Brief regering : Verslag van de NAVO Top in Washington D.C. van 10 en 11 juli 2024

Nr. 465
BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 13 augustus 2024

Hierbij bieden wij u, mede namens de Minister-President, het verslag aan van de NAVO-top
in Washington D.C. van 10 en 11 juli 2024.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
C.C.J. Veldkamp

De Minister van Defensie,
R.P. Brekelmans

VERSLAG VAN DE NAVO-TOP IN WASHINGTON D.C. VAN 10 EN 11 JULI 2024

Van 9 tot 11 juli 2024 vond de NAVO-top plaats in Washington D.C., tegen de sombere
achtergrond van de aanhoudende Russische agressie tegen Oekraïne. Namens het kabinet
waren de Minister-President, de Minister van Buitenlandse Zaken en de Minister van
Defensie aanwezig. Het programma voor de top bestond uit drie werksessies en verschillende
aanverwante bijeenkomsten georganiseerd door bondgenoten. En marge van de top hebben
de bewindspersonen tevens kennisgemaakt met een groot aantal van hun respectievelijke
evenknieën. Zo spraken zij, in aanwezigheid van de Oekraïense Ministers van Buitenlandse
Zaken en Defensie, ook gezamenlijk met president Zelensky.

Voor de aanvang van het inhoudelijke programma van de top organiseerde de VS een ceremonie
om het 75-jarig bestaan van het bondgenootschap te memoreren. Deze ceremonie vond
plaats in het Mellon Auditorium, waar de oorspronkelijke 12 bondgenoten in 1949 het
Noord-Atlantisch Verdrag ondertekenden waarmee de NAVO werd opgericht. De secretaris-generaal
benadrukte in zijn toespraak dat de NAVO als meest succesvolle en langst-bestaande
bondgenootschap in de geschiedenis sterker staat dan ooit tevoren en meer dan ooit
de hoeksteen vormt voor de veiligheid, vrijheid en democratie in het Euro-Atlantisch
gebied. Ook benadrukte hij dat het voorkomen van een Russische zege in Oekraïne van
essentieel belang is voor de toekomst van de veiligheid op het Europees continent
en dat bondgenoten zich zullen blijven inspannen om Oekraïne te steunen voor zo lang
als dat nodig is.

Werksessie I: Bijeenkomst van de Noord-Atlantische Raad

Het inhoudelijke programma van de top startte op 10 juli jl. met een vergadering van
de Noord-Atlantische Raad van alleen de bondgenoten op het niveau van staatshoofden
en regeringsleiders. Tijdens deze sessie spraken bondgenoten onder andere over het
dreigingslandschap waar de NAVO voor staat, de bondgenootschappelijke afschrikking
en verdediging, en de defensie-uitgaven.

Het bondgenootschap heeft sinds de Russische inval in de Krim in 2014 een fundamentele
transformatie doorgemaakt. Bondgenoten bevestigden dat Rusland de grootste militaire
dreiging voor het bondgenootschap is en blijft. Bondgenoten waren het er verder over
eens dat de groeiende militaire en veiligheidssamenwerking tussen Rusland, China,
Noord-Korea en Iran de wereld onveiliger maakt. Een lange periode van vrede in Europa
is voorbij en daarmee ligt de primaire focus van de NAVO weer op afschrikking en verdediging.
Dat maakt dat verdere versterking, bijvoorbeeld aan de oostflank en van onze luchtverdediging,
urgent nodig is.

Sinds de grootschalige Russische inval in Oekraïne op 24 februari 2022 hebben bondgenoten
grote stappen gezet in de versterking van de afschrikking en verdediging van het bondgenootschap.
Tegelijkertijd onderstreepten bondgenoten dat de militaire verdedigingsplannen op
dit moment alleen met hoge risico’s uitvoerbaar zijn. Daarbij constateerden zij dat
meer militaire capaciteiten, bijvoorbeeld op het gebied van strategic enablers zoals strategisch luchttransport nodig zijn om de plannen uit te kunnen voeren met
een acceptabel risiconiveau.

