Brief regering : Voortgangsrapportage capaciteit DJI

Nr. 965
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR RECHTSBESCHERMING

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 26 juni 2024

Op 15 maart jl. heb ik uw Kamer geïnformeerd over de maatregelen om de capaciteitsdruk
op Dienst Justitiële inrichtingen (DJI) te verlagen.1 Daarna heb ik op 11 april jl. en 16 mei jl. met uw Kamer gesproken over de druk op
de capaciteit van DJI en dit maatregelenpakket. Ik heb uw Kamer toegezegd om driemaandelijks
te rapporteren over de capaciteit binnen DJI en het effect van de maatregelen. Deze
brief vormt de eerste voortgangsrapportage.

Sinds het najaar van 2023 is bij DJI sprake van een oplopend capaciteitstekort. Door
een personeelstekort moest capaciteit buiten gebruik worden gesteld terwijl de bezetting
opliep, mede door het toegenomen verblijf van jeugdigen en tbs-passanten in het gevangeniswezen.
Hierdoor zaten politiecellen vol en konden arrestanten die bij de politie in een cel
zaten niet meer in alle gevallen worden overgeplaatst naar penitentiaire inrichtingen.
Om de nood te verlichten zijn acute maatregelen getroffen, zoals gemeld in mijn brieven
van 30 november 20232 en 15 maart jl. (zelfmeldersstop, arrestantenmaatregel en eerder heenzenden3). Als gevolg van deze maatregelen is de bezetting van de politiecellen gedaald en
is ervoor gezorgd dat in alle gevallen preventief gehechten zijn geplaatst. De aanvullende
tijdelijke maatregelen (capaciteitsverlof met elektronisch toezicht, verder verruimen
van criteria Beperkt Beveiligde Afdeling (BBA) en verhogen doorstroming naar forensische
zorg, aangekondigd in de eerdergenoemde brief van 15 maart jl.) zijn sinds kort in
werking en laten daarom nog nauwelijks effect zien. Wel neemt de bezetting van de
BBA toe door een eerdere verruiming van de criteria en het aflopen van het overgangsrecht
van de wet Straffen en Beschermen.4

Ik wil nogmaals benadrukken dat dit tijdelijke maatregelen zijn. Ik vind het van het
grootste belang dat straffen ten uitvoer worden gelegd. Daar moeten burgers, en in
het bijzonder slachtoffers en nabestaanden, op kunnen vertrouwen. Op basis van dit
huidige beeld is het afschalen van de acute maatregelen op dit moment echter niet
aan de orde. Wel zal, zoals aan uw Kamer toegezegd, per 1 juli worden gestart met
het oproepen van zelfmelders met de langste strafduren. Daarnaast vraagt het capaciteitsvraagstuk
om andere, structurele oplossingen. De besluitvorming over deze structurele maatregelen
is aan mijn ambtsopvolger. Uw Kamer wordt over de voortgang hiervan geïnformeerd in
de volgende voortgangsrapportage.

In deze voortgangsrapportage informeer ik uw Kamer over het actuele beeld en de stand
van zaken van de maatregelen. Tot slot ga ik in op de door uw Kamer aangenomen moties
inzake het personeelsbeleid. In de bijlage is een overzicht van moties en toezeggingen
opgenomen aangaande het capaciteitstekort bij DJI.

1. Actueel beeld en prognoses

Actueel beeld

De tekorten in het gevangeniswezen concentreren zich bij arrestanten, Huis van Bewaring
en gevangenis regulier (mannen). In onderstaande tabel is inzichtelijk gemaakt wat
de huidige beschikbare capaciteit is en wat de benodigde capaciteit is voor die regimes.
Beschikbare capaciteit betekent het aantal plaatsen dat daadwerkelijk kan worden ingezet.
De benodigde capaciteit betreft het aantal benodigde plaatsen vanwege de instroom,
die dagelijks schommelt. Het verschil tussen de benodigde en de beschikbare capaciteit
betreft het tekort. De acute maatregelen hebben bijgedragen aan het terugdringen van
het tekort. De bezetting van de politiecellen is in april en mei daardoor gedaald
naar een acceptabel niveau. Daarbij opgemerkt dat in juni het aantal gedetineerden
in politiecellen weer aan het stijgen is.

