Brief regering : Jonge landbouwers in het GLB-NSP en de evaluatie VVK

28 625 Herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

Nr. 166 BRIEF VAN DE MINISTER VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 3 april 2024

Jonge landbouwers zijn essentieel voor een veerkrachtige en duurzame landbouw: zij
zorgen voor de continuïteit en toekomstbestendigheid van de Nederlandse landbouw.
In het regeerakkoord van het kabinet Rutte III was om deze reden dan ook opgenomen
dat er een bedrijfsovernamefonds komt waaruit jonge boeren worden ondersteund om de
overname van het gezinsbedrijf en investeringen in innovatie te financieren. Hiervoor
was in totaal € 75 mln. gereserveerd. In overleg met het NAJK is er destijds voor
gekozen om € 11 mln. te reserveren voor het ontwikkelen en opzetten van een kenniscentrum
bedrijfsovername en € 64 mln. voor het opzetten van een nieuwe Garantieregeling Vermogensversterkend
Krediet.

Nog altijd bemoeilijken verschillende factoren de overname of start van een landbouwbedrijf
door juist deze groep. Het Nationaal Strategisch Plan van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid
(GLB-NSP) is per 1 januari 2023 ingegaan. Dit GLB-NSP zet expliciet in op generatievernieuwing
in de Nederlandse landbouw. Het GLB-instrumentarium is erop gericht om agrarisch ondernemerschap
voor jongeren aantrekkelijk te maken. Met deze brief informeer ik uw Kamer over de
te verwachten openstellingen van subsidiemaatregelen voor jonge landbouwers. Speciale
aandacht hierbij krijgt de «subsidiemodule voor de vestiging van jonge landbouwers»,
die per 3 juni 2024 in Nederland voor het eerst opengesteld zal worden.

Jonge landbouwers en het GLB-NSP

Generatievernieuwing op het boerenerf is belangrijk voor de toekomstige sociale, economische
en ecologische duurzaamheid van plattelandsgebieden, de voedselzekerheid en strategische
autonomie in Nederland en in de Europese Unie. Daarom hebben instrumenten voor generatievernieuwing
een belangrijke plek in het GLB-NSP. Aankomende boeren hebben een duidelijke behoefte
aan ondersteuning bij bedrijfsovername of het starten van een bedrijf. De start of
overname is voor veel jonge boeren een grote drempel doordat bedrijven een relatief
grote aankoopsom kennen (deels door grondwaarde) maar tegelijkertijd een lage rentabiliteit.
Om de financieringslast te verlagen is daarom de nieuwe interventie «Vestigingssteun
voor jonge landbouwers» in het GLB-NSP opgenomen. Hiermee kunnen jonge boeren en tuinders
een subsidie krijgen bij vestiging waarmee juist in de fase direct na de bedrijfsovername
financiële ondersteuning geboden wordt.

Subsidie voor de vestiging van jonge landbouwers

De eerste openstelling van de subsidiemodule voor de vestiging van jonge landbouwers
zal plaatsvinden van 3 juni tot en met 2 augustus 2024. De regeling heeft tot doel
jonge landbouwers financieel te ondersteunen in de periode dat zij een bedrijf (gedeeltelijk)
starten of overnemen. Met de subsidie wordt beoogd het moment van bedrijfsovername
door jonge boeren in de tijd naar voren te halen en de financieringslast te verlagen.
Dit om generatievernieuwing in de landbouw te stimuleren en bij te dragen aan het
bredere doel van een vitale, toekomstbestendige en duurzame landbouw. Om in aanmerking
te komen voor een subsidiebedrag worden aanvragers gevraagd om onder meer een getekend
en van datum voorzien overnamedocument en een bedrijfsplan te overleggen. In het bedrijfsplan
worden voor tenminste een periode van vijf jaar verwachte mijlpalen beschreven. Het
is van belang dat uit het bedrijfsplan blijkt, dat de jonge ondernemer heeft nagedacht
over de toekomstige gewenste ontwikkeling van het bedrijf, zowel vanuit economisch
als ecologisch oogpunt. Gevraagd wordt daarom in het bedrijfsplan aandacht te besteden
aan klimaatverandering en duurzame energie, efficiënt beheer van natuurlijke hulpbronnen
en bescherming van de biodiversiteit. Deze regeling verenigt hiermee meerdere belangrijke
duurzaamheidsdoelen in zich. Voor de ontwikkeling van de subsidiemodule voor de vestiging
van jonge landbouwers heeft overleg plaatsgevonden met diverse belanghebbenden, waaronder
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK).

