Brief regering : Stand van zaken Nationaal Programma Vitale Regio's (NPVR)

32 851
Grensoverschrijdende samenwerking (GROS)

Nr. 173
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 9 september 2025

De regio is prachtig, krachtig en vol zelfvertrouwen, een uitspraak tijdens het Commissiedebat Regio’s en grensoverschrijdende samenwerking
van 5 februari jongstleden die ik van harte onderschrijf. Tijdens dit debat heeft
mijn ambtsvoorganger met een brede afvaardiging van uw Kamer gesproken over de onwenselijke
achterstanden die inwoners in bepaalde regio’s ervaren op onder andere het gebied
van wonen zorg, onderwijs en inkomen en over het belang van het Nationaal Programma
Vitale Regio's (NPVR) om deze achterstanden te verkleinen. Het huidige en het voorgaande
kabinet en de Kamer hebben deze bevindingen omarmd sinds het verschijnen van het rapport
«Elke regio telt!». Samen hebben wij geconcludeerd dat de elf regio’s die centraal
staan in het NPVR iets anders en meer vragen en dat Rijksbeleid en de manier waarop
het Rijk in Nederland investeert recht moet doen aan de verschillen in het land. Want
ook in deze regio’s liggen volop kansen, die benut kunnen worden als Rijk en regio
samen optrekken. Hier wordt hard aan gewerkt, maar dit vraagt om langjarig commitment.
Tijdens het debat van februari jl. is aan uw Kamer toegezegd u voor Prinsjesdag te
informeren over de plannen voor de elf regio's vanuit het NPVR, inclusief de bandbreedtes
van de plannen. Ik neem u in deze brief onder andere mee in de stand van zaken, recente
ontwikkelingen en een aantal praktijkvoorbeelden.

Voortvarend aan de slag

In de periode na de lancering van het NPVR in januari jl. heeft mijn ambtsvoorganger
kennisgemaakt met de bestuurlijk trekkers van de elf regio’s, is er aan elke regio
een Rijksvertegenwoordiger gekoppeld1 en vond op 3 april jl. een officiële startbijeenkomst plaats. De startbijeenkomst
bracht ambtelijke en bestuurlijke vertegenwoordigers van de elf regio's, regionale
stakeholders
2 en ministeries samen. Dit heeft opnieuw getoond hoe waardevol deze onderlinge contacten
en kennisuitwisseling zijn als basis voor de verdere samenwerking.

Aan de plannen voor de regio’s wordt op dit moment hard gewerkt tussen regio’s en
het Rijk. Deze manier van interbestuurlijke samenwerking stelt de regionale context
en daarmee de leefwereld van de inwoners centraal. De opgaven die we gezamenlijk willen
aanpakken zijn niet in één nacht ontstaan en vragen langjarig commitment voor duurzame
oplossingen om de leefbaarheid voor inwoners en aantrekkelijkheid van deze regio’s
te behouden en waar nodig te versterken. De plannen voor de regio vormen het uitgangspunt
voor de te ontwikkelen uitvoeringsagenda’s. Deze uitwerking staat centraal in de komende
periode en vraagt om een zorgvuldig proces, waarvoor draagvlak nodig is in de regio’s
en bij de ministeries. De regio’s volgen hun eigen tempo. Dat betekent dat de plannen
voor de regio’s niet allemaal op hetzelfde moment klaar zijn. Ik voorzie de plannen
voor de regio’s in de periode tussen eind 2025 en het eerste kwartaal van 2026. De
daaruit voortkomende uitvoeringsagenda’s verwacht ik in de tweede helft van 2026.
In de jaarlijkse voortgangsbrief over het NPVR die ik rondom de jaarwisseling aan
uw Kamer zal sturen, zal ik onder andere stilstaan bij de stand van zaken per regio.