Bondgenoten bespraken dat blijvende investeringen in defensie nodig zijn om al deze
plannen en ambities uit te voeren. Nu voldoen 23 bondgenoten aan de afspraak om ten
minste 2% van het bbp aan defensie te besteden. Tegelijkertijd erkennen bondgenoten
dat landen die langdurig minder hebben geïnvesteerd in hun defensie meer dan 2% zullen
moeten uitgeven om aan hun huidige capaciteitsdoelstellingen te voldoen. Verschillende
bondgenoten stelden in dat kader voor op de NAVO-top in Den Haag (24–26 juni 2025)
een hoger minimum af te spreken. Tegelijkertijd is geld alleen niet genoeg en heeft
ook de defensie-industrie een impuls nodig. Een sterke defensie-industrie is immers
van cruciaal belang voor onze collectieve verdediging.

Voor het versterken van de defensie-industrie binnen het bondgenootschap namen bondgenoten
de NAVO Industrial Capacity Expansion Pledge (NICE) aan. Bondgenoten spreken in deze
verklaring onder andere af om meer samen te werken met NAVO-partnerlanden, de interoperabiliteit
te verbeteren, in te zetten op versnelde aanschaf van kritieke capaciteiten en nieuwe
technologieën en het beschermen van kritieke logistieke ketens voor defensie-productie.
Een andere belangrijke pijler van NICE is dat bondgenoten meer op grote schaal en
multinationaal inkopen. Een voorbeeld hiervan is de gezamenlijke inkoop door Nederland,
Duitsland en Italië van Stinger luchtverdedigingsraketten via het NATO Support and
Procurement Agency. Dergelijke gezamenlijke contracten bevorderen de interoperabiliteit
en leveren een schaalvoordeel op.

Met oog op de blijvende Russische dreiging kwamen bondgenoten overeen het NAVO-beleid
ten aanzien van Rusland te herzien in aanloop naar de NAVO-top in Den Haag in juni
2025. Hierbij dient in het bijzonder oog te zijn voor de steeds vaker voorkomende
hybride aanvallen door Rusland op de bevolking en instituties van bondgenoten. Bondgenoten
onderstreepten het belang om ons voor te bereiden op zogenaamde hostile information activities, cyberaanvallen, bedreiging of beschadiging van kritieke infrastructuur, pogingen
tot sabotage, gebruik van economische instrumenten door potentiële tegenstanders en
strategische concurrenten om onze veiligheid te ondermijnen. De Minister van Buitenlandse
Zaken benadrukte deze boodschap andermaal in de paneldiscussie over Hybrid Warfare dat als onderdeel van het NAVO Public Forum plaatsvond.

Werksessie II: Bijeenkomst Noord-Atlantische Raad met de EU en Indo-Pacific partners

Op 11 juli jl. kwam de Noord-Atlantische Raad opnieuw bijeen, ditmaal in aanwezigheid
van de voorzitter van de Europese Raad, de Hoge Vertegenwoordiger van de Europese
Unie en vertegenwoordigers van Australië, Japan, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea.

Bondgenoten benadrukten tijdens deze bijeenkomst het steeds verder toenemende belang
van veiligheidspartnerschappen met landen in de Indo-Pacific. De rol van China als
«decisive enabler» in de Russische oorlog tegen Oekraïne door middel van het «no-limits» partnerschap en de grootschalige Chinese hulp aan de Russische defensie-industrie,
alsook de Noord-Koreaanse steun voor Rusland, illustreren de verbondenheid met de
Indo-Pacific regio en verergeren de Russische bedreiging voor de veiligheid en stabiliteit
in het Euro-Atlantisch gebied. Bondgenoten onderstreepten in dat kader het belang
van intensievere samenwerking tussen de NAVO en de partners in de Indo-Pacific om
deze gedeelde veiligheidsdreigingen het hoofd te bieden. Tijdens de top lanceerden
de NAVO en de Indo-Pacific partners vier gezamenlijke Flagship Projects om hun onderlinge samenwerking ten aanzien van cyber, hybride dreigingen, technologie
en steun aan Oekraïne verder te verdiepen. Het kabinet verwelkomt dit en steunt de
concretisering van de samenwerking.

Ook kwam het belang van NAVO-EU samenwerking aan bod. Bondgenoten benadrukten het
belang van nauwe samenwerking, voornamelijk op het gebied van defensie-industrie.
De lopende NAVO- en EU-initiatieven moeten zo nauw mogelijk op elkaar aansluiten.

Werksessie III: Bijeenkomst van de NAVO-Oekraïne Raad

Op 11 juli jl. kwam de NAVO-Oekraïne Raad bijeen, waaraan ook de Oekraïense president
Zelensky deelnam. De bijeenkomst stond uiteraard in het teken van de voortdurende
Russische agressie tegen Oekraïne en de noodzaak om Oekraïne te blijven steunen voor
zo lang als dat nodig is. Gezien de precaire situatie op het slagveld en de acute
noden van Oekraïne is het voortzetten en intensiveren van deze steun essentieel. De
aanval van Rusland op kinderziekenhuis Okhmatdyt in Kyiv slechts twee dagen eerder
was een herbevestiging van deze grimmige realiteit.

