Brief regering : D-brief project 'Vervanging MRAD en SHORAD’

Nr. 448
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 14 oktober 2024

Defensie staat voor grote uitdagingen. Er is een grootschalige oorlog in Europa en
dat raakt ook Nederland. De veiligheid van Nederland, Europa en het NAVO-verdragsgebied
wordt ernstig bedreigd door verschillende ontwikkelingen. Vanwege deze bedreigingen
richt Defensie zich de komende jaren op hoofdtaak 11. De krijgsmacht moet de juiste gevechtskracht hebben om tegenstanders af te schrikken.
Hiervoor moet de krijgsmacht beschikken over robuuste gevechtseenheden met de juiste
wapensystemen. Defensie investeert daarom in materieel voor de benodigde capaciteiten,
waaronder geïntegreerde lucht- en raketverdediging.

Zonder lucht- en raketverdediging zijn eenheden op de grond, in de lucht en op zee,
en ook kritieke infrastructuur kwetsbaar. De oorlog in Oekraïne en de recente ontwikkelingen
in het Midden-Oosten laten zien dat lucht- en raketverdediging van levensbelang is.

Het project Medium Range Air Defence (MRAD) en Short Range Air Defence (SHORAD) voorziet in de vervanging en uitbreiding van de huidige MRAD en SHORAD-capaciteit,
die operationeel en technisch verouderd is. Deze capaciteit is ten eerste bedoeld
voor de lucht- en raketverdediging van landeenheden. Daarnaast draagt het project
bij aan de versterking van de Integrated Air and Missile Defence-capaciteiten van de NAVO, ter verdediging en bescherming van onze eigen en bondgenootschappelijke
eenheden en vitale infrastructuur.

Met deze brief informeer ik uw Kamer over de resultaten van de verwervingsvoorbereidingsfase
(D-fase) van het project «Vervanging MRAD en SHORAD». Met de Noorse fabrikant Kongsberg
Defense & Aerospace (KDA) is overeenstemming bereikt over de contractvoorwaarden voor
de gecombineerde MRAD en SHORAD-capaciteit.

Behoefte

Huidige capaciteit

De succesvolle inzet van onze militairen en het voortzettingsvermogen van de krijgsmacht
zijn sterk afhankelijk van effectieve lucht- en raketverdediging. Defensie beschikt
hiervoor over gelaagde grondgebonden lucht- en raketverdediging. Naast de huidige
MRAD en SHORAD-capaciteit beschikt Defensie over Long Range Air Defence en Ballistic Missile Defence capaciteit met het Patriot-wapensysteem voor lucht- en raketverdediging op grotere
afstand en tegen vijandelijke ballistische raketten. Voor de zeer korte afstand beschikt
Defensie over draagbare raketten tegen vliegtuigen (Stinger) en Counter-Unmanned Aircraft Systems (C-UAS)-capaciteit.

De huidige MRAD-capaciteit bestaat uit lanceerinstallaties, radars, diverse soorten
voertuigen, IT-systemen voor doelbestrijding en commandovoering en bijbehorende munitie
(raketten). MRAD beschermt onze militairen en installaties op de middellange afstand
tot 25 km tegen aanvallen van vliegtuigen, helikopters, grote onbemande vliegtuigen
en kruisvluchtwapens.

De huidige (V)SHORAD-capaciteit bestaat uit Fennek-voertuigen met daarop een lanceerinstallatie
die Stinger raketten met een bereik van enkele kilometers kan afvuren. Doelbestrijding
vindt plaats op basis van een luchtbeeld dat wordt opgebouwd en verspreid door middel
van het radarsysteem. Deze capaciteit biedt bescherming tegen luchtdreigingen zoals
(on)bemande vliegende platforms (helikopters, vliegtuigen, of Unmanned Aircraft Systems (UAS)) op zeer korte afstand tot 5 km.

Omdat de luchtdreiging steeds geavanceerder wordt, neemt de operationele relevantie
van de huidige MRAD en (V)SHORAD-capaciteit af. De huidige geïntegreerde keten bestaat
uit componenten van verschillende leveranciers, hetgeen de operationele integratie,
logistieke instandhouding en de doorontwikkeling kwetsbaar maakt. Bovendien naderen
de huidige systemen het einde van de technische levensduur en vergen deze extra instandhoudingsinspanningen.

