Brief regering : Kabinetsreactie op het adviesrapport van de Staatscommissie rechtsstaat ‘De gebroken belofte van de rechtsstaat. Tien verbetervoorstellen met oog voor de burger’

Nr. 981
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES, DE STAATSSECRETARIS
VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID EN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 4 juli 2025

Onze democratische rechtsstaat is waardevol en gebouwd op een stevig fundament. Toch
constateert de Staatscommissie rechtsstaat in haar adviesrapport van 10 juni 2024
aan de drie staatsmachten dat de rechtsstaat tekort schiet voor een deel van de mensen
die de bescherming van de rechtsstaat juist het meest nodig hebben. Dat is een stevige
conclusie die helaas niet nieuw is, en die bevestigt dat verschillende onderdelen
van de democratische rechtsstaat en de positie van de burger versterkt moeten worden.
Tegelijkertijd constateert het kabinet dat het vertrouwen van de burgers in de rechtsstaat
in Nederland in vergelijking met andere landen hoog is. Voor het behoud van dit vertrouwen
heeft het stevige fundament onder onze rechtsstaat permanent aandacht en onderhoud
nodig.

De staatscommissie heeft veel aanbevelingen gedaan hoe we dat kunnen doen. Het kabinet
dankt de staatscommissie voor haar rapport en het diepgaande onderzoek waaraan mensen
uit de hele samenleving hebben meegewerkt. Alle aanbevelingen zijn door het kabinet
overwogen. Het resultaat van onze overwegingen is te lezen in de bijlage bij deze
brief. Het kabinet neemt een flink aantal maatregelen dat (direct) aansluit op de
aanbevelingen in het rapport, naast de maatregelen die al in het regeerprogramma zijn
aangekondigd. Dat is de invulling die dit kabinet geeft aan het advies van de staatscommissie.
De essentie is dat er een cultuurverandering nodig is, die de komende jaren en door
toekomstige kabinetten voortgezet moet worden. Dat kost tijd, en het is niet uitgesloten
dat er aanvullende maatregelen nodig zijn. Ook het toenemende digitale karakter van
de rechtsstaat stelt ons voor nieuwe en extra uitdagingen. Het is de verantwoordelijkheid
van het kabinet realistische voorstellen te doen die ook waargemaakt kunnen worden.
Alleen zo kan het kabinet bouwen aan het vertrouwen van mensen in de overheid.

In deze brief lichten we een aantal belangrijke punten uit die voor burgers het verschil
moeten maken. Dit doen we aan de hand van de drie thema’s genoemd in het adviesrapport
van de staatscommissie:

• We zorgen dat de overheid meer gaat handelen vanuit de principes van de rechtsstaat;

• We werken aan vereenvoudiging van beleid, wetgeving en de uitvoering;

• We zetten in op het verbeteren van de rechtsbescherming van burgers.

We zorgen dat de overheid meer gaat handelen vanuit de principes van de rechtsstaat

De overheid gaat het perspectief van burgers nog meer betrekken in haar werkzaamheden.
De impact op belanghebbenden, zoals burgers en bedrijven, staat centraal in de vorming
van beleid. Het gebruik van het Beleidskompas (de werkwijze voor het maken van beleid)
bevordert het afwegen van opties die er zijn om beleid te maken en wat daarvan de
gevolgen zijn voor burgers. Door het kabinet wordt ingezet op een bredere bekendheid
en beter gebruik van het Beleidskompas binnen de Rijksoverheid.

Het kabinet legt ook sterker de nadruk op het rechtsstatelijk besef van ambtenaren
door hier aandacht aan te besteden in verplichte opleidingen. Het is belangrijk dat
de overheid transparant communiceert over gemaakte keuzes en burgers daadwerkelijk
gehoord en gezien worden. Dit betekent ook dat het contact tussen burger en overheid
wordt verbeterd om de rechtsstaat meer leidend in het handelen van de overheid te
kunnen maken.