Bondgenoten en Oekraïne spraken in dit licht over een pakket aan maatregelen gericht
op het intensiveren en duurzaam verankeren van de NAVO-steun aan Oekraïne. Zo is afgesproken
dat de NAVO de militaire steun aan Oekraïne gaat coördineren, zodat hiervoor gebruik
kan worden gemaakt van bestaande en goedwerkende NAVO-commandostructuren en -expertise.
In reactie op de toezegging van de Minister van Defensie tijdens het commissiedebat
in de vaste commissie van Buitenlandse Zaken op 3 juli jl., informeert het kabinet
uw Kamer hierbij dat deze inzet, de NATO Security Assistance and Training for Ukraine
(NSATU), geen uitbreiding van bestaande NAVO-bevoegdheden omvat. Het betreft een samenvoeging
en bundeling van bestaande taken en activiteiten onder NAVO vlag vanuit de locatie
Wiesbaden. NSATU voert op bondgenootschappelijk grondgebied coördinerende taken uit
t.a.v. training, levering van militaire steun en logistiek. Het aanbieden van training
en militaire steun blijft een zaak van individuele bondgenoten.

Ten tweede kwamen bondgenoten een pledge overeen om Oekraïne op de lange termijn militair te blijven steunen en komend jaar
op het niveau van minimaal EUR 40 miljard, met een evenredige bijdrage van alle bondgenoten.
Ook spraken bondgenoten en Oekraïne uit dat het pad van Oekraïne richting NAVO-lidmaatschap
onomkeerbaar is. Hiermee benadrukt de NAVO dat de toekomst van Oekraïne in de NAVO
ligt en dit vormt tevens een bevestiging van de lange termijn betrokkenheid van de
NAVO bij Oekraïne.

De Minister van Defensie heeft tijdens de top bekend gemaakt dat Nederland voor EUR
300 mln munitie aankoopt voor de F-16’s die onder meer Nederland binnenkort aan Oekraïne
levert. Dit bedrag komt bovenop de EUR 150 mln die al eerder is gereserveerd voor
dit doel. Het gaat om F-16-bewapening die rechtstreeks bij de industrie wordt aangekocht.
Ook ondertekende de Minister van Defensie een Memorandum of Understanding voor de
internationale drone coalitie voor Oekraïne. Het kabinet draagt additioneel EUR 20
mln bij aan het fonds van deze coalitie. Hiermee geeft het kabinet invulling aan de
motie Paternotte c.s. (Kamerstuk 21 501-20, nr. 2023) die oproept om een voortrekkersrol te spelen in de internationale drone coalitie.

Nederland sloot zich tevens aan bij een gezamenlijke verklaring van de Verenigde Staten,
Duitsland, Italië, Roemenië en Oekraïne ter steun van de verdere versterking van de
Oekraïense luchtverdediging. Nederland draagt hier actief aan bij met de levering
van een radar en drie lanceerinrichtingen die een aanvullend Oekraïens Patriot-systeem
operationeel maakt.

Training aan Oekraïense militairen in Roemenië

In het licht van de NAVO-coördinatie van trainingen en militaire steun aan Oekraïne
heeft Nederland aangekondigd de steun aan trainingen van Oekraïense militairen onverminderd
voort te zetten. Nederland levert sinds 2023 een bijdrage aan een training voor Oekraïense
marinierseenheden. Deze training vond in 2023 plaats in het Verenigd Koninkrijk en
werd in 2024 door Nederland gefaciliteerd. Vanaf eind augustus wordt de training gefaciliteerd
door Roemenië. Nederland zal een bijdrage leveren met maximaal twintig trainers tot
eind 2026. In die periode worden, met behulp van bondgenoten, circa 1800 Oekraïense
mariniers getraind op het gebied van amfibisch optreden. Met deze trainingen levert
Nederland een belangrijke bijdrage aan de continuïteit van trainingen van Oekraïense
mariniers en de effectiviteit van de Oekraïense strijdkrachten. De kosten van de Nederlandse
bijdrage aan deze training worden geraamd op EUR 8,7 mln (augustus 2024 t/m december
2026) en worden gefinancierd uit het Budget Internationale veiligheid (BIV).