Vervangende capaciteit

De snelle technologische ontwikkeling en proliferatie van vliegtuigen, helikopters,
drones en kruisvluchtwapens zorgen ervoor dat het belang van een sterke lucht- en
raketverdediging toeneemt.

De nieuwe gecombineerde MRAD en SHORAD-capaciteit beschermt vitale objecten, gebieden
en de landmacht brigades tegen moderne luchtdreiging. Vergeleken met de huidige capaciteit
moet deze ook kleinere en snellere doelen kunnen onderscheppen, zoals verschillende
typen (on)bemande systemen. Dat betekent dat deze capaciteit mobieler en op grotere
afstand effectief moet zijn. Vanwege de toegenomen dracht is er sprake van SHORAD,
en niet langer van (V)SHORAD.

Op 5 juni 2023 is uw Kamer met een B(2)-brief geïnformeerd over de resultaten van
de onderzoeksfase van het project «Vervanging MRAD en SHORAD», inclusief de informatietechnologie
(IT)-oplossing.2 Met de extra financiële ruimte voor munitie en lucht- en raketverdediging in de Voorjaarsnota
2024 heeft Defensie de omvang van het project uitgebreid van twee naar zes MRAD-eenheden,
inclusief bijhorende munitie. Hiermee geeft Nederland verdere invulling aan de NAVO-behoeften.3

Kwalitatieve behoefte

De MRAD en SHORAD-systemen en bijhorende radars dienen elkaar naadloos aan te vullen.
De tijd tussen het detecteren van een luchtdreiging met de radar en het afvuren van
een projectiel (de zogenaamde sensor-to-shooter time) moet zo kort mogelijk zijn. De gecombineerde MRAD en SHORAD-capaciteit moet daarvoor
beschikken over goed beveiligde draadloze communicatie, zodat onze eenheden op het
moderne gevechtsveld mobiel, flexibel en snel kunnen optreden.

De nieuwe MRAD en SHORAD-capaciteit bestaat uit:

– Het moderne MRAD-systeem National Advanced Surface to Air Missile System (NASAMS) Cannister Launcher Mark 2 (CL Mk II). Deze capaciteit biedt onder alle weersomstandigheden tot op de middellange
afstand tot 50 km bescherming tegen aanvallen van vliegtuigen, helikopters, grote
onbemande vliegtuigen en kruisvluchtwapens.

– Het SHORAD-systeem National Maneuver Air Defence System (NOMADS). Dit SHORAD-systeem wordt geleverd op het rupsvoertuig Armoured Combat Support Vehicle (ACSV) G5. De ACSV G5 voldoet volledig aan de gestelde eisen en is snel MOTS beschikbaar.
Dit rupsvoertuig bevat naast een lanceerinstallatie en radar ook bewapening voor de
eigen beveiliging tegen grondtroepen. De SHORAD-capaciteit biedt bescherming tegen
luchtdreigingen zoals (on)bemande vliegende platforms (helikopters, vliegtuigen of
UAS) op korte afstand tot 15 km.

– Vuurleidingssystemen en commandovoeringssystemen.4 Het vuurleidingssysteem met de doelbestrijdings-IT verbindt met een beveiligde verbinding
de sensoren en lanceersystemen van de MRAD en SHORAD-eenheden. Het commandovoeringssysteem
is gescheiden van het vuurleidingssysteem en maakt gebruik van IT-middelen die Defensie
al gebruikt voor het landoptreden.

– Simulatiemiddelen, zowel in een leslokaal als in het wapensysteem.

– Munitie (raketten) voor zowel de MRAD als de SHORAD-capaciteit.