Capaciteit arrestanten, Huis van Bewaring en gevangeniswezen regulier (mannen)

Maart 2024

Juni 2024

Beschikbare capaciteit

Deze capaciteit wordt bepaald door meerdere factoren: resultaten Taskforce, ingebruikname
door jeugd en TBS-passanten en onttrekking door renovaties

6.800

6.705

Benodigde capaciteit

Deze wordt bepaald door de acute maatregelen (instroombeperkend), de autonome stijging
van de bezetting en toename aan bezetting BBA door verruiming criteria en afgelopen
overgangsrecht van de wet Straffen en Beschermen

7.130

6.910

Tekort capaciteit

– 330

– 205

In december 2023 heeft DJI de taskforce capaciteit en personeel ingericht. De taskforce
heeft de inzet van personeel van de Dienst Vervoer en Ondersteuning (DV&O) van DJI
geherprioriteerd waardoor in een aantal inrichtingen capaciteit operationeel kon blijven.
Vervolgens heeft de taskforce door middel van vrijwillige detacheringen van personeel
uit gevangenissen in het hele land waar geen personeelstekort is, in het westen en
centrum van Nederland, capaciteit operationeel kunnen maken. Op peildatum 18 juni
waren per saldo nog 181 plekken buiten gebruik vanwege personeelstekorten tegen 330
plaatsen in maart jl.

Ondanks de inspanningen van de taskforce is er op dit moment een tekort bij DJI van
205 plaatsen. Het daadwerkelijke tekort is groter, maar wordt door instroombeperkende
maatregelen, zoals het niet oproepen van zelfmelders, geremd. Het effect van de aanvullende
tijdelijke maatregelen is nog niet zichtbaar aangezien deze recent pas in werking
zijn getreden. De verwachting is dat deze de aankomende maanden effect zullen sorteren.
Daarbij geldt echter ook dat de bezetting stijgt en het aantal tbs-passanten en jeugdigen
in het gevangeniswezen toeneemt (als gevolg van tekorten in de justitiële jeugdinrichtingen
(JJI’s) en de tbs-klinieken). Ook zorgen renovaties voor (tijdelijk) minder beschikbare
capaciteit. Daarom moet ik de maatregelen continueren omdat ik op dit moment geen
betere alternatieven zie.

Prognoses

Op 11 juni jl. zijn de nieuwe ramingen van het prognosemodel justitiële ketens (PMJ)
gepubliceerd5. Op basis van de nieuwe PMJ en de eigen ramingen van DJI is er een autonome stijging
van capaciteitsbehoefte tot en met 2029 te zien.6 De PMJ laat zien dat de behoefte naar celcapaciteit in de toekomst verder toeneemt.
Dit wordt veroorzaakt door een toename van de gemiddelde duur van vrijheidsstraffen
voor volwassenen. Ook is er een (lichte) stijging te zien van het aantal vrijheidsstraffen.
Naast deze autonome groei moet rekening worden gehouden met de druk op het gevangeniswezen
als het gevolg van verdere toename van de capaciteitsbehoefte bij tbs en de JJI’s.
Wel vinden er structureel uitbreidingen plaats voor de tbs en JJI’s. Daarnaast wordt
capaciteit onttrokken voor renovaties binnen het gevangeniswezen.

Op basis hiervan is duidelijk dat waar er nu nog hoofdzakelijk sprake is van een personeelstekort
op termijn een capaciteitstekort dreigt, zelfs wanneer het personeelstekort bij DJI
opgelost is.

DJI werkt momenteel (in afstemming met het WODC) aan een prognose van de capaciteitsbehoefte
tot 2036, met oog op structurele oplossingen voor het capaciteitstekort. Sommige maatregelen,
zoals het realiseren van capaciteitsuitbreiding, nemen namelijk meer tijd in beslag
dan de periode die de PMJ in beeld brengt. Deze prognose zal meer inzicht geven in
de omvang van het tekort op de lange termijn.

2. Stand van zaken maatregelen

Acute maatregelen

Zelfmeldersmaatregel

Per 6 december 2023 worden mannelijke volwassen zelfmelders niet langer opgeroepen.
Conform de cijfers bekend bij DJI zijn er momenteel 2.958 (peildatum 20 juni 2024)
zelfmelders die nog moeten worden opgeroepen (de normale voorraad bedraagt ongeveer
1.1007). Per 1 juli aanstaande zal worden gestart met het oproepen van zelfmelders met de
langst durende straffen. Het gaat daarbij om 5 tot 10 zelfmelders per 1 juli. DJI
en het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) bezien vervolgens elke twee weken
of er capaciteit is voor het oproepen van meer zelfmelders. Daarnaast vindt dynamische
monitoring plaats van de voorraad zelfmelders. Dat betekent dat periodiek wordt gekeken
of – conform bestaand beleid – de zelfmeldstatus nog steeds aan de orde is. Een zelfmeldstatus
kan zo nodig worden ingetrokken. Bij elf personen die een straf langer dan een jaar
opgelegd hebben gekregen, is dit recent als gevolg van gewijzigde omstandigheden gebeurd.
Te denken valt dan aan nieuwe strafbare feiten of het ontbreken van een vaste woon-
of verblijfplaats. Voor deze elf personen is een arrestatiebevel uitgevaardigd en
zeven personen zijn reeds aangehouden en gedetineerd.