Bandbreedtes

Dit proces loopt parallel aan en in samenhang met de uitwerking van mijn toezegging
over financiële bandbreedtes aan het lid Bikker. Omdat het proces om tot de plannen
van de regio te komen nog volop gaande is, kan ik de toegezegde financiële bandbreedtes
in deze brief nog niet met u delen. Ik voorzie twee stappen om tot een inschatting
van de financiële bandbreedtes te komen: ik start vanuit de doelstellingen van het
NPVR3 en bekijk vanuit dat perspectief wat de belangrijkste opgaven in de elf regio’s zijn.
Ook al is het proces nog in volle gang, een aantal opgaven worden wel in alle elf
regio’s in meer of mindere mate ervaren. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om de mismatch
op de woningmarkt, een clustering van kwetsbare inwoners met gezondheidsachterstanden
en armoedeproblematiek, druk op de arbeidsmarkt door vergrijzing en ontgroening en
de beschikbaarheid en bereikbaarheid van voorzieningen. Op basis van de plannen van
de regio’s en de opgaven die hierin centraal staan wordt gekeken in welke mate ze
in geld uit te drukken zijn of dat er gezocht moet worden naar een andersoortige oplossing,
zoals meer ruimte in wet- en regelgeving of maatwerk in beleid. Dit leidt tot een
eerste overkoepelende indicatie van de bandbreedte voor de elf regio’s gezamenlijk
op basis van de drie inhoudelijke doelstellingen van het NPVR. Over deze eerste stap
zal ik u in de brief rondom de jaarwisseling informeren. De tweede stap is om deze
analyse verder te specificeren naar de elf afzonderlijke regio’s. Er zal via het reguliere
begrotingsproces budgettaire dekking gevonden moeten worden als tot besluitvorming
per regio wordt gekomen. Dit gebeurt als we de plannen voor de regio’s door vertalen
naar uitvoeringsagenda’s in 2026.

Ik of mijn opvolger zal u rondom het zomerreces van 2026 informeren over de uitvoeringsagenda’s,
daaraan gekoppelde afspraken per regio en de doorvertaling in bandbreedtes per regio.

Aandacht voor regionale verschillen in Rijksbeleid

Landelijk beleid past niet altijd één op één bij de realiteit in de regio’s. Daarom
wil ik in deze brief een aantal voorbeelden beschrijven die exemplarisch zijn voor
beleid dat net anders uitpakt in deze regio’s. Hierdoor kunnen (op het eerste oog)
kleine dingen voor grote verschillen zorgen.

Samen met mijn collega van het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening
(VRO) heb ik aandacht voor regionale verschillen bij het opstellen van landelijk beleid.
Een voorbeeld hiervan is de Realisatiestimulans, waarover het Ministerie van VRO u
onlangs heeft geïnformeerd.4 Mijn ministerie heeft in de afgelopen periode nauw samengewerkt met het Ministerie
van VRO en de regio’s om de opgave in kaart te brengen. Met de komst van de Realisatiestimulans
worden de regio’s meer ondersteund voor de woningbouw dan in het verleden. De Realisatiestimulans
geeft een vaste bijdrage voor elke betaalbare woning, ook de woningen die gerealiseerd
worden in de NPVR-gebieden. Dit geldt niet alleen voor alle nieuw te bouwen woningen
maar ook als het gaat om vervangende nieuwbouw. Er is met de regio’s verkend of en
hoe de woningbouwopgave afwijkt van de generieke uitgangspunten achter de regeling.
Uit de hieromtrent gevoerde gesprekken met de elf regio’s komt naar voren dat de huisvestingsopgave
in dit type regio inderdaad anders is dan in meer grootstedelijk gebied, maar dat
er op dit moment nog een onvoldoende eenduidig beeld is van een hogere toerekenbare
publieke onrendabele top. Er is in deze regio’s eerder sprake van een herstructureringsopgave
dan een uitbreidingsopgave en daarmee een leefbaarheidsopgave, met als noodzaak de
woningvoorraad aan te laten sluiten op de woonwensen van de (huidige en toekomstige)
inwoners. De fysieke opgave in dit type regio houdt ook verband met de sociaaleconomische
opgaven; de woningvoorraad bestaat in delen van deze regio’s voor een groter deel
uit relatief goedkope particuliere (koop)woningen. Dit kan in sommige wijken een aanzuigende
werking op kwetsbare doelgroepen hebben, waardoor in deze wijken een clustering van
kwetsbare inwoners ontstaat. Nader onderzoek is nodig om te bepalen op welke manier
het Rijk bij zou kunnen dragen om deze opgave op te pakken, met aandacht voor de regionale
context.

Een tweede belangrijke constatering was dat de ambtelijke capaciteit ook in deze regio’s
een aandachtspunt is om de beoogde plannen, die ook bijdragen aan de nationale woningbouwopgave,
te realiseren. De Minister van VRO heeft een programma in wording om de ambtelijke
capaciteiten van gemeenten te versterken. De programmatische aanpak uitvoeringskracht,
die momenteel wordt uitgewerkt, is landsbreed en zo ook relevant voor de NPVR-gebieden.
Onze ministeries trekken hier nauw samen in op, zodat hier voldoende aandacht voor
is binnen het programma.