Voor de gecombineerde MRAD en SHORAD-capaciteit schaft Defensie tevens extra Multi
Missie Radars (MMR)5 van Thales Nederland aan. De MMR is een belangrijke sensor die een beeld van de situatie
in de lucht opbouwt. Het IT-pakket integreert de sensoren en de MRAD en SHORAD-capaciteit
volledig en biedt ondersteuning tijdens inzet. Tevens bestelt Defensie voertuigen
en containersystemen uit de programma’s «Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen
(DVOW)6» en «Vervanging Wissellaadsystemen, Trekker-opleggercombinaties en Wielbergingsvoertuigen
(WTB)7». De lanceersystemen MRAD, vuurleidingssystemen en commandovoeringssystemen worden
geplaatst op deze voertuigen.

Kwantitatieve behoefte

Het project omvat de levering van zes MRAD Fire Unit (FU)»s, vier SHORAD FU’s, de simulatiemiddelen, munitie (raketten) voor opleiden en
trainen (O&T) en voor inzet en logistieke ondersteuning.8

Met de Defensienota 20229 kondigde Defensie aan de lucht- en raketverdedigingscapaciteit die primair bedoeld
is voor de lucht- en raketverdediging van landeenheden, te verdubbelen naar twee identieke
luchtverdedigingsbatterijen.10 Elke batterij zal bestaan uit één MRAD FU, twee SHORAD FU’s, radarcapaciteit, een
aansturende eenheid en een eenheid voor logistieke ondersteuning.

Met de Voorjaarsnota 2024 is de lucht- en raketverdedigingscapaciteit verder uitgebreid.
De samenstelling van de twee genoemde batterijen blijft hetzelfde, maar daarnaast
schaft Defensie vier extra MRAD FU’s aan, inclusief munitie. Twee van deze aanvullende
FU’s worden ingedeeld bij de Patriot-eenheden en de twee andere FU’s gaan deel uitmaken
van een nieuwe eenheid die zich primair toelegt op de bescherming van de nationale
infrastructuur. Een FU bestaat uit meerdere mobiele lanceerinrichtingen, vuurleidingssystemen,
commandovoeringssystemen en radarcapaciteit. Alle MRAD FU’s zijn identiek en uitwisselbaar
zodat ook andere configuraties mogelijk zijn.

Defensie schaft additioneel acht MMR’s aan voor de uitbreiding van de lucht- en raketverdedigingscapaciteit.
Defensie schaft hiermee totaal 26 MMR’s aan bij Thales Nederland, waarvan veertien
voor de lucht- en raketverdedigingscapaciteit.

Resultaat verwervingsvoorbereiding

Uit de behoeftestellingsfase (B-fase) bleek dat het Noorse Kongsberg Defence & Aerospace
(KDA) dat voor dit project samenwerkt met het Amerikaanse Raytheon, de enige leverancier
is die de gevraagde geïntegreerde MRAD-SHORAD oplossing kan leveren.11 Defensie heeft de gewijzigde projectopzet uit de B(2)-brief in de D-fase uitgewerkt
en ingevuld. Voor dit project sluit Defensie meerdere contracten:

– Een contract met KDA voor onder andere de MRAD en SHORAD lanceerinstallaties, vuurleidingssystemen,
simulatieapparatuur en logistieke ondersteuning. Zoals aangekondigd in de B(2)-Brief
maakt Defensie gebruik van artikel 2.16 sub a12 van de Aanbestedingswet op Defensie- en Veiligheidsgebied (ADV) voor het verwerven
van de gecombineerde MRAD en SHORAD-capaciteit. Bij de contractonderhandelingen is
Defensie ondersteund door de Auditdienst Rijk (ADR), zoals gebruikelijk bij opdrachten
zonder concurrentiestelling.

– Voor de aanschaf van de raketten sluit Defensie contracten met de Amerikaanse overheid
onder Foreign Military Sales (FMS). Defensie tekent hiervoor de Letters of Offer and Acceptance (LOA’s). Het betreft de overeenkomst voor AIM-120 AMRAAM-ER (extended range) en AIM-120C8 AMRAAM-raketten voor de MRAD-systemen en de AIM-9X Sidewinder-raketten
voor de SHORAD-systemen. Voor deze verwerving doet Defensie een beroep op de uitzonderingsgrond
van artikel 2.16 sub e13 van de ADV.