Ondanks verlate openstelling van de regeling kunnen ook bedrijfsovernames die ná 1 januari
2023 maar voor de openstelling hebben plaatsgevonden in aanmerking komen voor een
subsidiebedrag. Dit om te voorkomen dat jonge landbouwers tussen wal en schip vallen.
Wel is het belangrijk dat de jonge landbouwer bij de subsidieaanvraag voldoet aan
de leeftijdvereiste.

De komende jaren zijn er meerdere openstellingen van de subsidiemodule voor de vestiging
van jonge landbouwers voorzien. Voor de GLB-periode 2023–2027 is in totaal € 237,65 mln.
beschikbaar. Dit budget bestaat zowel uit Europese (€ 74,65 mln.) als nationale middelen.
Voor de nationale cofinanciering heeft het kabinet tijdens de augustusbesluitvorming
besloten € 100 mln. uit het Transitiefonds beschikbaar te maken voor de subsidiemodule
voor de vestiging van jonge landbouwers (19 september 2023, Kamerstuk 30 252, nr. 128). Ik vind het van groot belang dat bedrijfsovername door jonge boeren gestimuleerd
wordt. Daarom ben ik voornemens, in lijn met de wens van de Kamer, om de resterende
middelen van het VVK (€ 63 mln.1) toe te voegen als aanvullende nationale financiering aan de subsidiemodule voor
de vestiging van jonge landbouwers. Hiermee geef ik gehoor aan amendement Vedder (31 januari
2024, Kamerstuk 36 410 XIV, nr. 31).

Voor de eerste openstelling zal het openstellingsbudget € 75 mln. bedragen, wat neerkomt
op een bedrag van € 80.000 per aanvrager. De uitvoering van de regeling wordt verzorgd
door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). De communicatie over de openstellingen
zal worden uitgevoerd door de RVO, het Ministerie van LNV, de Regieorganisatie GLB
en het NAJK.

Samenwerking voor generatievernieuwing

Vanuit het GLB wordt naast de subsidiemodule voor de vestiging van jonge landbouwers
gewerkt aan de ontwikkeling van een andere nieuwe interventie, die gericht is op het
bieden van perspectief voor jonge landbouwers in Nederland. De subsidie voor «Samenwerken
aan generatievernieuwing» zet in op de fase voorafgaand aan agrarisch ondernemerschap.
Doel van de interventie is het stimuleren van jonge landbouwers en zij-instromers
om agrarisch ondernemer te worden. Samenwerkingsverbanden kunnen subsidie aanvragen
voor projecten waarin gewerkt wordt aan het uittesten van vernieuwende concepten die
landbouwgrond toegankelijker maken voor (potentiële) jonge landbouwers. Voor deze
interventie is € 1,25 mln. beschikbaar gesteld in de GLB-periode 2023–2027. Dit budget
wordt verspreid over meerdere openstellingen. De projectomvang zal tussen de € 25.000
en € 125.000 bedragen. Een eerste openstelling is thans voorzien voor eind 2024.

Overig instrumentarium vanuit het GLB en nationaal Kenniscentrum

Gelet op het belang van generatievernieuwing is in het GLB-NSP bij de interventie
«Productieve investeringen» een «top-up» voor jonge landbouwers beschikbaar.

Anders dan in de voorgaande GLB-periode zal er geen aparte investeringsregeling voor
jonge landbouwers worden opengesteld, maar zal voor jonge boeren het subsidiepercentage
verhoogd worden met 15% (van 40% voor reguliere aanvragen naar 55%). De openstellingen
voor deze interventie worden (grotendeels) gedaan door provincies. Zij kunnen daarmee
ook specifiek in hun gebied jonge landbouwers extra ondersteunen.

