Of stappen een halte eerder uit als ze met het openbaar
vervoer reizen. Ook letten zij meer op wat zij eten. Mensen vragen zich steeds vaker
af of zij voldoende groente en fruit eten, of zij misschien kunnen matigen met het
drinken van alcohol en op welke manier zij het milieu beïnvloeden met hun eetgedrag.
Veel mensen zijn dus gericht bezig met hun eigen gezondheid en in het verlengde daarvan
het voorkomen van ziekten nu en op de langere termijn.

Wat een gezonde leefstijl is, verschilt voor iedereen. Het is mede afhankelijk van
het werk dat je doet en de mate waarin je beweegt. De initiatiefnemer vindt dat iedereen
zelf mag bepalen hoe hij of zij leeft. De overheid kan zorgen voor goede voorlichting of kan randvoorwaarden scheppen om
gemakkelijker een gezonde keuze te maken of om een gezonde leefstijl vol te houden,
maar de overheid mag nooit bepalen hoe iemand zijn of haar leven leidt! Dat blijft een eigen keuze. En om die gezonde keuze te kunnen maken, is het belangrijk
dat er informatie beschikbaar is over een gezonde leefstijl. Of het nu gaat om gezonde
voeding, voldoende bewegen of de balans tussen werk en privé.

De keuze voor een bepaalde leefstijl hangt onder meer af van de sociale en fysieke
context. Met wie en waar je leeft, of en welk werk je hebt, hoe je financiën eruit
zien: het zijn allemaal factoren die individueel gedrag mede beïnvloeden. We zien
niet alleen grote verschillen tussen, maar ook binnen, verschillende SES-groepen (sociaaleconomische
status) waar het gaat om de keuze voor een gezonde leefstijl en het vasthouden daarvan.
Effectief beleid moet daarom rekening houden met de manier waarop mensen tot hun keuzes
komen1. Daardoor ontstaat naast informatieverstrekking als belangrijk instrument, een veel
breder palet aan middelen.

De Tweede Kamer heeft met het amendement Ellemeet/Dik-Faber2 al vastgelegd dat er meer inzet moet zijn op leefstijlgeneeskunde. De initiatiefnemer
ziet dit als een goede stap binnen het zorgdomein. Maar, de initiatiefnemer mist in
het huidige preventiebeleid de mogelijkheden en inzet van technologische ontwikkelingen
en innovatie. In ons dagelijks leven gebruiken we vaak de vele mogelijkheden van nieuwe
technologieën: we navigeren eenvoudig naar onze bestemming de file vermijdend, we
zoeken een gezond gerecht dat we snel kunnen bereiden en we staan continu in verbinding
met onze familie en vrienden. Maar dat dezelfde technologie ook een belangrijke bijdrage
kan leveren aan een gezonde leefstijl is nog niet voor iedereen bekend. Terwijl de
mogelijkheden eindeloos zijn, en deze de komende jaren alleen maar verder zullen toenemen3. Denk bijvoorbeeld aan gepersonaliseerde leefstijl- en boodschappenadviezen, persoonlijke
gezondheidschecks en de verschillende wearables.

Het voordeel van deze innovatieve toepassingen is dat mensen zelf beter in staat worden
gesteld om actief met hun eigen leefstijl en gezondheid aan de slag te gaan in plaats
van dat de overheid hen gaat voorschrijven welke boodschappen zij moeten kopen of
welk voedsel zij wel en niet mogen eten. De initiatiefnemer is van mening dat door
het gebruik van deze technologische ontwikkelingen en innovaties bij mensen aan te
moedigen en verder te implementeren in de reguliere zorg en ondersteuning, iedereen
kan kiezen voor een gezonde(re) leefstijl. Zo kunnen we, ook vanuit de overheid, mensen
maximaal ondersteunen om te kiezen voor een gezonde leefstijl en deze vol te houden.

Veel van deze toepassingen worden echter nog nauwelijks gebruikt. De vraag is dus
vooral wat er nodig is om deze technologische kansen verder brengen. Daarover gaat
deze initiatiefnota. Om deze technologische kansen verder te brengen, is een nauwe,
intensieve samenwerking nodig tussen overheden, zorgaanbieders, patiënten- en consumentenorganisaties,
zorgverzekeraars, het bedrijfsleven, maatschappelijke instellingen en de wetenschap.