– Met de Noorse overheid sluit Defensie via een Government-to-Government procedure een overeenkomst voor de levering van de ACSV-rupsvoertuigen. Hiervoor
doet Defensie eveneens een beroep op de uitzonderingsgrond van artikel 2.16 sub e
van de ADV.

– Defensie verwerft de MMR’s van Thales door gebruik te maken van opties van het bestaande
MMR-contract. Dit is ook het geval bij de verwerving van voertuigen en systemen in
het kader van het programma DVOW en het programma WTB.

Uitwerking

Personeel

Defensie beschikt over voldoende projectcapaciteit om dit project uit te voeren. De
nieuwe MRAD en SHORAD-capaciteit wordt ingedeeld bij het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigingscommando
(DGLC) op de Luitenant-Generaal Bestkazerne in Vredepeel. Hiervoor breidt Defensie
het DGLC uit met circa 250 arbeidsplaatsen.

Internationale samenwerking en interoperabiliteit

De gebruikersgroep van het MRAD-systeem bestaat momenteel uit dertien landen, waarvan
naast Nederland nog zes NAVO-lidstaten. Dit betreft de Verenigde Staten, Noorwegen,
Spanje, Finland, Litouwen en Hongarije. Vooralsnog heeft alleen Noorwegen voor hetzelfde
SHORAD-systeem gekozen. De samenwerkingsverbanden bieden naast een verhoging van de
interoperabiliteit ook kansen op het gebied van logistieke ondersteuning, doorontwikkeling
en het opleiden en trainen voor zowel de MRAD als de SHORAD. Dit geldt ook voor de
ACSV-rupsvoertuigen die Noorwegen voor Nederland verwerft.

Interoperabiliteit is tevens relevant voor de munitie. De AIM-9X Sidewinder en AIM-120C8
AMRAAM raketten kunnen ook worden gebruikt door de F-35.

Op het gebied van de grondgebonden lucht- en raketverdediging werken Nederland en
Duitsland intensief samen binnen het project Apollo.14 Met andere woorden, allerlei verschillende systemen kunnen met elkaar samenwerken.
Duitsland heeft gekozen voor een luchtverdedigingssysteem met ontwikkeling bij een
aantal Duitse partijen. Nederland blijft interoperabel met Duitsland omdat we net
als andere NAVO-partners de nieuwe lucht- en raketverdedigingscapaciteiten integreren
in de NAVO-architectuur voor het delen van luchtbeeld en doelbestrijdingsinformatie.
Het voldoen aan deze NAVO-standaard borgt de interoperabiliteit en maakt het mogelijk
om gezamenlijk geïntegreerd op te treden. Lucht- en raketverdediging is meer doelmatig
en doeltreffend wanneer verschillende systemen, nationaal en internationaal, geïntegreerd
worden ingezet. Daarvoor hanteert de NAVO standaarden zoals dataprotocollen. De gecombineerde
capaciteit van MRAD en SHORAD biedt koppelvlakken met strategische (NAVO)partners
in de gebruikersgroep van deze systemen. Dit wordt een system-of-systems benadering genoemd.

Industriële Participatie

Voor dit project hebben KDA en het Ministerie van Economische Zaken gezamenlijk verkend
hoe industriële participatie een bijdrage kan leveren aan de versterking van kennis,
capaciteiten en ervaring van de Nederlandse industrie bij de prioritaire technologiegebieden
van Defensie. Naar aanleiding daarvan heeft KDA een plan opgesteld om op verschillende
gebieden samen te werken met de Nederlandse industrie en kennisinstellingen. Zo zal
Kongsberg haar samenwerking met Mogema, onderdeel van de Aalberts groep, versterken
door hen rol te geven in de productie van componenten voor het Naval Strike Missile (NSM) programma. Daarnaast zal KDA onder andere met Thales Nederland samenwerken
door de hoogtechnologische radars en electro-optische sensoren van Thales Nederland
integraal aan te bieden in diverse internationale campagnes waar KDA momenteel voor
meedingt. Over de resultaten van het industrieel participatiebeleid wordt uw Kamer
tweejaarlijks geïnformeerd.15 De Taskforce Productie- en Leveringszekerheid ontwikkelt initiatieven voor de structurele
versterking van de Europese productie van munitie en defensiematerieel.16

