Brief regering : Eisen over CO2-emissiereductie in ontwerp-PvE Friese Waddenveren

30 196 Duurzame ontwikkeling en beleid

Nr. 863 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 1 juli 2025

26 juni jl. sprak ik met de Kamer in het Notaoverleg over het Ontwerp-Programma van
Eisen (Ontwerp-PvE) voor de nieuwe concessies van de Friese Waddenveren na 2029. In
de vergadering gaf de Kamer aan nog veel onzekerheden of onduidelijkheden te zien
rondom vereisten ten aanzien van CO2-emissiereductie en/of vereiste elektrificatie van de schepen als onderdeel van in
het Ontwerp-PvE opgenomen eisen. Met deze brief wordt uitvoering gegeven aan mijn
toezegging1 om per brief meer duidelijkheid te verschaffen over het reductiepad voor CO2-emissies, inclusief de eisen rondom elektrificatie en de daarvoor benodigde walinfrastructuur.

Eisen in het Ontwerp-PvE

Op het gebied van verduurzaming zijn twee eisen te onderscheiden. In de basis geldt
er een reductiepad voor CO2-emissies die in drie stappen toewerkt naar 65% reductie in 2040 ten opzichte van
de emissies in 1990 met het vaarpatroon van 2024. Voor dit reductiepad is geen techniek
voorgeschreven. Dit is technisch haalbaar met het gebruik van HVO-diesel in de huidige
schepen en LNG in de twee huidige LNG-schepen die in de concessie West varen. Dit
reductiepad wordt tevens automatisch behaald wanneer er gevaren wordt met batterij-elektrische
schepen.

In het Ontwerp-PvE is daarnaast de eis opgenomen dat de reder met één schip per jaar
over moet gaan op batterij-elektrisch varen wanneer de voor elektrificatie benodigde walinfrastructuur gerealiseerd is. Ook is er een
eis opgenomen dat nieuwe schepen geschikt moeten zijn om in de toekomst batterij-elektrisch
te kunnen varen of hiervoor omgebouwd kunnen worden.

Proces investering walinfrastructuur en tijdlijn

In de aanbesteding zal een voorlopige inschatting worden gegeven van de datum voor
realisatie van de walinfrastructuur op basis van de dan beschikbare planningen van
Liander en Enexis. Dit is dus het moment dat de eis ingaat om met één schip per jaar
batterij-elektrisch te gaan varen. Uiterlijk vier jaar voor de realisatiedatum van
de voor batterij-elektrisch varen benodigde walinfrastructuur zal de reder geïnformeerd
worden over de realisatiedatum van deze infrastructuur. Het Ministerie van IenW zal
reders uiteraard eerder informeren wanneer dat mogelijk is.

Vervolgens zal er een proces worden gestart tussen IenW en de reder om ervoor te zorgen
dat de infrastructuur goed aansluit op het door de reder gewenste batterij-elektrische
schip. Vervolgens wordt van de reders geëist om, een jaar na realisatie van de benodigde
walinfrastructuur, met minimaal één schip per jaar batterij-elektrisch te gaan varen
totdat alle schepen batterij-elektrisch varen. De tijdlijn ziet er dan als volgt uit:

Aansluiten bij de aanstaande versterking in Friesland

De provincie Fryslân en netbeheerder Liander zijn in samenwerking met de waddeneilandgemeenten
op dit moment bezig met de versterking van het elektriciteitsnet in Friesland en specifiek
de waddeneilanden en bijbehorende kustgemeenten. Dit is nodig vanwege woningbouw,
havenontwikkeling en economie. Het Ministerie van IenW is aangehaakt op dit proces
en de voorgenomen elektrificatie van de Waddenveren kan hier nu nog in worden meegenomen.
De netbeheerder Liander moet nog een beslissing nemen over hoe zwaar de versterking
zal worden uitgevoerd. Liander heeft zekerheid nodig om de investering te doen in
een zwaardere netversterking die ook capaciteit voor de Friese Waddenveren biedt.
Als de elektrificatie echter niet wordt aangevraagd vóór de komende concessieperiode
heeft Liander deze zekerheid niet en zal Liander de elektrificatie van de Waddenveren
niet kunnen opnemen in deze aanstaande versterking. Uiteindelijk bepaalt Liander naar
aanleiding van de aanvragen de uiteindelijke aanlegstrategie. Daaruit volgt ook het
exacte moment van realisatie van de walinfrastructuur.

Meest reële inschatting realisatiedatum walinfrastructuur

Vanwege de netcongestie is het niet mogelijk om op dit moment een exacte realisatiedatum
te noemen voor de realisatie van de walinfrastructuur. Nadat de provincie Fryslân
en netbeheerder Liander definitieve besluiten hebben genomen over de netverzwaring
in Friesland zal er een exacte datum genoemd kunnen worden. Deze duidelijkheid komt
voor ingang van de concessie. Uit een verkenning uitgevoerd door van het Ministerie
van IenW, provincie Fryslân, de waddeneilandgemeenten en de netbeheerders is al wel
een reële schatting gekomen over het tijdpad.

Schiermonnikoog

Voor de verbinding naar Schiermonnikoog is alleen een aansluiting in Lauwersoog nodig.
Hier zal het elektriciteitsnet de komende jaren versterkt worden waardoor de meest
reële schatting is dat de walinfrastructuur niet voor 2030 gerealiseerd kan worden.