Ontluikende consumentenmarkt van gezondheidsapps en wearables

Het beter en directer inzicht krijgen in je eigen gezondheid, is van belang voor het
veranderen van de individuele leefstijl. Direct inzicht helpt mensen om hun eigen
gezondheid te «managen», doordat direct zichtbaar is wat de effecten van individuele
keuzes kunnen zijn. Bijvoorbeeld wat het effect is van het eten van fast food op de dagelijkse calorie-inname of het lopen van een rondje van 5 kilometer. Bovendien
helpt technologie om mensen te ondersteunen met het signaleren van trends en het geven
van gericht, persoonlijk advies.

In het geval dat iemand bijvoorbeeld een paar kilo wil afvallen, was iemand nog niet
heel lang geleden voornamelijk afhankelijk van advies van deskundigen. Nu kunnen deze
mensen ook via vele apps advies en feedback krijgen over hun calorie-inname, hoeveel
zij hebben bewogen en hun voortgang bewaken. Andere apps maken het mogelijk om op
een laagdrempelige manier slaaponderzoek te doen, waardoor we meer weten over de invloed
van slaap op de gezondheid. Meer en beter slapen leidt bijvoorbeeld tot stressreductie.
Door het gebruik van deze apps wordt het ook mogelijk om slaappatronen van mensen
positief te beïnvloeden.

Ook maakt technologische ontwikkeling het mogelijk dat mensen met een chronische ziekte,
zelf thuis metingen kunnen verrichten, zoals hun bloeddruk of bloedwaarden, die zij
direct kunnen delen met hun hulpverlener en waar nodig direct contact met elkaar te
hebben.

Een ander voorbeeld is inzicht krijgen in een verkleurende moedervlek. Waar iemand
vroeger nog naar de huisarts moest en vervolgens naar de dermatoloog, zijn er nu verschillende
apps waarmee je, al dan niet met hulp van de huisarts, de moedervlek kunt beoordelen.

Deze ontwikkelingen moeten we komende jaren blijven aanmoedigen, maar wel op zo’n
manier dat de publieke belangen zijn geborgd. Dat betekent dat persoonlijke data niet
zo maar gedeeld kunnen worden met derde partijen en dat mensen vooraf moeten kunnen
bepalen welke apps goed zijn en welke niet. Daarom moeten we inzetten op de volgende
drie onderwerpen:

• Het merendeel van de apps is niet wetenschappelijk beoordeeld op de vraag of de gezondheidsclaims
gerealiseerd kunnen worden. Het «Nationaal eHealth Living Lab (NeLL) gaat de huidige
400.000 medische apps doorlichten volgens het Open Science principe. Gericht op snelle
wetenschappelijke onderbouwing en opschaling op nationale schaal.

Bewezen effectieve apps moeten wat de initiatiefnemer betreft bij het grote publiek,
maar ook onder zorgverleners, onder de aandacht worden gebracht. Dit kan via vertrouwde
websites zoals www.thuisarts.nl of het beschikbaar stellen van een app-database via het RIVM, zoals ook een interventiedatabase
gericht op preventie bestaat. Op die manier weten zorgverleners en mensen welke apps
wetenschappelijk goed beoordeeld zijn. Daarnaast zal met partijen onderzoek moeten
worden gedaan naar de vraag wat verder nodig is om het mechanisme van ontwikkelen,
testen, valideren en implementeren te versnellen.

• Van lang niet alle apps staat vast dat de privacy van gebruikers geborgd is, terwijl
dit wel een essentiële randvoorwaarde is om de app veilig te kunnen gebruiken. Er
moet immers worden voorkomen dat gevoelige data als persoonlijke medische informatie
zo maar met derden wordt gedeeld. Onderdeel van de beoordeling van apps en wearables
moet daarom zijn of de privacy van mensen goed geborgd is en de uitwisseling van data
op een veilige manier kan plaatsvinden.