Daarnaast bleek dat de invloed van woningbouw op en de samenhang met de bereikbaarheid
van voorzieningen in deze regio’s heel belangrijk is. Dit is echter dermate regiospecifiek
dat daarop nadere verdieping nodig is, zoals ik eerder in deze brief beschreef. Voor
die verdieping wordt samengewerkt tussen mijn departement en het Ministerie van Infrastructuur
en Waterstaat (IenW). IenW werkt samen met andere departementen en de regio aan het
meer centraal stellen van bereikbaarheid van banen en voorzieningen en leveringszekerheid
van goederen in het beleid. Dat gaat allereerst over het behoud en versterking van
voorzieningen in deze regio’s. In maart jl. bent u geïnformeerd over het Kabinetsstandpunt
Bereikbaarheid op Peil, waarin het bereikbaarheidspeil is geïntroduceerd waarmee de
staat van de bereikbaarheid van voorzieningen in beeld wordt gebracht.5 Voor het notaoverleg MIRT in het najaar 2025 ontvangt u een plan van aanpak voor
de regionale bereikbaarheidsanalyses en -profielen. Hierin wordt ook de koppeling
met het NPVR gelegd, aangezien de informatie over bereikbaarheid van banen en voorzieningen
die met de regionale bereikbaarheidsanalyses wordt gegenereerd ook van belang is voor
de 11 NPVR-regio’s.

Een laatste voorbeeld dat ik graag wil aanhalen is op het terrein van het Ministerie
van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN). Specifiek voor het landelijk
gebied werkt LVVN aan de geschiktheid van beleid bij plattelandsgebieden conform motie
van der Plas.6 Hiervoor wordt gekeken naar het principe «rural proofing», ofwel «plattelandsproofing».
Dit is de praktijk van het kijken naar beleid door een rurale lens, om te zorgen dat
beleid aansluit bij de context en opgaven van het landelijke gebied. Het Ministerie
van LVVN heeft het initiatief genomen om een Rural Policy Review uit te laten voeren
door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Deze Review
heeft ten eerste het doel om inzichten te krijgen in hoe het gaat in het landelijk
gebied, bijvoorbeeld op het gebied van welzijn en de regionale identiteit. Een tweede
doel is het evalueren van het huidige beleid voor het landelijk gebied, in nauwe samenwerking
met de plattelandsgemeenschap. Een belangrijk element hierin is het vertalen van het
concept «plattelandsproofen» naar de Nederlandse context. Ik werk nauw samen met het
Ministerie van LVVN op dit thema om een goede samenhang met het NPVR te waarborgen.

Tot slot is Defensie bij uitstek een overheidsorganisatie die in heel het land locaties
en activiteiten heeft. Die activiteiten hebben in veel gevallen impact op de leefomgeving,
maar brengen ook investeringen, werkgelegenheid en draagvlak voor andere voorzieningen
met zich mee.

Feedback loop

Het is belangrijk dat signalen over regiospecifieke knelpunten in landelijk beleid
terugkomen bij de betreffende ministeries. Eerder in deze brief benoemde ik de aanstelling
van Rijksvertegenwoordigers voor de elf NPVR-regio’s. De Rijksvertegenwoordigers hebben
inmiddels allemaal kennisgemaakt met hun regio en de bestuurlijke trekker. Zij zijn
betrokken bij de regio’s vanuit de inhoud, zijn eerste aanspreekpunt voor de bestuurlijk
trekker in de regio, en hebben ook een signaalfunctie naar hun collega’s binnen het
eigen ministerie én bij andere ministeries om zaken die knellen onder de aandacht
te brengen en daarmee bij te dragen aan verkenning van oplossingsrichtingen. Signalen
als deze zijn onderdeel van de feedback loop die wordt gebruikt voor het herijken van de beleids- en investeringslogica,7 en die ik vanuit mijn coördinerende rol met collega’s van andere ministeries bespreek.
We voeren structureel interdepartementaal het gesprek over maatwerk en zoeken de oplossingsrichtingen
niet alleen in geld, maar ook in vaststellen waar het exact knelt (interpretatie en
implementatie) en zo nodig verkenning van mogelijkheden voor uitzonderingsposities
voor regelingen, aanpassing van beleid of andere wijzen om af te wijken van generiek
beleid. Hierbij kan het gaan om concrete instrumenten of juist langjarige trajecten.
In het najaar van 2025 zal ik opnieuw met de bestuurlijk trekkers van de regio’s en
de Rijksvertegenwoordigers bij elkaar komen om eerste ervaringen met elkaar te delen
en, vooruitlopend op de plannen van de regio, reeds zichtbare knelpunten vanuit de
regio’s ten aanzien van de beleids- en investeringslogica te bespreken. Ik zal u in
mijn jaarlijkse voortgangsbrief over het NPVR informeren over de voortgang van de
doorontwikkeling van de beleids- en investeringslogica. Daarnaast benadruk ik hierbij
nogmaals dat het onverminderd belangrijk is en blijft dat de Kamer niet alleen aandacht
vraagt bij BZK voor de thema’s die centraal staan in het NPVR, maar ook bij andere
ministeries.