Ameland

Voor Ameland geldt dat er eerst een definitieve beslissing genomen moet worden in
de MIRT-verkenning over de vertreklocatie voordat een aansluiting op het net aangevraagd
kan worden. Desalniettemin is ook voor Ameland netcongestie het grote obstakel voor
realisatie. De meest reële schatting is dat niet voor 2035 het elektriciteitsnet versterkt
is en de aansluiting gerealiseerd kan worden.

Terschelling en Vlieland

De veerverbindingen naar Terschelling en Vlieland vertrekken beiden vanaf Harlingen.
Omdat dit ook de langste verbindingen zijn, is in Harlingen een grotere netaansluiting
nodig. Dit vraagt extra tijd. Daarom is de meest reële schatting dat de verbindingen
naar Terschelling en Vlieland niet voor 2040 gerealiseerd kunnen worden.

Exploitatiekosten

De eisen rondom elektrificatie zijn meegenomen in de financiële toets met bovengenoemde
realisatiedata als uitgangspunt. Deze toets is uitgevoerd door een onafhankelijk financieel
adviseur. Hieruit blijkt dat de kosten voor batterij-elektrisch varen inclusief het
ombouwen of aanschaffen van batterij-elektrische schepen niet duurder of zelfs goedkoper
is dan varen op HVO-diesel. Dit is verklaarbaar door het feit dat elektriciteit goedkoper
is dan diesel en LNG, de schepen over een lange tijd afgeschreven kunnen worden en
de grootste kosten van de transitie de walinfrastructuur betreft en deze kosten door
het klimaatfonds gedekt worden.

Geschiktheid schepen

In het Ontwerp-PvE is de eis opgenomen om bij de aanschaf van nieuwe schepen, schepen
aan te schaffen die omgebouwd kunnen worden door batterij-elektrische schepen. Hoe
het ombouwen precies kan plaatsvinden, is bewust niet voorgeschreven om hiervoor ruimte
te laten voor de reders. Deze eis zou bijvoorbeeld ingevuld kunnen worden door een
dieselelektrisch schip aan te schaffen. Dit is een schip met door elektriciteit aangedreven
motoren waarvan de elektriciteit in eerste instantie opgewekt wordt door een dieselgenerator
aan boord welke na realisatie van de walinfrastructuur vervangen kan worden door een
batterijpakket. Er wordt dus niet van de reders gevraagd om dubbele scheepsontwerpen
in de markt te zetten voor én een conventioneel schip én een batterij-elektrisch schip.

Unieke kans investering walinfrastructuur en elektrificatie

De wens om te elektrificeren is gedreven vanuit de klimaatdoelen en de ambitie van
het programma Green Shipping Waddenzee, onderdeel 17 van het Uitvoeringsprogramma
Waddengebied 2021–2026.2 Deze ambitie met inspanningsverplichting heeft als doel om vóór 2040 emissieloos
te varen op de Waddenzee. Vanuit het klimaatfonds is € 50 miljoen beschikbaar gesteld
voor de realisatie van de benodigde walinfrastructuur. Deze middelen zullen terugvallen
aan het klimaatfonds wanneer elektrificatie niet in de komende concessieperiode gerealiseerd
kan worden. Verder zijn de provincie Fryslân, netbeheerder Liander en de eilandgemeenten
op dit moment bezig met de plannen voor de versterking van het elektriciteitsnet in
de havens en op de eilanden. Wanneer elektrificatie niet in de komende concessieperiode
gerealiseerd kan worden lijkt door voorgenoemde omstandigheden elektrificatie van
de Friese Waddenveren volledig uit het zicht te raken. In de marktconsultatie geven
geïnteresseerde reders aan ook voorstander van elektrificatie te zijn, uiteraard wel
met het minimaliseren van de onzekerheden. Zowel de Waddeneiland gemeenten als de
provincie Fryslân zijn voorstander van elektrificatie. Dit hebben zij ook uitgesproken
op het Bestuurlijk Overleg Wadden december 2024. Het Omgevingsberaad Wadden heeft
meerdere malen uitgesproken teleurgesteld te zijn als elektrificatie geen doorgang
kan vinden.

Vervolgproces richting definitief PvE

De komende weken wordt er gesproken met geïnteresseerde reders in het kader van een
marktconsultatie over het Ontwerp-PvE. Het proces en de eisen betreffende elektrificatie
zijn een belangrijk onderdeel van deze gesprekken. Er zal met de reders gesproken
worden over de onzekerheden rondom elektrificatie en hoe deze zoveel mogelijk gemitigeerd
kunnen worden. Informatie uit deze gesprekken, en uit de overige consultatiereacties,
zal worden betrokken bij de opstelling van het definitieve PvE. Daarnaast zal de werkgroep
Elektrificatie, die naast IenW ook bestaat uit de provincie, de eilandgemeenten en
de netbeheerder, de uitrol van elektrificatie verder uitwerken. Tot slot zal op basis
van de op dit moment beschikbare situatie een reële schatting van de realisatiedatum
in het PvE worden opgenomen. In het definitieve PvE worden daarmee op basis van de
openbare consultatie, de marktconsultatie met geïnteresseerde reders en de input van
de Kamer zoveel mogelijk onzekerheden rondom de elektrificatie weggenomen.

De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, A.A. Aartsen