Bij publieke dienstverleners komen mensen en bedrijven in contact met de overheid.
Zij zijn het gezicht van de overheid en zijn een belangrijke schakel met de samenleving.
Het is belangrijk dat dienstverlening goed en tijdig kan worden verleend, en de publieke
dienstverleners en decentrale overheden daar de ruimte en middelen voor hebben. Zij
signaleren bovendien wanneer wet- en regelgeving niet goed uitpakt voor mensen, of
ondoenlijk wordt. Een stevige positie van publieke dienstverleners, toezichthouders
en decentrale overheden is dus van groot belang voor uitvoerbaar beleid. We onderzoeken
het advies van een rode kaart of noodrem, zodat uitvoerende instanties altijd aan
de bel kunnen trekken wanneer zij problemen zien aankomen bij de uitvoering van beleid.
Tegelijkertijd zien we ook dat er al veel instrumenten bestaan die moeten waarborgen
dat het geluid van uitvoerende instanties goed wordt gehoord en signalen worden opgepakt,
maar dat deze niet altijd breed bekend zijn of (correct) worden gebruikt. Het is belangrijk
dat verschillende overheden die instrumenten goed benutten, en het kabinet het gebruik
daarvan onder de aandacht brengt.

Om ervoor te zorgen dat mensen kunnen doen wat er door de overheid van ze gevraagd
wordt, is het belangrijk dat overheidsinformatie voor iedereen begrijpelijk en vindbaar
is. Daarom wordt overheid.nl gemoderniseerd; alle informatie over publieke producten
en diensten is daar straks eenvoudig te vinden. Komen mensen er toch niet zelf uit,
dan zetten we erop in dat burgers bij de overheidsdeur waar ze aankloppen geholpen
worden, of begeleiden we ze naar de plek waar ze die hulp kunnen krijgen. Ook werkt
het kabinet aan een wetsvoorstel dat de Algemene wet bestuursrecht wijzigt (Wet versterking
waarborgfunctie Awb). In deze wijziging wordt voorgesteld dat de motivering die een
overheidsorganisatie vermeldt bij een besluit, begrijpelijk moet zijn.

We werken aan vereenvoudiging van beleid, wetgeving en de uitvoering

Het is van belang dat mensen weten waar ze recht op hebben en dat kunnen regelen met
de overheid. In de complexiteit van wet- en regelgeving is dit steeds lastiger geworden
voor burgers. Vereenvoudiging is een grote opgave die over meerdere kabinetsperioden
heen vastgehouden dient te worden. Dit helpt burgers en uitvoerende organisaties,
en draagt uiteindelijk bij aan het (herstel van) vertrouwen in de overheid. Vereenvoudiging
gebeurt bijvoorbeeld op het terrein van inkomensondersteuning en het toeslagen- en
belastingstelsel. Een betrouwbaar en toegankelijker stelsel moet bijdragen aan bestaanszekerheid
van mensen. Waar mensen met meerdere instanties te maken hebben, helpt het als die
instanties gegevens veilig en makkelijk met elkaar kunnen delen. Dit voorkomt dat
mensen hun verhaal steeds opnieuw moeten vertellen. Het kabinet werkt eraan tot verantwoorde
gegevensuitwisseling te komen.

We zetten in op het verbeteren van de rechtsbescherming van burgers

Om de grondrechten van burgers beter te beschermen, komt het kabinet met een wetsvoorstel
om rechters de bevoegdheid te geven om wetten te toetsen aan de klassieke grondrechten
in de Grondwet en een wetsvoorstel om een grondwettelijk hof op te richten. Het eerstgenoemde
wetsvoorstel is in consultatie gebracht.

Het kabinet wil dat iedereen in Nederland een passende en duurzame uitkomst kan vinden
voor een juridisch probleem. Ook op dit thema wordt aan concrete verbeteringen voor
burgers gewerkt. Op Rijksoverheid.nl is de informatievoorziening over de verschillende
vormen van geschiloplossing verbeterd. Hierdoor kunnen mensen beter bepalen wat voor
hen de beste manier is om het probleem op te lossen, bijvoorbeeld via mediation of
een gang naar de rechter.