Belangrijke ontwikkelingen

In een groot deel van de plannen voor de regio wordt expliciet aandacht besteed aan
de bestaande samenwerking met de buurlanden, omdat grensbelemmeringen vaak onderdeel
zijn van de lokale opgaven en ervoor zorgen dat kansen niet verzilverd kunnen worden.
De aanpak van deze belemmeringen is voor inwoners in deze regio’s van grote waarde
voor de kwaliteit van leven, wonen en werken. Om deze reden is naast de staande gremia8 het afgelopen jaar het Schakelpunt Grensbelemmeringen Vlaanderen-Nederland opgericht,
dat beziet hoe in specifieke gevallen kan worden afgeweken van bestaande wet- en regelgeving
om grensbelemmeringen tussen Nederland en Vlaanderen aan te pakken. Daarnaast staat
de aanpak van grensbelemmeringen aan álle EU-binnengrenzen centraal in de op 6 mei
jl. in het Europees parlement aangenomen verordening BRIDGEforEU. Deze verordening
roept op tot het oprichten dan wel aanwijzen van grensoverschrijdende coördinatiepunten,
met als doel het wegnemen van belemmeringen in grensregio’s. Het kabinet staat positief
tegenover deze ontwikkeling. In het kader van BRIDGEforEU zullen de komende periode
gesprekken worden gevoerd met betrokken grensregio’s en buurlanden om de praktische
invulling nader vorm te geven. De samenwerking over de grens is een essentieel element
binnen het NPVR om gezamenlijk te werken aan regionale ontwikkeling.

Tot slot: dit kabinet gelooft in de kracht van de regio. We investeren in structurele
samenwerking en kijken kritisch naar de manieren waarop we de kracht van de regio
kunnen stimuleren. Dit vraagt onverminderde voortzetting van het NPVR in de komende
kabinetsperiode. Er is een lange adem nodig om in deze regio’s tot passende oplossingen
en daarmee duurzame ontwikkeling te komen. Daarvoor is van het hele kabinet commitment
nodig op de lange termijn, over kabinetsperiodes heen. Deze oproep wordt tevens gedeeld
door de bestuurlijk trekkers van de elf regio’s in een brief die onlangs aan de verschillende
fracties is verzonden ten behoeve van de aankomende verkiezingen. Om op de langere
termijn de structurele opgaven rondom onder andere wonen, gezondheid, armoede en de
beschikbaarheid en bereikbaarheid van voorzieningen in deze regio’s gezamenlijk op
te lossen, zal evenwel meer nodig zijn dan de huidige samenwerking met inzet van incidentele
middelen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
F. Rijkaart

BIJLAGE 1: OVERZICHT RIJKSVERTEGENWOORDIGERS

Departement

Rijksvertegenwoordiger

Regio

Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening

DG Ruimtelijke Ordening

Noord- Fryslân

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

DG Werk aan Uitvoering

Zuid- Oost Drenthe

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat

DG Mobiliteit

Achterhoek

Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening

SG VRO

Midden-Limburg

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

DG Openbaar Bestuur en Democratische Rechtstaat

Zuid-Limburg

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

SG OCW

Zeeuws-Vlaanderen

Ministerie van Justitie en Veiligheid

DG Rechtspleging en Rechtshandhaving

Kop van Noord-Holland

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

DG Curatieve Zorg

Noord en Oost-Groningen

Ministerie van Economische zaken

DG Bedrijfsleven en Innovatie

Twente

Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur

DG Realisatie Landelijk Gebied

Noord-Limburg

Ministerie van Klimaat en Groene Groei

DG Realisatie Groene Groei

Zuid- en Oost-Fryslân