• Persoonlijke medische informatie, of het nu gaat om zelf verzamelde informatie via
apps en wearables of resultaten van medisch onderzoek moeten goed, verantwoord en
veilig onderling uitwisselbaar zijn. Op die manier kunnen patiënten en hun zorgverleners
beschikken over alle relevante data. De verschillende partijen zijn op dit moment
aan de slag om medische informatie goed, verantwoord en veilig te kunnen uitwisselen,
maar een regierol vanuit de overheid om de juiste infrastructuur te realiseren is
hierin gewenst. Eerder werden hier al de moties van De Vries c.s.4 en Raemakers c.s.5 voor ingediend. Ook het bedrijfsleven en de zorgsector ondersteunen deze lijn: zie
het Manifest «Samen vooruit» waarin zij zich committeren aan open standaarden binnen
open systemen en concurrentie die plaats vindt op basis van slimme toepassingen met
medische data (in plaats van data zelf). Meer regie en het daadwerkelijk realiseren
van goede, verantwoorde en veilige elektronische gegevensuitwisseling is een randvoorwaarde
om de gezondheidspotentie van deze groeiende consumentenmarkt te kunnen realiseren.

Als we werk maken van bovengenoemde randvoorwaarden dan stellen deze apps en wearables
mensen beter in staat om hun eigen gezondheid te «managen». Zo ontstaat er ruimte
op deze consumentenmarkt en biedt het kansen aan platforms waar je je hardloop-app,
je dieet-app, je weegschaal-app, je slaap-app en je bloedrukmeter kunt combineren.
Daarmee krijgen mensen zelf een beter inzicht in hun eigen gezondheid.

In het Nationaal Preventie-akkoord is ook afgesproken dat partijen (waaronder bedrijfsleven
en zorg) de inzet van technologie en e-health met het oog op preventie bespreken;
en dat hierbij wordt aangesloten bij reeds lopende initiatieven zoals het Topsectorenbeleid
en de nationale visie MedTech die het Ministerie van VWS opstelt.

Doen wat nodig is:

• Beslispunt 1: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken te stimuleren dat
op vertrouwde websites zoals www.thuisarts.nl verwijzingen komen naar bewezen effectieve apps, wearables, sensoren en meetinstrumenten.

• Beslispunt 2: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken afspraken te maken
dat onderdeel van de beoordeling van apps en wearables is dat de privacy goed geborgd
is en daarmee ook AVG-proof is.

• Beslispunt 3: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken om data over gezondheid
en zorg makkelijker goed, verantwoord en veilig uitwisselbaar te maken door meer regie
te nemen en het gebruik van de beschikbare standaarden af te dwingen.

• Beslispunt 4: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken bij de ontwikkeling
van de visie op medische hulpmiddelen ook de snel groeiende consumentenmarkt te betrekken
(zie ook de afspraak in het Nationaal Preventieakkoord).

De potentie van big data voor gezondheid realiseren

De zorg en ondersteuning wordt steeds meer op de individuele wensen en behoeften van
mensen afgestemd. En dat is goed. De inzet van datatechnologie kan de zorg en ondersteuning
de komende jaren nog verder personaliseren, zodat mensen nog veel meer de zorg en
ondersteuning krijgen die bij hen past.

Op dit moment worden al veel data verzameld over onze gezondheid, de zorg en ons gedrag
– zoals wat we eten, hoe lang we slapen en hoeveel we bewegen. Door deze data op een
slimme manier te combineren, kan mensen eenvoudiger een persoonlijk advies worden
gegeven. Bijvoorbeeld dat zij er goed aan zouden doen om meer of anders te bewegen
of om bepaalde dingen juiste meer of minder te eten. Ook stelt het combineren van
data de wetenschap in staat om nieuwe gezondheidsdoorbraken op het spoor te komen.
Bijvoorbeeld waar het gaat om vaccinontwikkeling of klinische genetica.