Het kabinet investeert vanaf 2027 structureel 14 miljoen euro in het Juridisch Loket
om rechtshulp te verbeteren. Ook wordt de sociale advocatuur versterkt door deze toekomstbestendiger
te maken en te werken aan een redelijke vergoeding. Hiervoor is vanaf 2027 jaarlijks
30 miljoen euro beschikbaar. Voor het jaar 2026 zullen ook al middelen beschikbaar
worden gesteld.

Het kabinet gaat daarnaast kijken hoe er landelijk een netwerk kan komen voor sociaaljuridische
dienstverlening en heeft hiervoor een kwartiermaker aangesteld. Daarnaast blijft mediation
na doorverwijzing vanuit de rechtspraak de komende jaren de eerste 2,5 uur gratis.
Voor mensen met schulden geldt dat zij beter geholpen moeten worden, zodat mensen
eerder hulp zoeken en krijgen om van problematische schulden af te komen. Dat kan
bijvoorbeeld door de inzet van een schuldenfunctionaris. Investeringen in familie-
en jeugdrechtspraak moeten ervoor zorgen dat de rechtsbescherming van kwetsbare gezinnen
wordt verbeterd. De kinderrechter wordt beter in staat gesteld een goede afweging
te maken in kinderbeschermingszaken en recht te doen aan deze kinderen en hun ouders.

Het eerder genoemde conceptwetsvoorstel Wet versterking waarborgfunctie Awb bevat
verschillende voorstellen die beogen de dienstverlening door de overheid te verbeteren
de menselijke maat in het bestuursrecht te versterken en laagdrempelige geschilbeslechting
te bevorderen.

Vervolg

Bovenstaande punten geven geen volledig overzicht van de stappen die gezet zullen
worden naar aanleiding van het adviesrapport van de staatscommissie. Het kabinet heeft
het rapport betrokken bij de uitwerking van de afspraken uit het hoofdlijnenakkoord
in het regeerprogramma. Daar voegen we de acties aan toe die worden aangekondigd in
de reactie op dit rapport en in de reacties op andere rapporten, zoals van de Parlementaire
Enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening, de Venetië Commissie en de Raad
Openbaar Bestuur. Met dit pakket aan maatregelen geven we tevens uitvoering aan de
motie Lahlah c.s.1

Het is belangrijk te markeren dat het kabinet met verschillende maatregelen al gestart
is, waar andere nog verder uitgewerkt, onderzocht of in de toekomst opgepakt moeten
worden. Tegelijkertijd laat het goed zien wat het kabinet wil: beleid, wet- en regelgeving,
toezicht en handhaving aan laten sluiten bij de leefwereld van mensen en zorgen voor
een goed werkende en begrijpelijke uitvoering daarvan. Nu, morgen en voor de toekomst.
De rechtsstaat is een overkoepelend begrip en raakt vele beleidsterreinen. De acties
in deze kabinetsreactie zijn daarom door verschillende bewindspersonen opgepakt en
zij zullen de Kamer binnen hun portefeuilles informeren over de voortgang.

En boven alles geldt: alleen samen kunnen we vorm geven aan onze uitgangspunten als
vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit. Dat betekent dat het kabinet over alle
maatregelen naar aanleiding van deze verbetervoorstellen zoveel mogelijk het gesprek
aan gaat. Ook met de andere staatsmachten, zoals geadviseerd door de staatscommissie,
in een terugkerende rechtsstaatdialoog, waarin signalen over de werking van de rechtsstaat
worden besproken. Alleen zo kunnen we aansluiten bij wat er in de samenleving speelt
en doen wat nodig is, voor burgers, publieke dienstverleners, toezichthouders en decentrale
overheden.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
J.J.M. Uitermark

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
T.H.D. Struycken

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
Y.J. van Hijum