Restricties op wapens

Het kabinet heeft, conform de motie van het lid Paternotte c.s. (Kamerstuk 21 501-20, nr. 2100), tijdens de NAVO-Oekraïne Raad actief uitgedragen dat Oekraïne door Nederland geleverde
wapens mag inzetten tegen alle volgens het internationaal recht gelegitimeerde doelwitten.
Nederland herhaalde geen aanvullende beperkingen te hanteren en benadrukte het belang
van levering van langeafstandswapens zonder geografische beperkingen. Oekraïne moet
niet worden gedwongen met één hand gebonden op de rug te vechten.

Aanverwante bijeenkomsten

Ukraine Compact

En marge van de NAVO-top spraken de ondertekenaars van de G7+ verklaring1 over de gezamenlijke uitrol van de bilaterale veiligheidsarrangementen met Oekraïne.
Tijdens deze bijeenkomst ondertekenden de partners die een veiligheidsarrangement
met Oekraïne gesloten hebben, waaronder ook Nederland, het zogeheten Ukraine Compact2. Deze verklaring is openbaar en behelst onder andere het versnellen van de ontwikkeling
van een sterke Oekraïense krijgsmacht en de internationale coördinatie bij hernieuwde
Russische agressie. De verklaring heeft als doel de gezamenlijke kracht en samenhang
van de 23 ondertekende veiligheidsarrangementen te benadrukken en geeft een sterk
signaal aan Kyiv, de internationale gemeenschap en Moskou van onze niet-aflatende
steun.

Het kabinet informeert uw Kamer via deze weg tevens over de manieren waarop de bilaterale
veiligheidsarrangementen met Oekraïne verder bestendigd worden, conform motie-Piri
en Boswijk (Kamerstuk 21 501-20, nr. 2026).3 De bovenbeschreven internationale coördinatie onder het Ukraine Compact draagt bij aan de bestendiging van de Nederlandse bilaterale veiligheidsarrangementen.
Ook de meerjarige financiering voor Oekraïne (2024–2026) die voortvloeide uit de Voorjaarsnota
2024 is van die bestendiging een belangrijk onderdeel. Daarnaast zullen er consultaties
gehouden worden met Oekraïne over de opvolging en uitwerking van de veiligheidsarrangementen.
Deze consultaties zullen naar verwachting in 2025 starten.

Women, Peace and Security

De Minister van Buitenlandse Zaken nam deel aan een bijeenkomst over Women, Peace and Security op uitnodiging van Secretary of State Blinken, waar onder andere werd gesproken over
het belang van de gelijkwaardige, volledige en betekenisvolle participatie van vrouwen
binnen de NAVO en nationale krijgsmachten. Tijdens het event kondigde Secretary Blinken
aan dat de NAVO via het fonds Ukraine Comprehensive Assistance Package (UCAP) de levering
van vrouwelijke uniformen en scherfvesten aan de Oekraïense strijdkrachten financiert.
Nederland droeg reeds EUR 100 mln bij aan UCAP, waarvan EUR 3 mln is aangewend voor
de financiering van dit project.

Defense Industry Forum

De Minister van Defensie nam deel aan het Defense Industry Forum, georganiseerd door
de Amerikaanse Kamer van Koophandel. Bij dit forum spraken Ministers van defensie
met de defensie-industrie over het versterken van de trans-Atlantische samenwerking
op het gebied van defensieproductie.

De Minister van Defensie ondertekende een Memorandum of Understanding over het NAVO
Alliance Persistent Surveillance from Space (APSS) initiatief, dat inzet op het gezamenlijk
versterken van satellietcapaciteiten van bondgenoten.

NAVO-top 2025

De Ministers van Buitenlandse Zaken, Defensie en Justitie en Veiligheid maken namens
het kabinet van de gelegenheid gebruik uw Kamer te informeren over de voorbereidingen
voor de NAVO-top in 2025. Deze vindt volgend jaar van 24 tot en met 26 juni plaats
in het World Forum in Den Haag. Het kabinet zet in op een waardige en gastvrije, veilige
en ongestoorde NAVO-top, waarbij wordt gestreefd naar het zoveel mogelijk beperken
van overlast voor burgers en het maatschappelijk en economisch leven.