Ik werk daarnaast een oproepkader uit voor zelfmelders, voor als de situatie het toelaat
zelfmelders op grotere schaal op te kunnen roepen. Hierbij wordt de motie van het
lid Uitermark (NSC) betrokken, die ziet op het prioriteit geven aan daders die in
het buitenland zijn veroordeeld en hier hun straf moeten uitzitten, aan daders met
de oudste veroordelingen en de langste straffen en aan daders die zijn veroordeeld
voor zogenoemde High Impact Crimes. Om tot een zorgvuldig kader te komen heb ik toegezegd
rond 1 oktober a.s. met een dergelijk oproepkader te komen. Tevens wordt zoals eerder
aangegeven in mijn brief van 13 mei jl.8 gewerkt aan de evaluatie van het zelfmelderbeleid. Het streven is deze evaluatie
aan het eind van dit jaar gereed te hebben.

Arrestantenmaatregel

Naast de zelfmeldstop heb ik in mijn brief van 15 maart jl. gemeld dat veroordeelden
met een openstaande gevangenisstraf of een vervangende hechtenis in verband met het
niet betalen van een geldboete of het niet uitvoeren van een taakstraf van maximaal
twee maanden tijdelijk niet actief zullen worden opgespoord. Alle zaken worden direct
doorgezet van het CJIB aan de politie. Als de politie in aanraking komt met iemand
die een dergelijke straf heeft openstaan, bijvoorbeeld in het kader van een nieuw
strafbaar feit of overlast, heeft de politie de bevoegdheid om een eigen afweging
te maken voor het oppakken van deze veroordeelden (bijvoorbeeld in het kader van de
veiligheid).

Vóór de invoering van de acute maatregel op 15 maart jl. werden gemiddeld 150 veroordeelden
per week aangehouden voor één of meerdere veroordelingen tot maximaal twee maanden.
Vanaf de ingangsdatum van de acute maatregel tot en met medio juni is dit gemiddelde
afgenomen tot circa 90 aanhoudingen per week.

Politiemedewerkers hebben de instructie gekregen dat als zij zaken van ernstig geweld,
terrorisme en zeden met veroordelingen van maximaal twee maanden waarnemen, zij de
veroordeelde waar mogelijk alsnog aanhouden. Samen met de personen waarmee de politie
danwel de Koninklijke Marechaussee in aanraking is gekomen – vanwege een nieuw strafbaar
feit, overlast of om een andere reden – vormen zij de eerdergenoemde groep van circa
90 aanhoudingen per week. In de uitvoering is gebleken dat op deze type delicten niet
vooraf geautomatiseerd gefilterd kan worden.

Heenzenden

Op momenten dat onvoldoende cellen beschikbaar zijn voor de instroom van gedetineerden
is het mogelijk om gedetineerden maximaal drie dagen eerder in vrijheid te stellen.
Gedetineerden worden op vrijdag heengezonden die anders binnen drie dagen (de daaropvolgende
zaterdag, zondag of maandag) in vrijheid zouden worden gesteld. Deze maatregel is
sinds maart jl. enkele keren ingezet wanneer dat noodzakelijk was. In maart en april
heeft deze maatregel ruimte geboden om pieken in de instroom van voorlopig gehechten
op te vangen. De maatregel is in mei niet ingezet. In juni is de maatregel wel weer
nodig geweest.

Aanvullende tijdelijke maatregelen

Meer gedetineerden plaatsen op Beperkt Beveiligde Afdeling (BBA)

Sinds december 2023 is er sprake van een (verdere) stijging van de bezetting van de
BBA’s en een toename van het aantal bruikbare BBA-plaatsen. De stijging van de bezetting
is het gevolg van een eerdere verruiming van de toelatingscriteria (2023) en het vervallen
van het overgangsrecht van de wet Straffen en Beschermen (waardoor het Penitentiaire
Programma komt te vervallen voor bepaalde doelgroepen). De toename van het aantal
bruikbare plaatsen is gevolg van een verruiming van de BBA-capaciteit. In december
2023 waren er 170 bruikbare BBA-plaatsen, in maart 2024 waren dat er 180 en in mei
2024 208 (waarvan bijna 75% bezet).

De maatregel om eerder met re-integratieverlof voor extramurale arbeid te gaan is
eind mei in werking getreden door publicatie van de Regeling houdende wijziging van
de Regeling tijdelijk verlaten van de inrichting (Rtvi). Hierdoor is het mogelijk
dat gedetineerden maximaal een derde deel (in plaats van maximaal een zesde deel)
van hun straf in de BBA kunnen doorbrengen. Op een BBA zitten gedetineerden die aan
het einde van hun straf zijn gekomen en in aanmerkingen komen voor re-integratieverlof
voor extramurale arbeid of een andere zinvolle dagbesteding. Dat wil zeggen dat gedetineerden
overdag buiten de muren zijn waardoor er voor deze afdeling minder personeel is. Hiermee
beschouw ik de motie van de leden El Abassi (DENK) en Lahlah (PvdA-GL) als afgedaan
en heb ik mijn toezegging om voor de zomer terug te komen op de mogelijkheden van
het eerder verlenen van re-integratieverlof gestand gedaan.9

Verbetering doorstroom naar forensische zorg

Voor gedetineerden met een forensische zorgvraag zet ik in op het realiseren van een
betere doorstroom naar de forensische zorg (zogenaamde artikelplaatsingen). Om te
beginnen heb ik een eerste inventarisatie uitgevoerd welke kandidaten in aanmerking
komen voor een verantwoorde doorstroom. Binnen de huidige wet- en regelgeving betreft
dit een beperkt aantal gevallen waarbij doorstroom mogelijk is.