In Noord Nederland loopt al zo’n 10 jaar een groot bevolkingsonderzoek, LifeLines.
Daaraan doen inmiddels zo’n 165.000 mensen vrijwillig mee. Zij voorzien de onderzoekers
van allerhande relevante informatie over hun gezondheid en leefstijl. Met deze informatie
zijn de onderzoekers inmiddels in staat om bij deelnemers het voorstadium van Diabetes
Type II aan te tonen. Door deze mensen al in een voorstadium hierop te attenderen
en hen daarop preventief al de nodige actie te laten ondernemen, kan veel zorg voorkomen
worden. Maar belangrijker nog, het kan bijdragen aan het gezond zijn en blijven van
mensen. Een dergelijke pro actieve preventieve benadering kan een stimulans gebruiken.

Naast het voorspellen van diabetes, zullen met behulp van de informatie uit biobanken
zoals LifeLines steeds meer voorspellingen over behoud van gezondheid gedaan kunnen
worden. Dat gaat nog sneller en beter als de informatie uit biobanken verrijkt kan
worden met de informatie uit wearables en apps. Deze data kunnen ook – onder strenge
voorwaarden – worden gebruikt voor consumententoepassingen. Daarvoor is het noodzakelijk
dat deze data binnen en buiten de verzekerde zorg gemakkelijker, maar wel veilig,
uitwisselbaar worden.

Doen wat nodig is:

• Beslispunt 5: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken in het beleid rond
(de waarde van) big data aandacht te besteden aan de kansen van big data voor de gezondheid
en leefstijl van mensen waarbij rekening wordt gehouden met de privacyaspecten alsmede
oneigenlijk gebruik. Onderdeel van dit beleid moet ook het actief organiseren van
maatschappelijk draagvlak zijn.

Werk maken van «personalised food»

Als je bijvoorbeeld voor een operatie in het ziekenhuis ligt, wil je zo snel mogelijk
weer naar huis. En als je ziek thuis bent, wil je zo snel mogelijk herstellen. Dat
voeding daarin een belangrijke rol speelt, ontdekken we meer en meer. Voeding als
medicijn dus. Veel ziekenhuizen en andere zorginstellingen investeren al in gepersonaliseerde
maaltijden. Mensen krijgen een volledig op hun behoeften afgestemde maaltijd. Ook
als die behoeften dagelijks veranderen. En met resultaat: mensen knappen sneller op
en kunnen daardoor eerder naar huis. Wat de initiatiefnemer betreft moeten deze initiatieven
op korte termijn veel verder worden uitgerold. Niet alleen in ziekenhuizen zelf, maar
bijvoorbeeld ook in voorbereiding op een nog te ondergane operatie.

De inzet van voeding kan echter ook breder. Niet alleen patiënten in een ziekenhuis
of cliënten in een zorginstelling, ook de thuiswonende oudere die te maken krijgt
met ondervoeding, de werknemer die thuis herstelt van de griep, de sporter die een
topprestatie wil leveren of iemand met obesitas die graag op een gezonde manier wil
afvallen. Iedereen heeft een individuele voedingsbehoefte. Er liggen kansen om een
eigen persoonlijk voedselprofiel te maken op basis van een DNA-profiel. Zo krijgen
mensen van alle voedingsstoffen voldoende binnen, helemaal afgestemd op hun leefstijl.

Maar er is meer mogelijk: uit recente wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat er
een wisselwerking is tussen voeding, leefstijl en ziektebeelden. Zo zou je mensen
met diabetes type II door hen op een gezond dieet te zetten af kunnen helpen van de
extra insuline. De uitdaging is om dit soort wetenschappelijke inzichten te vertalen
in praktische consumententoepassingen.

Dat kan in Nederland. Nederland is immers één van de grootste exporteurs van voedsel.
In 2017 heeft Nederland voor 92 miljard euro geëxporteerd aan voedsel. Daarnaast hebben
we in internationaal perspectief een uitmuntende wetenschappelijke kennis en toonaangevende
instituten over voedsel én gezondheid. Bovendien hebben we de meest innovatieve tuinbouw
ter wereld. Werk maken van «personalised food» betekent dus ook grote economische
kansen voor Nederland. We kunnen de metropolen in de wereld voeden met onze kennis
en kunde.

