Brief regering : Tweede voortgangsrapportage capaciteit DJI

Nr. 972
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 27 september 2024

Hierbij ontvangt u de tweede voortgangsrapportage over de capaciteit bij de Dienst
Justitiële Inrichtingen (DJI). De Kamer wordt hierover elke drie maanden geïnformeerd.1

Sinds vorig jaar is er bij DJI sprake van een capaciteitstekort. Dat tekort komt enerzijds
door te weinig personeel en anderzijds door een stijgende bezetting als gevolg van
langere detenties en een toename van tbs-passanten en jongvolwassenen in het gevangeniswezen.
Het tekort wordt nog groter vanwege geplande noodzakelijke renovaties.

De huidige maatregelen, zoals aangekondigd in de brief van 15 maart jl.2, hebben slechts beperkt effect gehad. Het totale tekort op dit moment is 259 plaatsen3. Dit tekort was groter geweest zonder de getroffen maatregelen. DJI hanteert een
hogere bezettingsgraad (gemiddeld 99% in plaats van de norm van 95,1%4) waardoor dit tekort nu grotendeels wordt opgevangen. Gedetineerden die niet geplaatst
kunnen worden, blijven in politiecellen achter. Daarnaast werden in september meerdere
gedetineerden op vrijdag heengezonden om ruimte te bieden. Daar komt bij dat de voorraad
aan zelfmelders en arrestanten groeit. In de tabel aan het einde van deze brief is
een overzicht opgenomen van de problematiek. In de bijlage informeer ik uw Kamer over
de stand van zaken van de genomen maatregelen.

Recente prognoses van DJI wijzen erop dat de capaciteitsbehoefte tot juni 2025 verder
zal toenemen. Hierdoor groeit het tekort met 282 plaatsen. Daarnaast zijn er nog 250 plaatsen
nodig om zelfmelders weer te gaan oproepen. Dit staat los van plekken die nodig zijn
om de voorraad weg te kunnen werken die is ontstaan door deze maatregel.

Bovenstaande laat zien dat we te maken hebben met een hardnekkig capaciteitstekort.
Ik moet daarom de huidige maatregelen continueren5. Het is tegelijk voor mij onacceptabel dat straffen niet snel worden uitgevoerd.
Het tast het rechtvaardigheidsgevoel van slachtoffers aan en het is niet uitlegbaar
aan de samenleving dat criminelen vrij rondlopen. Ik ben daarom sinds mijn aantreden
als Staatssecretaris volop bezig om de tekorten aan te pakken. In deze brief geef
ik aan hoe het daar mee staat.

Maatregelen korte termijn

In het regeerprogramma is aangekondigd dat het capaciteitstekort moet worden aangepakt,
detentie effectief moet zijn en wordt versoberd. Ik vul dit in op drie manieren: een
sober detentieconcept voor kortgestrafte zelfmelders, een pilot in het Huis van Bewaring
met minder arbeid en het vaker inzetten van meerpersoonscellen waar dat verantwoord
kan.

Extra plekken kortgestrafte zelfmelders en oproepkader zelfmelders

Zoals ik eerder met uw Kamer heb gedeeld krijg ik buikpijn van het feit dat steeds
meer veroordeelden hun straf in vrijheid afwachten. In de penitentiaire inrichting
(PI) Veenhuizen komen vanaf het eerste kwartaal van 2025 gefaseerd 40 extra plaatsen
beschikbaar voor kortgestrafte zelfmelders (straffen tot twee weken). Voor deze plekken
geldt een beperkt dagprogramma. Deze 40 plaatsen zie ik als een eerste stap in de
goede richting. Met deze plaatsen kunnen enkele honderden en in het meest gunstige
geval meer dan 1.000 kortgestrafte zelfmelders per jaar worden opgeroepen. Hiermee
wil ik de groei van de voorraad zelfmelders afremmen. Tegelijk blijf ik samen met
DJI hard doorwerken om meer capaciteit te genereren voor deze groep zelfmelders. Momenteel
wordt hiervoor een aantal concrete locaties onderzocht.

Daarnaast is er een tijdelijk oproepkader voor zelfmelders gemaakt, waarmee door het
Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) en DJI wordt bepaald welke zelfmelders met
voorrang door DJI worden opgeroepen op het moment dat daarvoor capaciteit in de (reguliere)
gevangenis beschikbaar is. Van de straffen die dit kalenderjaar dreigen te verjaren
is de tenuitvoerlegging in gang gezet, straffen die in 2025 dreigen te verjaren zullen
op volgorde van verjaringstermijnen worden opgeroepen. Mocht er vervolgens nog capaciteit
beschikbaar komen volgen de straffen langer dan een jaar met slachtoffers. Voor het
oproepkader verwijs ik naar de bijlage.

Pilot Huis van Bewaring met minder arbeid

DJI onderzoekt de mogelijkheden voor het beperken van het dagprogramma voor bepaalde
doelgroepen. Daarbij werkt DJI aan een kleinschalige pilot in het Huis van Bewaring
met minder arbeid. Hiervoor worden verschillende scenario’s in kaart gebracht en bezien
of dit verantwoord kan en welke consequenties dit heeft. Doel is om niet inzetbare
capaciteit weer in gebruik te nemen.

Vaker inzetten meerpersoonscellen

DJI zet maximaal in op het gebruik van meerpersoonscellen, daar waar mogelijk en het
verantwoord kan. Dat vindt plaats binnen de bestaande kaders, de criteria voor plaatsing
op meerpersoonscellen worden niet gewijzigd. Dit levert naar verwachting 20 plaatsen
op.