Jonge landbouwers die onder de vorige GLB-periode aanspraak konden maken op de «aanvullende
inkomenssteun» vanuit het Europese Landbouw- en Garantiefonds (ELGF, eerste pijler
van het GLB), krijgen deze in de huidige GLB-periode uitbetaald totdat de standaardperiode
van vijf jaar is volgemaakt. Dit laatste juist vanwege stabiliteit in beleid en vertrouwen
in de overheid. Deze maatregel wordt in de huidige periode niet meer opengesteld.
De verwachting is dat de interventie subsidiemodule voor de vestiging van jonge landbouwers
en de GLB-interventies Samenwerking aan generatievernieuwing en Productieve investeringen
meer effectief zijn met het oog op het behalen van de doelen van het nieuwe GLB-NSP
en tegelijk bijdragen aan een redelijk inkomen.

Naast de GLB-inzet heeft mijn ministerie eerder het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht
Onderzoek SIA gevraagd om een programma duurzame bedrijfsovername in te richten. Het
programma heeft tot doel om kennis over bedrijfsovernames te vergroten en praktische
tools te ontwikkelen om zo het bedrijfsovernameproces te verbeteren. Dit om het toekomstperspectief
van jonge boeren en het continuiteitsperspectief van gezinsbedrijven te vergroten
en daarmee een bijdrage te kunnen leveren aan het behoud van de vitaliteit en leefbaarheid
van het platteland en het stimuleren van innovatie op het boerenerf. De in dit programma
ontwikkelde kennis wordt benut in het onderwijs en in een Kenniscentrum Bedrijfsovername.
Het NAJK is in gesprek met LNV over de vormgeving van het Kenniscentrum Bedrijfsovername.
Ik ondersteun dit initiatief voor een goede begeleiding rondom bedrijfsovername, dat
aansluit bij mijn doelstelling om het bedrijfsovernameproces te versoepelen en het
ondernemerschap van de startende agrarische ondernemer te versterken.

Tot slot zet ik, naast het GLB instrument Samenwerking aan generatievernieuwing, ook
in op samenwerking met partijen die een rol spelen in leren en ontwikkelen. We gaan
met het onderwijs, het bedrijfsleven en agrarische adviesdiensten in gesprek over
hoe we, via het onderwijs, Leven Lang Ontwikkelen en adviseurs op het erf, de juiste
kennis en vaardigheden aan jonge en toekomstige landbouwers kunnen meegeven om de
kans op een succesvolle bedrijfsovername of het starten van een nieuw bedrijf te vergroten.

Evaluatie Vermogensversterkend Krediet (VVK)

Het VVK was bedoeld als een instrument waarbij jonge boeren een borgstelling konden
krijgen op een achtergestelde lening voor additionele investeringen meteen aansluitend
op een bedrijfsovername. Dit instrument is geëvalueerd door Andersson Elffers Felix
(AEF); het evaluatierapport is hier bijgevoegd. Uit dit evaluatierapport blijkt dat
sinds 1 januari 2020 er slechts zeven maal in drie jaar tijd door jonge boeren gebruik
is gemaakt van het VVK; dat is veel minder dan verwacht. De belangrijkste conclusies
uit het evaluatierapport luiden dat een aanvullende lening voor extra investeringen
niet aansluit op waar de ondernemer die net een bedrijf heeft overgenomen mee bezig
is en dat in de meeste net overgenomen bedrijven er geen gebrek aan financiële zekerheden
onder het bedrijf is. Voor het stimuleren van bedrijfsovernames is ander instrumentarium
gewenst. Daarom is besloten om deze module binnen het Borgstellingskrediet te beëindigen.

Tot slot

Jonge landbouwers spelen een sleutelrol in een toekomstbestendige en duurzame landbouw.
Het grote belang dat ik hieraan hecht is de reden dat ik mij blijf inzetten voor verschillende
vormen van steun aan deze doelgroep.

De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, P. Adema