Om die reden zet ik mij daarnaast actief in om de wet- en regelgeving en ketenprocessen
te vereenvoudigen en waar mogelijk te versoepelen. Daarin is het rapport van Significant
dat ik uw Kamer op 8 april 2024 toestuurde, leidend.10, 11 Naar verwachting zullen de artikelplaatsingen geleidelijk toenemen. Het is echter
moeilijk om concrete aantallen te noemen.

Elektronisch toezicht aan het einde van de detentie

Met de eerder genoemde wijziging van de Rtvi is het ook mogelijk geworden om gedetineerden,
die de laatste fase van hun straf ingaan, met een enkelband thuis hun straf te laten
uitzitten. Op 4 juni jl. zijn de eerste gedetineerden met capaciteitsverlof gegaan.
Er zijn toen acht gedetineerden met deze vorm van verlof naar buiten gegaan. Een hiervan
heeft inmiddels de einddatum detentie bereikt waardoor er nu 7 gedetineerden met enkelband
hun strafrestant thuis uitzitten. We verwachten een stijging te zien de komende periode.

3. Personeelsbeleid

In de stand van de uitvoering heeft DJI recent een update gegeven van de uitdagingen
en oplossingsrichtingen als het gaat om het personeelstekort.12 Zo zijn over 2023 meer dan 300 medewerkers meer ingestroomd dan uitgestroomd bij
DJI. Ondanks deze positieve ontwikkeling is er nog steeds sprake van een tekort. Tijdens
het debat van 11 april en het debat van 16 mei jl. zijn door uw Kamer meerdere suggesties
gedaan om dit tekort terug te dringen. Ook zijn diverse moties ingediend. In deze
paragraaf geef ik aan hoe ik daar mee omga. Ook doe ik twee toezeggingen gestand over
het kader rondom extra belonen en de exitfactoren bij DJI.

Arbeidsvoorwaarden en zeggenschap personeel

De motie van het lid Van Nispen (SP) verzoekt de regering een pakket van maatregelen
op te stellen waarin wordt gekeken naar het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden,
het verbeteren van het zeggenschap voor het personeel en het structureel veiliger
maken van de werkomgeving. Daarbij heb ik uw Kamer ook toegezegd in te zullen gaan
op het Rijksbrede kader voor extra belonen binnen de CAO Rijk.

Voor wat betreft het verbeteren van het zeggenschap voor het personeel voert DJI reeds
vele gesprekken met de (centrale) ondernemingsraden en vakbonden. DJI blijft zich
structureel inzetten voor deze gesprekken. Daarnaast wordt binnen DJI ook het gesprek
gevoerd met medewerkers om van hen te leren. Naar aanleiding daarvan vinden er op
dit moment een aantal pilots plaats waar, vanuit het gedachtegoed van sociale innovatie,
met medewerkers gekeken wordt naar het werk binnen DJI.

Met het oog op een veilige werkomgeving heeft DJI een programma Sociale Veiligheid
ingericht om de werkomgeving voor alle medewerkers prettig en veilig te laten zijn.
Met het programma bouwt DJI de organisatorische voorwaarden voor het blijvend versterken
van de sociale veiligheid. Naast heldere procesafspraken en uitwisselen van good practices,
houdt dit ook in: het actief borgen van morele oordeelsvorming binnen het dagelijkse
werk, waar fouten maken en daarvan leren onderdeel van is.

Voor wat betreft het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden valt het personeel van DJI
onder de CAO Rijk waar onlangs een nieuw akkoord voor is bereikt. Onderdeel van de
gemaakte afspraken zijn een loonsverhoging en een verbetering van de secundaire arbeidsvoorwaarden.
Aanvullend kijk ik naar het programma Werk aan Uitvoering waarin gewerkt wordt aan
het vergroten van de aantrekkelijkheid van de uitvoeringsorganisaties. Er wordt bekeken
hoe vergelijkbare functies in beleid en uitvoering gelijk kunnen worden betaald en
hoe andere overheden op elkaar aansluiten.