Innovatie

Het concept van gelaagde lucht- en raketverdediging met de MRAD en SHORAD-capaciteit
is schaalbaar waardoor de capaciteit flexibel en modulair kan worden aangepast voor
verschillende soorten inzet. Dit omvat bijvoorbeeld de verdediging van operationele
eenheden, vliegbases, bondgenootschappelijke partners of vitale infrastructuur. De
MRAD en SHORAD-systemen bieden ruimte om in de toekomst nieuwe innovatieve technologische
ontwikkelingen mee te nemen, bijvoorbeeld bij radartechnologie en raketsystemen.

De open IT-architectuur biedt tevens mogelijkheden voor uitbreiding met mogelijke
toekomstige wapensystemen, zoals High Energy Laser,
Combat Counter-UAS en daarnaast een koppeling met de Patriots. Zo ontstaat een robuuste centrale IT-ruggengraat
die een groot deel van de gelaagde lucht- en raketverdediging naadloos integreert.

Duurzaamheid

Het project voorziet in uitgebreide mogelijkheden voor simulatie. Onze militairen
kunnen daarmee realistisch trainen, zowel in de klas als in het wapensysteem (embedded) zelf. Intensief gebruik van simulatie om het luchtverdedigingspersoneel op te leiden
en trainen is cruciaal voor de operationele gereedheid van eenheden, maar draagt ook
bij aan duurzaamheid en het beperken van de milieubelasting. Naast de operationele
eisen zijn de actuele eisen ten aanzien van milieu en duurzaamheid opgenomen in het
programma van eisen. Tevens voldoen de aan te schaffen wielvoertuigen aan de Euro-6
milieunorm.

Doeltreffendheid en doelmatigheid

Met de uitvoering van dit project geeft Defensie, onder verwijzing naar art. 3.1 van
de Comptabiliteitswet 2016, invulling aan doeltreffendheid en doelmatigheid.

– Doeltreffendheid: de verwerving van de MRAD en SHORAD-capaciteit past in het concept
van gelaagde lucht- en raketverdediging. De capaciteit om vijandelijke vliegtuigen,
helikopters, kruisvluchtwapens en overige (on)bemande vliegende platforms uit te kunnen
schakelen, is essentieel voor de veiligheid van onze militairen en bescherming van
vitale infrastructuur. Defensie versterkt en vergroot de lucht- en raketverdedigingscapaciteit
significant met de uitvoering van dit project. Bovendien geeft Nederland hiermee verdere
invulling aan de behoeften van de NAVO.

– Doelmatigheid: de verwerving van de MRAD en SHORAD-capaciteit is doelmatig omdat de
gecombineerde capaciteit koppelvlakken biedt met strategische (NAVO)partners in de
gebruikersgroep van deze systemen. Meerdere landen gebruiken deze systemen waardoor
schaalvoordelen bij het onderhoud ontstaan. Doordat de AIM-9X Sidewinder en AIM-120C8
AMRAAM raketten door zowel de F-35 als de nieuwe MRAD-systemen kunnen worden verschoten,
vergroot dit de nationale interoperabiliteit.

Gerelateerde projecten

Het project «Vervanging MRAD en SHORAD» heeft een relatie met een aantal lopende projecten:

– De wielvoertuigen en containers voor zowel de MRAD als de SHORAD-capaciteit worden
zoveel mogelijk geleverd vanuit de programma’s DVOW en Vervanging WTB. Gebruik van
dezelfde voertuigen en systemen bevordert familievorming van materieel binnen Defensie
en vereenvoudigt de instandhouding.

– Defensie schaft met het project Multi Missie Radar (MMR)17 detectiecapaciteit aan bij de firma Thales Nederland. Nederland heeft toestemming
van de Amerikaanse overheid voor de integratie van deze radar in de MRAD-capaciteit.
De radars dragen bij aan een goed overzicht van de dreigingen in de lucht.