Doen wat nodig is:

• Beslispunt 6: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken het al lopende initiatief
van de Universiteit van Wageningen, TNO en een consortium van technologiebedrijven
en supermarkten te omarmen en te komen tot een internationaal toonaangevend researchcentrum
waarin de voedselindustrie, zorgaanbieders, zorgverzekeraars en technologiebedrijven
samenwerken.

• Beslispunt 7: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken partnerships te maken,
stimuleren en ondersteunen, vanuit de focus die binnen het bestaande EZK-topsectorenbeleid
bestaat, van bedrijven en kennisinstellingen die technologische uitdagingen aangaan
rondom «personalised food».

Sommige Nederlandse ziekenhuizen werken al met personalised food voor patiënten.6

• Beslispunt 8: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken verschillende (zorg)partners
te stimuleren en activeren om dat ook elders in de zorg toe te passen én daar follow-up
aan te geven in de thuissituatie.

Evidence based beleid geldt ook voor technologische kansen

Uiteraard is het belangrijk dat nieuwe technologische kansen de komende jaren van
wetenschappelijke onderbouwing worden voorzien. De Nationale Wetenschapsagenda, en
meer in het bijzonder de kennisagenda’s preventie en big data, zal hierin een belangrijke
rol spelen. Wat de initiatiefnemer betreft is het belangrijk dat bestaande en nieuwe
kennis worden gebundeld, beschikbaar worden gesteld en worden besproken met maatschappelijke
organisaties, scholen en bedrijven. Het is en blijft immers zaak om via wetenschappelijk
onderzoek zichtbaar te maken welke initiatieven en maatregelen bewezen effectief zijn
en welke dat niet zijn. Alleen dan zullen we mensen kunnen helpen te kiezen voor een
gezonde leefstijl en hen ondersteunen die leefstijl vol te houden. Vraag is of we
de infrastructuur in Nederland goed hebben ingericht om wetenschappelijke kennis optimaal
te benutten. Nederland heeft uitmuntende wetenschappelijke kennis (via universiteiten,
UMC’s en kennisinstellingen) over voeding, gezondheid en zorg. Tegelijkertijd lijkt
de verspreiding en benutting van deze kennis beter te kunnen.

Doen wat nodig is:

• Beslispunt 9: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken voortdurend te blijven
inzetten op wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van maatregelen en zet
in op het verzamelen, bundelen en ontsluiten van deze informatie via neutrale, goed
vindbare kanalen.

• Beslispunt 10: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken te onderzoeken en te
bespreken hoe met key players de uitmuntende wetenschappelijke kennis over voeding,
gezondheid en zorg beter kan worden benut en hoe de samenwerking tussen overheid,
bedrijfsleven en wetenschap kan worden versterkt.

• Beslispunt 11: De Kamer wordt gevraagd in te stemmen de regering te verzoeken in de «Staat van de
Volksgezondheid» de effecten op te nemen van technologische kansen op leefstijl en
gezondheid met als doel mede te kunnen beoordelen of de ambitieuze doelstellingen
voor 2040 gehaald kunnen worden.

Financiële consequenties

De voorstellen in het kader van de voorliggende initiatiefnota vragen c.q. leiden
niet of nauwelijks tot significante nieuwe financiële verplichtingen voor de rijksoverheid.
Uitgangspunt is dat de voorstellen worden uitgevoerd binnen de bestaande financiële
kaders van de begroting Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Waar nodig kan aanvullend
bekeken worden hoe de extra middelen vanuit het regeerakkoord die beschikbaar zijn
voor preventie een bijdrage kunnen leveren aan de gestelde doelen.

Dankwoord

De afgelopen maanden heeft de initiatiefnemer veel mensen vanuit diverse maatschappelijke
organisaties, bedrijven en wetenschappelijke instellingen gesproken. Het enthousiasme,
de passie en het vertrouwen in nieuwe technologische kansen om juist ook op een positieve
manier invloed te hebben op leefstijl spatte vaak van de gesprekken af. De initiatiefnemer
is al deze mensen veel dank verschuldigd voor het opstellen van deze initiatiefnota.

Veldman