Ten slotte heb ik gekeken naar mogelijkheden voor extra of aanvullende beloningen.
Ik zie om verschillende redenen geen mogelijkheden om het structureel Beleidskader
Extra Belonen (BEB) toe te passen binnen de DJI-organisatie. Er zou bepaald moeten
worden wie wanneer wel een toelage krijgt en wie niet, terwijl alle medewerkers van
DJI een waardevolle bijdrage leveren. Het zou daarnaast een aanzienlijke extra uitgave
betekenen op de Rijksbegroting waar in de huidige begroting geen rekening mee is gehouden.
Ook wil ik de arbeidsmarkt niet verder onder druk zetten en een oneigenlijke concurrentiepositie
organiseren ten opzichte van organisaties binnen dezelfde en vergelijkbare sectoren.
Wel past DJI reeds enkele vormen van incidentele beloning toe.

Verzuim

In de motie van het lid Ellian (VVD)13 is verzocht te kijken naar het terugdringen van het verzuimpercentage naar 6%. Laat
ik vooropstellen dat DJI zich maximaal inspant om het verzuimpercentage terug te dringen.
DJI zet in op het verhogen van vitaliteit en fysieke en mentale weerbaarheid van haar
medewerkers en maakt daarbij gebruik van diverse programma’s en interventies. Enkele
concrete voorbeelden hiervan zijn de programma’s Grip op Verzuim, Vooruit en Professioneel
Fit. Daarnaast is er ook een aantal pilots rondom begeleiding in zorg voor DJI-medewerkers.
Zo wordt o.a. laagdrempelige toegang tot bedrijfszorg, versnelde toepassing van interventies
en efficiëntie beoogd. DJI zet hiermee in op het vroegtijdig aanpakken van verzuim
en daarmee ook het reduceren van de (gemiddelde) verzuimduur. Deze aanpak lijkt zijn
vruchten af te werpen. Het verzuim is vanaf 2022 voor heel DJI afgenomen van 8,6%
naar 7,5% in het 12-maands voortschrijdend gemiddelde over 2024. Gegeven de hierboven
geschetste inspanningen en het huidige verzuimpercentage is het niet reëel dat het
ziekteverzuim op korte termijn verder kan worden teruggebracht. Daarbij opgemerkt
dat het gemiddelde ziekteverzuim bij DJI significant niet veel hoger ligt dan in het
brede JenV-domein dat op 7,2% ligt.14 Bovendien geldt dat voor 24-uurs organisaties met onregelmatige diensten het ziekteverzuimpercentage
over het algemeen hoger liggen.

Anders werken

Het lid Ellian (VVD) heeft in zijn motie15 tevens gevraagd naar de mogelijkheden die innovaties bieden om werkprocessen anders
in te richten waardoor personeel wordt vrijgespeeld. Bij DJI lopen er diverse trajecten
rondom innovaties. Sommige zijn gericht op sociale innovatie en andere voorbeelden
richten zich nadrukkelijk op de toepassing van technologie. Een concreet voorbeeld
hiervan is het aanpassen van de toegangscontrole. Door het inzetten van bijvoorbeeld
technische middelen zoals full body scans bij het betreden van het gebouw zal het resultaat zijn dat er minder veiligheidsincidenten
achter de poort zullen plaatsvinden. Daarnaast wordt er onder meer gewerkt aan verdere
automatisering van plaatsingsbesluiten, de ontwikkeling van een app voor celinspecties
ter vermindering van administratieve handelingen en er wordt gekeken naar het inzetten
van robots. Kortom, DJI levert veel inspanningen om te kijken naar hoe bepaalde werkprocessen
met minder personeelsinzet en met behulp van innovatie anders kunnen worden georganiseerd.

Daarnaast loopt er momenteel een proef in de PI Alphen aan den Rijn met tablets op
cel. Gedetineerden verblijven in situaties van personeelskrapte langer op cel en ontvangen
ter compensatie een tablet met films, muziek en games. Het is geenszins de bedoeling
om wettelijke dagactiviteiten, zoals luchten, in te perken. De kwaliteit van detentie
dient gewaarborgd te blijven. De gedetineerden hebben met de tablet (uiteraard) geen
toegang tot internet en kunnen geen contact maken met andere devices of het DJI-netwerk.
Ook hebben veiligheidstesten plaatsgevonden alvorens de tablets in te zetten. Momenteel
bereidt DJI een pilot voor om dit in meerdere inrichtingen in te zetten. Met de pilot
zal nader worden bezien wat het bijdraagt aan het verminderen van de druk op het personeel,
hoe gedetineerden en medewerkers de tablets ervaren en wat de gevolgen zijn in termen
van humaniteit en veiligheid in de inrichting.

Inhuur

Het lid Ellian (VVD) heeft ook verzocht16 te kijken naar de mogelijkheden van externe inhuur. DJI maakt gebruik van externe
inhuur wanneer dit noodzakelijk en mogelijk is en als flexibele schil voor het kunnen
op- en afschalen van capaciteit. In april was er sprake van 550 fte aan inhuur van
externen op het gebied van beveiliging en zorggerelateerde functies. De vraag naar
inhuur ligt echter hoger dan wat er geleverd kan worden.