– Het programma Foxtrot realiseert de modernisering en vervanging van tactische communicatiemiddelen
en de daaraan verbonden IT-infrastructuur.18 Foxtrot schaft onder andere radio’s aan die worden gebruikt in de MRAD en SHORAD-systemen
voor de ondersteunende verbindingen (commandovoerings-IT) waarmee de eenheden onderling
kunnen communiceren.

– Binnen het gemandateerde programma «Aanvulling inzetvoorraad munitie»19 bestelt Defensie de munitie voor de MRAD en SHORAD-systemen.

Projectrisico’s

Voor het project is een risicobeoordeling gemaakt en zijn beheersmaatregelen getroffen.
Binnen de projectbegroting is een risicoreservering opgenomen om de onderkende risico’s
te dragen. Een risico heeft betrekking op de implementatie van de verschillende IT-systemen.
Omdat IT-systemen van twee verschillende leveranciers (JIVC voor de door Defensie
gevoerde commandovoerings-IT en KDA voor de doelbestrijdings-IT) in dezelfde voertuigen
worden geïnstalleerd, ontstaan risico’s met betrekking tot ruimte, interferentie (verstoringen
door overlappende frequenties) en tijdsafhankelijkheden. Het risico wordt beperkt
door nauw contact tussen Defensie en de leverancier, waarbij KDA verantwoordelijk
is voor de integratie.

Een ander risico betreft knelpunten in de planning. Het project is afhankelijk van
leveringen vanuit diverse andere projecten zoals voertuigen en IT-middelen. Deze middelen
worden door Defensie als Government Furnished Equipment (GFE) aangeleverd aan KDA. Het risico bestaat dat knelpunten in de planning ontstaan
waardoor de GFE niet tijdig kan worden geleverd. Het risico wordt beperkt door actieve
afstemming met de gerelateerde projecten en zorgvuldige communicatie met KDA. Ook
wordt het risico verkleind dat GFE artikelen niet tijdig leverbaar zijn, doordat Defensie
artikelen al in gebruik heeft of vervangende artikelen aanlevert.

Financiën

Het budget van het project «vervanging MRAD en SHORAD» bedraagt € 2.582,7 miljoen
(prijspeil 2024), inclusief BTW, risicoreservering en delta-exploitatie. Dit budget
komt ten laste van de defensiebegroting. Het effect van instroom van de nieuwe MRAD
en SHORAD-systemen op de exploitatiekosten van Defensie bedraagt naar verwachting
€ 121,2 miljoen voor de komende 15 jaar.

Met de Voorjaarnota 2024 heeft Defensie de omvang van het project uitgebreid, inclusief
bijhorende munitie, waardoor projectbudget is toegevoegd. Daarnaast is het projectbudget
jaarlijks geïndexeerd conform de reguliere systematiek bij investeringsprojecten.

Planning

Defensie verwacht de gefaseerde levering van de eerste MRAD-systemen vanaf 2028. Voor
de SHORAD-systemen wordt een gefaseerde levering voorzien vanaf medio 2028. Naar verwachting
zal de nieuwe capaciteit in 2028 gedeeltelijk inzetgereed zijn (Initial Operational Capable). De nieuwe MRAD en SHORAD-capaciteit bereikt naar verwachting in 2030 de status
van volledige inzetgereedheid (Full Operational Capable). Defensie behoudt voorlopig de huidige systemen en versterkt daarmee de algehele
lucht- en raketverdedigingscapaciteit.

Vooruitblik

De offertetermijn van het hoofdcontract met KDA verloopt op 15 december aanstaande.
Om vertragingen in het leverschema te voorkomen, verzoek ik uw Kamer hiermee rekening
te houden bij de behandeling van deze D-brief. Defensie onderzoekt verdere versterking
in de algehele lucht- en raketverdediging zoals aangegeven in de Defensienota 2024.
Uw Kamer wordt over de voortgang van dit project geïnformeerd via het Defensie Projectenoverzicht
en de begroting van het Defensiematerieelbegrotingsfonds.

De Staatssecretaris van Defensie,
G.P. Tuinman