Overige maatregelen

De maatregelen zoals hierboven benoemd leveren extra plekken op, zie hiervoor ook
de tabel onderaan deze brief. Dit is echter te weinig om het tekort op te lossen.
Ik ben daarom met de ketenpartners aan het bezien welke acties we op de korte termijn
kunnen inzetten om dit effect te vergroten. Een van de opties die ik overweeg is het
verruimen van de criteria van het capaciteitsverlof met elektronisch toezicht. Afhankelijk
van de keuze welke criteria je verruimt levert dit 20 tot 90 extra plekken op. Over
deze optie heb ik nog geen besluit genomen.

Ook verken ik of het mogelijk is om de termijnen te verruimen voor strafonderbreking
bij het uitzetten van gedetineerde vreemdelingen, onder voorbehoud dat zij terugkeren
naar land van herkomst. De verwachting is dat dit circa 10 plekken oplevert. In de
tussentijd is het al mogelijk om het proces te versnellen voor strafoverdracht. Dit
gaat naar verwachting 15 plekken opleveren.

Maatregelen (middel)lange termijn

Daarnaast werk ik aan oplossingen voor de (middel)lange termijn.

Capaciteit huren buitenland

Zoals ik op 23 september jl. aan uw Kamer heb gemeld, heb ik op 26 september jl. een
bezoek gebracht aan Estland. Ik heb daar een gevangenis bezocht en met mijn collega
gesproken. Er is afgesproken om serieus te onderzoeken of het mogelijk is voor Nederland
om Estse cellen te huren. Er zijn financiële, juridische en praktische vragen die
beantwoord moeten worden. Nederland en Estland zijn echter vastbesloten om hier samen
aan te werken en uit te zoeken wat de beste manier is om samen te werken.

Extra capaciteit jeugd en forensische zorg

Op 20 september jl. was de opening van jeugdgevangenis De Haven (PI Veenhuizen). En
er staan meer capaciteitsuitbreidingen op de planning in de jeugdgevangenissen. Over
de gehele omvang van de capaciteitsuitbreiding, de wijze waarop die zich verhoudt
tot de capaciteitsbehoefte en de bijbehorende planning bij justitiële jeugdinrichtingen
infomeer ik uw Kamer volgende maand. Doel is om de specifieke afdelingen in Almelo
en Zeist in de loop van 2025 weer te kunnen inzetten voor het gevangeniswezen (de
huidige 48 plaatsen).

Ook staan er voor de tbs-klinieken uitbreidingen op de planning. Daar zijn ook middelen
voor beschikbaar in de begroting van het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Ik
ben en blijf in gesprek met alle tbs-klinieken om uitbreidingen te realiseren. Een
uitdaging hierbij is wel de krapte op de arbeidsmarkt. Voldoende personeel is nodig
om uit te kunnen breiden. In mijn voortgangsbrief forensische zorg ben ik hier dieper
op ingegaan.6

Straffen op Maat

In het traject Straffen op maat wordt ingezet op meer mogelijkheden tot maatwerk bij
het opleggen en uitvoeren van straffen met het oog op vergroting van de effectiviteit
van straffen in het bereiken van de strafdoelen. Hierover is uw Kamer in een eerdere
brief geïnformeerd.7 De Staatssecretaris voor Rechtsbescherming werkt de maatregelen conform de toezegging
uit die brief nader uit. In het kader van dit traject worden verschillende pilots
uitgevoerd of voorbereid (zie bijlage).

Tabel 1. Cijfermatig beeld capaciteit DJI

Capaciteit Arrestanten, Huis van Bewaring en Gevangeniswezen regulier

Maart 2024

Augustus 2024

Juni 2025

Raming

Beschikbare capaciteit

6.707

6.672

6.760

Benodigde capaciteit

6.800

6.931

7.314

Tekort aan capaciteit

– 93

– 259

– 554

Tekort na tijdelijke aanpassing marge voor plaatsing: van 4,9% naar 1%

nihil

– 282

Maatregelen

Acute maatregelen (ramingen maart en realisatie augustus)1

330

180

302

Aanvullende maatregelen (ramingen maart en realisatie augustus)

410

103

Maatregel a: verruiming plaatsingsgrond BBA

60

95

–

Maatregel b: doorplaatsen forensische zorg

100

2

–

Maatregel c: capaciteitsverlof met elektronisch toezicht

250

6

25

Extra maatregelen in 2024 en 2025

Procesverbeteringen strafoverdracht

15

Omzetten EPC naar MPC

20

Resterend tekort juni 2025

– 192

X Noot

1

De zelfmeldersstop, arrestantenmaatregel en eerder heenzenden op vrijdag

X Noot

2

De straf van 30 zelfmelders die momenteel hun straf uitzitten loopt af. Vanwege de
zelfmelderstop komen deze plekken beschikbaar voor andere doelgroepen.

De cijfers in de tabel voor maart en augustus jl. geven een toelichting op het effect
van de maatregelen. Dit kan je niet cumulatief afzetten tegen het tekort omdat een
deel van de maatregelen effect heeft op de beschikbare capaciteit. Het tekort is door
DJI opgevangen door te plaatsen boven het percentage dat geldt voor opvang van fluctuaties
(4,9%). Ook voor het komende jaar zal DJI dit als tijdelijke maatregel handhaven en
de fluctuatieruimte verkleinen.

5. Tot slot

Het aanpakken van de capaciteitsproblematiek heeft voor mij de hoogste prioriteit.
Ik blijf, samen met de ketenpartners, in de volle breedte zoeken naar maatregelen
voor de capaciteitsproblematiek bij DJI. De volgende voortgangsrapportage ontvangt
uw Kamer over drie maanden.

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
I. Coenradie