De totale begrote kosten voor de organisatie van de top bedragen EUR 95 mln. Dit bedrag
omvat zowel logistiek als veiligheid. Dit bedrag is opgenomen in de Voorjaarsnota
2024, verspreid over de jaren 2024 en 2025. Bij de Voorjaarsnota 2025 wordt bezien
of het beschikbare budget voldoende is voor de noodzakelijke beveiliging of moet worden
bijgesteld.

Een NAVO-top is van de buitencategorie in alle opzichten. Met naar verwachting circa
45 staatshoofden en regeringsleiders, 45 Ministers van Buitenlandse Zaken en 45 Ministers
van Defensie, vergezeld door 6.000 delegatieleden en ongeveer 2.000 journalisten die
verslag doen, wordt de organisatie van deze top een van de grootste logistieke en
veiligheidsoperaties ooit in Nederland. Bovendien vindt de NAVO-top plaats tegen een
achtergrond van toenemende geopolitieke spanningen en een wereldwijde verslechterende
veiligheidscontext. In de voorbereiding worden de ervaringen meegenomen op het gebied
van logistiek en veiligheid van in Nederland georganiseerde toppen zoals de Nuclear
Security Summit 2014 en het EU-voorzitterschap in 2016; de NAVO-toppen in Washington,
Vilnius en Madrid en van de voorbereidingen van de Olympisch Spelen in Parijs.

Om tot een geslaagde NAVO-top te komen is een gezamenlijke inspanning van ministeries,
diensten, veiligheidsorganisaties, provincies, gemeenten, instellingen en partners
essentieel. Voor de algehele organisatie van de top is de Minister van Buitenlandse
Zaken verantwoordelijk, in nauwe samenwerking met de NAVO. De Minister van Justitie
en Veiligheid is verantwoordelijk voor de veiligheid van de bezoekende staatshoofden
en regeringsleiders en Ministers, alsmede voor de algehele de coördinatie van de veiligheidsmaatregelen.
Voorts is de Minister van Justitie en Veiligheid verantwoordelijk voor de coördinatie
van de crisisbeheersing. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid
(NCTV) draagt hier zorg voor en is verantwoordelijk voor de coördinatie tussen de
veiligheidsorganisaties inclusief de afstemming met de gezagen in de lokale gezagsdriehoek(en).
Door het Ministerie van Defensie worden ten behoeve van het civiel gezag zo’n 10.000
militairen en andere defensiemedewerkers ingezet voor onder meer de veiligheid, militaire
presentie en transporttaken. Ook van de politie vraagt de omvang van deze top om forse
inzet vanuit haar cruciale rol met betrekking tot de veiligheid van deelnemers en
een ongestoord verloop van de top. De burgemeesters van Den Haag en van de betrokken
gemeentes zijn verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid. Op 3 juni jl.
heeft een eerste informatiebijeenkomst plaatsgevonden voor direct omwonenden van het
World Forum in Den Haag. De bijeenkomst werd bezocht door meer dan honderd wijkbewoners.
Eind 2024 is de volgende bijeenkomst gepland.

Om politieke sturing in het voorbereidingsproces te borgen is een Ministeriële Commissie
NAVO-top 2025 (MCNT) ingesteld. De Commissie is belast met de coördinatie van de organisatorische,
communicatie en veiligheids-gerelateerde voorbereidingen van de NAVO-top in 2025 en
met besluitvorming over de samenhangende aanpak daarvan. De MCNT kwam op 21 mei jl.
voor het eerst bijeen. Op ambtelijk niveau wordt sinds de zomer van 2023 gewerkt aan
de organisatorische totstandkoming van de top. Zo zijn onder andere meer dan 4.000
hotelkamers in Den Haag en omstreken geblokt, contracten met leveranciers opgesteld
en afgesloten en wordt het vervoer van de duizenden delegatieleden geregeld. Ook wordt
gewerkt aan tijdige, juiste en transparante manier van communiceren over de top door
alle organisaties die hierbij betrokken zijn.

Parallel aan de NAVO-top vindt het NATO Public Forum plaats. Dit is een tweedaagse
publieksbijeenkomst op het terrein van de NAVO-top dat wordt georganiseerd door internationale
en lokale denktanks. Bij dit forum gaan genodigden waaronder opiniemakers, politici,
jongeren, journalisten, academici en deskundigen met elkaar in debat over de onderwerpen
die direct raken aan de veiligheid van de NAVO en zijn bondgenoten. Ongeveer 500 personen
zullen bij het NATO Public Forum aanwezig zijn. De bijeenkomst wordt online live uitgezonden.