Exit-factoren

Ik heb uw Kamer toegezegd schriftelijk terug te komen op de vraag wat de exit-factoren
zijn voor vertrekkende medewerkers. DJI stuurt standaard een exit-monitor uit aan
medewerkers die gaan vertrekken. In 2023 hebben in totaal 300 mensen (voor heel DJI)
de enquête ingevuld van de 1193 oud-medewerkers die benaderd zijn. Hieruit komt een
divers beeld naar voren voor redenen waarom men ergens anders is gaan werken. Het
uitvoerend personeel geeft, ten opzichte van het totaal aan respondenten, de volgende
factoren in de exit-monitor aan:

– minder mogelijkheden tot flexibel werken;

– minder mogelijkheden voor (loopbaan)ontwikkeling te zien;

– een hoge werkdruk;

– fysiek zware werkomstandigheden.

DJI gebruikt deze inzichten om waar nodig, haar beleid aan te passen en of te verrijken.

4. Overig

Vervangende taakstraf bij niet betaalde geldboetes

Uw Kamer nam op 18 april jl. een motie aan van het Kamerlid Ellian (VVD), waarin de
regering wordt verzocht een alternatief te presenteren voor het oplossen van het capaciteitstekort,
met daarin de uitwerking van een aantal maatregelen.17 Eén van de suggesties in de motie is om veroordeelden eerst de mogelijkheid te bieden
een vervangende taakstraf uit te voeren als zij een door de rechter opgelegde geldboete
niet betalen. De gedachte hierachter is dat op die manier vervangende hechtenis kan
worden voorkomen.

In de motie wordt ervan uitgegaan dat binnen de wettelijke kaders de taakstrafmodaliteit
op basis van vrijwilligheid uitgebreider kan worden toegepast. Die ruimte biedt de
wet echter niet. Een veroordeelde dient te allen tijde de door de rechter opgelegde
straf te ondergaan. Het staat ook de overheid niet vrij om van een rechterlijk vonnis
af te wijken. Een vervangende taakstraf kan dus alleen aan de orde zijn indien de
rechter deze heeft opgenomen in het veroordelende vonnis, en die mogelijkheid kent
de wet op dit moment niet. Om een vervangende taakstraf te kunnen opleggen is een
wetswijziging nodig, die niet op korte termijn gerealiseerd kan worden.

Daarbij komt dat met de vervangende taakstraf naar verwachting maar een beperkt aantal
bruikbare cellen kan worden bespaard op het totaal van circa 7.000. Gemiddeld worden
ongeveer 40 cellen op dagbasis bezet door gedetineerden in vervangende hechtenis vanwege
een niet betaalde geldboete. Indien deze gedetineerden eerst een vervangende taakstraf
zou worden aangeboden, zal naar verwachting een aanzienlijk deel hiervan de taakstraf
niet afmaken. Bij reguliere taakstraffen geldt een mislukkingspercentage van circa
25%. Uit onderzoek blijkt echter dat de beoogde groep gedetineerden dezelfde kenmerken
heeft als taakgestraften die hun taakstraf niet afmaken. Daarom moet er rekening mee
worden gehouden dat met de vervangende taakstraf slechts een beperkt aantal cellen
wordt bespaard. Ik zie in de vervangende taakstraf daarom geen overtuigende oplossing
voor de acute en omvangrijke capaciteitsproblemen van DJI. In mijn brief van 13 juli
2023 over het vergroten van maatwerk bij de sanctietoepassing heb ik aangegeven dat
ik de vervangende taakstraf verder uitwerk en hoe die – gelet het taakstrafverbod
– kan worden aangeboden bij de eerste keer dat iemand een geldboetevonnis niet betaalt18. Met deze uitwerking ga ik wel door. Hierbij kijk ik naar de effecten, risico’s en
kosten van de vervangende taakstraf.

Uitbreiding taakstrafuren

De tweede maatregel die wordt voorgesteld in de motie van het lid Ellian (VVD) is
de mogelijkheid om bij incorrecte uitvoering van een taakstraf eerst de taakstraf
uit te breiden, voordat de straf wordt omgezet in vervangende hechtenis.

De wet laat geen ruimte om uren toe te voegen aan een taakstraf. Het laten uitvoeren
van een langere taakstraf zou dus een buitenwettelijke strafverhoging inhouden. De
eventuele instemming van de veroordeelde maakt dat niet anders. Daarbij is het de
vraag hoe aannemelijk het is dat een langere taakstraf wél wordt uitgevoerd en of
die langere taakstraf niet ook zou moeten resulteren in een langere vervangende hechtenis
in het geval die niet wordt afgemaakt. Voorts is de vraag of deze mogelijkheid van
toegevoegde waarde is naast een herkansing die de rechter te allen tijde kan aanbieden
als de veroordeelde bezwaar maakt tegen de omzetting in vervangende hechtenis. Om
deze redenen zie ik ook in deze in de motie voorgestelde maatregel geen overtuigende
oplossing voor het voorliggende probleem.

Preventie

In reactie op de motie van het lid El Abassi (DENK)19, kan ik, mede namens de Minister van Justitie en Veiligheid, aangeven dat er een
structurele aanpak is op preventie. Het gaat hierbij om het voorkomen van slachtofferschap
en (herhaald) daderschap met het oog op een veilige samenleving. De inzet op het voorkomen
van daderschap, draagt ook bij aan het verminderen van de bezetting van justitiële
inrichtingen en celcapaciteit.

Zo is via de aanpak van high impact crimes (HIC-aanpak) de afgelopen ruim tien jaar
ingezet op het gestructureerd bestrijden van (gedigitaliseerde) vermogens- en geweldsdelicten,
overvallen, ram- en plofkraken, en straatroof.20 Preventie is een belangrijk onderdeel van de aanpak, via het positief en effectief
beïnvloeden van het gedrag van potentiële slachtoffers en daders. De werkwijze start
onder meer met het maken van een beleidsanalyse van de aard en omvang van de fenomenen
en een analyse van de invloed van risico- en beschermende factoren van de betrokken
stakeholders. De preventieve maatregelen worden (door)ontwikkeld op basis van wetenschappelijke
inzichten en de evaluatie van hun effectiviteit. Er wordt gewerkt aan de implementatie
van deze maatregelen binnen het lokaal domein. Naast de preventieve aanpak wordt ingezet
op het terugdringen van de gelegenheid om delicten te plegen. Veel preventieve maatregelen
worden getroffen in nauwe samenwerking met stakeholders uit de publieke en private
sector, zoals bijvoorbeeld bij de aanpak van ram- en plofkraken. In toenemende mate
zien we de problematiek waar veel Nederlandse (grote) steden mee kampen ook terug
in andere delen van het Koninkrijk. We werken daarom, in gezamenlijkheid met onze
partners in Caribisch Nederland, aan de inzet van de interventies binnen het Koninkrijk.

Er wordt ook stevig ingezet op de preventie van (georganiseerde en ondermijnende)
jeugdcriminaliteit in de aanpak Preventie met Gezag. Het doel van deze aanpak is voorkomen
dat kinderen en jongeren van 8 tot en met 27 jaar in aanraking komen met criminaliteit
of daarin doorgroeien. Dit doen we door selectief en met focus, maar fors te investeren
in die gebieden waar jongeren extra vatbaar kunnen zijn voor jeugdcriminaliteit en
daar waar de veiligheid en leefbaarheid onder druk staat. Preventie met Gezag wordt
inmiddels ingezet in 27 gemeenten voor domeinoverstijgende aanpakken met structurele
middelen, ook voor de justitiële partners. Daarnaast zijn incidentele middelen beschikbaar
voor preventie van jeugdcriminaliteit in 20 gemeenten. Met de hierboven geschetste
preventieve aanpak preventie beschouw ik de motie als afgedaan.

5. Tot slot

In deze brief heb ik het huidige beeld van de capaciteitsproblematiek bij DJI en de
voortgang op getroffen maatregelen toegelicht. DJI zet alles op alles om de personeelstekorten
terug te dringen en samen met de ketenpartners wordt hard gewerkt aan structurele
oplossingen. In het najaar ontvangt uw Kamer een nieuwe voortgangsrapportage.

De Minister voor Rechtsbescherming, F.M. Weerwind

Overzicht moties

Lid/Leden

Kamerstuk nr

Vindplaats

Omschrijving

Voortgang

Vindplaats afdoening

Nispen, M. van (SP)

Kamerstuk 24 587, nr. 909

Tweeminutendebat gevangeniswezen en tbs (CD 4/7/2023)

Motie ingediend over alles op alles zetten om het tekort aan gevangenispersoneel zo
snel mogelijk terug te dringen.

In uitvoering.

 

Abassi, I. el (DENK)

Lahlah, E. (GL/PvdA)

Kamerstuk 24 587, nr. 944

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

Motie ingediend over bezien onder welke voorwaarden het eerder verlenen van re-integratieverlof
voor extramurale arbeid kan worden ingezet als alternatief voor het versoberen van
dagprogramma's.

Afgedaan in deze brief.

Paragraaf Aanvullende tijdelijke maatregelen (eerder re-integratieverlof is tijdelijk
via de Rtvi geregeld).

Nispen, M. van (SP)

Kamerstuk 24 587, nr. 945

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

Verzoekt de regering om betreffende het gevangeniswezen en de forensische zorg een
pakket maatregelen op te stellen waarin ten minste wordt gekeken naar het verbeteren
van de zeggenschap van het personeel, een investering voor het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden
en het structureel veiliger maken van de werkomgeving.

Afgedaan in deze brief.

Paragraaf Personeelsbeleid, onder Arbeidsvoorwaarden en zeggenschap personeel.

Ellian (VVD)

Kamerstuk 24 587, nr. 949

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

Verzoekt de regering om binnen drie maanden een alternatief aan de Kamer te presenteren
met daarin een uitwerking van:

– De mogelijkheid van eerst een vervangende taakstraf laten uitvoeren bij het niet
betalen van een geldboete;

– De mogelijkheid om bij niet correcte uitvoering van een taakstraf, eerst de taakstraf
uit te breiden;

– De mogelijkheden die innovaties bieden om werkprocessen anders in te richten waardoor
personeel wordt vrijgespeeld;

– Op welke wijze versobering of een andere vormgeving van dagprogramma’s verantwoord
kan leiden tot capaciteitsvergroting;

– Op welke wijze het ziekteverzuim op korte termijn teruggebracht kan worden tot 6%;

– De mogelijkheden van externe inhuur.

Afgedaan in deze brief.

Paragraaf personeelsbeleid en overig.

Abassi, I. el (DENK)

Kamerstuk 24 587, nr. 951

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

Motie ingediend over inzetten op preventieve maatregelen om de druk op de cellencapaciteit
te verminderen.

Afgedaan in deze brief.

Paragraaf Overig onder Preventie.

Uitermark (NSC)

Kamerstuk 24 587, nr. 960

Tweeminutendebat Gevangeniswezen en TBS (CD 16/5/2024)

Motie ingediend over bij het oproepen van zelfmelders prioriteit geven aan specifieke
daders.

Rond 1 oktober wordt uw Kamer geïnformeerd over een oproepkader.

 

Overzicht toezeggingen

Omschrijving

Vindplaats

Voortgang

Vindplaats afdoening

De Minister voor Rechtsbescherming zegt de Kamer toe te onderzoeken of rechters vaker
een reclasseringsrapport kunnen krijgen en zo in het eindvonnis elektronische thuisdetentie
mee kunnen nemen. Ook bekijken of er afspraken gemaakt kunnen worden met de Raad voor
de Rechtspraak.

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

In uitvoering. Ik onderzoek nog bij de reclassering, het OM en de rechtspraak hoe
zij hier tegenaan kijken, en zal vervolgens richting uw Kamer reageren.

 

De Minister voor Rechtsbescherming zegt de Kamer toe om in de voortgangsbrief voor
de zomer met een toekomstverkenning te komen en dieper in te gaan op innovatie en
digitalisering.

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

De toekomstverkenning is aan mijn ambtsopvolger.

 

De Minister voor Rechtsbescherming zegt de Kamer toe voor de zomer in de voortgangsbrief
over het gevangeniswezen terug op de mogelijkheden van het eerder verlenen van re-integratieverlof.
TZ202404–132

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

Afgedaan in deze brief.

Paragraaf aanvullende tijdelijke maatregelen onder Meer gedetineerden plaatsen op Beperkt Beveiligde Afdeling (BBA).

De Minister voor Rechtsbescherming zegt de Kamer toe om in de voortgangsbrief voor
de zomer dieper in te gaan op het Rijksbreed kader extra belonen, binnen de kaders
van de cao Rijk.

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

Afgedaan in deze brief.

Paragraaf personeelsbeleid onder Arbeidsvoorwaarden en zeggenschap personeel.

De Minister voor Rechtsbescherming zegt de Kamer toe driemaandelijks de maatregelen
met betrekking tot de capaciteitsproblemen in gevangenissen evalueren en daarvan verslag
doen aan de Kamer. TZ202404–131

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

In uitvoering.

 

De Minister voor Rechtsbescherming zegt de Kamer schriftelijk terug op de vraag te
komen wat de exitfactoren zijn voor cipiers. TZ202404–133

Plenair debat over het tekort aan plekken in de gevangenissen (11/4/2024)

Afgedaan in deze brief.

Paragraaf personeelsbeleid onder Exitfactoren.

De Minister voor Rechtsbescherming zegt toe de Kamer te informeren over de uitkomsten
van de evaluatie van het systeem van zelfmelders, die eind 2024 wordt afgerond, en
daarbij ook in te gaan op het overnemen van buitenlandse vonnissen.TZ202405–029

Commissiedebat (16/05/2024)

In uitvoering.

 

De Mrb zegt toe in diverse brieven die

voor de zomer van 2024 komen in te

gaan op de volgende punten:

a) de suggestie van het lid Ellian (VVD) voor een oplossing voor zelfmelders die een
korte straf opgelegd hebben gekregen;

b) de uitvoering van de motie het lid Van Nispen (SP) c.s. over een pakket maatregelen
om werken in het gevangeniswezen en de forensische zorg aantrekkelijker te maken.

Commissiedebat (16/05/2024)

a) dit is aan mijn ambtsopvolger;

b) afgedaan in deze brief.

a) N.v.t.

b) Paragraaf Personeelsbeleid.