Brief regering : Reactie op de motie van de leden Koerhuis en Alkaya over het wijzigen van de Wegenverkeerswet zodat zware verkeersovertreders een levenslange rijontzegging kunnen krijgen (Kamerstuk 36200-XII-44)

Nr. 1087
BRIEF VAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 22 december 2023

In deze brief wordt de Kamer, mede namens de Minister van Justitie en Veiligheid (JenV),
geïnformeerd over de aanpak van zware verkeersovertreders. Zo is op 1 december 2022
in de Kamer een motie van de leden Koerhuis en Alkaya aangenomen, die de regering
verzoekt de Kamer te informeren over de mogelijkheden tot wijziging van de Wegenverkeerswet
1994 (hierna: WVW) om aan bestuurders die zware overtredingen hebben begaan een levenslange
rijontzeggingen op te kunnen leggen.1 Tijdens het begrotingsdebat (Handelingen II 2022/23, nr. 30, item 17) is aangegeven dat deze motie breder wordt geïnterpreteerd en dat het Ministerie
van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) samen met JenV gaat onderzoeken wat mogelijk
is om beter op te treden tegen roekeloos rijgedrag. Verder wordt de Kamer in deze
brief ook geïnformeerd over de opvolging van de motie-Koerhuis hoe de WVW kan worden
gewijzigd, zodat zware verkeersovertreders een rijgedragsmaatregel opgelegd kunnen
krijgen en pas onder toezicht van een monitoringskastje weer op de weg mogen.2 Met deze brief wordt uitvoering gegeven aan deze moties.

Strafrechtelijke handhaving

De huidige rijontzegging in de WVW

De mogelijkheid tot oplegging van een ontzegging van de bevoegdheid tot het besturen
van motorrijtuigen (hierna: rijontzegging) is opgenomen in artikel 179 van de WVW.
De rijontzegging kan worden opgelegd aan een bestuurder die voor een van de in dat
artikel genoemde strafbare feiten wordt veroordeeld. Hieronder vallen onder andere
het veroorzaken van een verkeersongeval (artikel 6 WVW), rijden onder invloed (artikel
8 WVW), het opzettelijk schenden van verkeersregels waardoor ernstig gevaar ontstaat
(zeer gevaarlijk rijgedrag zonder gevolgen, artikel 5a WVW) en het veroorzaken van
gevaar of hinder op de weg (artikel 5 WVW). De rijontzegging kan bij ernstige overtredingen
voor maximaal vijf jaar worden opgelegd. In geval van recidive bedraagt deze maximale
termijn tien jaar (artikel 179, eerste en vierde lid, WVW). In geval van een veroordeling
voor doodslag of moord in het verkeer bedraagt de maximale termijn tien jaar, ook
als geen sprake is van recidive (artikel 179a, eerste lid, WVW). Indien een bestuurder
een opgelegde rijontzegging overtreedt door toch een motorrijtuig te besturen, levert
dit een apart strafbaar feit op waarvoor diegene kan worden vervolgd. In dat geval
kan door de rechter een gevangenisstraf van maximaal een jaar of geldboete van de
vierde categorie (€ 22.500), alsook een nieuwe rijontzegging worden opgelegd. Een
rijontzegging betekent dat iemand verplicht is het rijbewijs in te leveren en dat
diegene voor de periode van de ontzegging geen motorvoertuig mag besturen. De periode
van de rijontzegging gaat pas in na het uitzitten van een eventuele gevangenisstraf.

Mogelijkheid tot levenslange rijontzegging

Wij zien het grote leed dat ongelukken als gevolg van verkeersovertredingen en verkeersmisdrijven
bij slachtoffers en nabestaanden kunnen veroorzaken. Het roekeloze en gevaarlijke
rijgedrag van sommigen is een ernstige minachting van het risico op het leed dat dit
met zich meebrengt. Forse straffen, waaronder ook langdurige rijontzeggingen, zijn
dan ook gepast.

De eerste motie van het lid Koerhuis verzoekt de regering in dat verband om de Kamer
te informeren over hoe de WVW zodanig kan worden aangepast dat het mogelijk wordt
voor de rechter om een levenslange rijontzegging op te leggen. De huidige maximale
termijnen van de rijontzegging zijn opgenomen in de artikelen 179 en 179a van de WVW.
Het mogelijk maken van een levenslange rijontzegging zou aanpassing van die artikelen
vergen. Dit betekent dat een wetsvoorstel tot stand moet worden gebracht dat achtereenvolgens
in consultatie wordt gegeven, door de ministerraad wordt behandeld en aan de Afdeling
advisering van de Raad van State wordt voorgelegd. Daarna dient het wetsvoorstel te
worden behandeld in de Tweede en de Eerste Kamer.

JenV heeft vanuit de praktijk geen signalen ontvangen dat er behoefte is aan het mogelijk
maken van een levenslange rijontzegging. De maximale termijn voor het opleggen van
een rijontzegging is op dit moment al fors, waarbij deze termijn van maximaal tien
jaar pas begint te lopen na de opgelegde gevangenisstraf. Het Openbaar Ministerie
(OM) geeft aan dat oplegging van de maximale duur van de rijontzegging momenteel slechts
enkele malen per jaar gebeurt en vrijwel uitsluitend in geval van levensdelicten waarbij
het voertuig als wapen is gebruikt. De rechter kan bovendien voor verschillende feiten
meerdere lange rijontzeggingen opleggen waardoor de totale duur van de rijontzegging
al boven de tien jaar uitkomt. Het OM geeft aan te verwachten dat een eventuele levenslange
rijontzegging vrijwel nooit zal worden geëist of zal worden opgelegd door de strafrechter.

Een dergelijke aanpassing zal mogelijk, ook bij slachtoffers, verwachtingen opwekken
die in de praktijk niet worden waargemaakt. De Minister van JenV gaat daarom nu niet
over tot het introduceren van een levenslange rijontzegging. Het voorgaande doet er
niet aan af dat roekeloos rijgedrag volstrekt onaanvaardbaar is en daarom zetten IenW
en JenV in op een stevige aanpak van zware verkeersovertreders. Het vervolg van deze
brief licht deze aanpak nader toe.

Ervaringen wettelijke aanscherping op roekeloos rijgedrag in het strafrecht

In de motie van de leden Koerhuis en Alkaya wordt ingegaan op overtreders die opzettelijk
het risico nemen zware verkeersongevallen te veroorzaken. Zoals eerder is gemeld aan
de Kamer in de Kamerbrief over de stand van zaken van de verkeersveiligheid in november
2022,3 zijn er met de Wet «aanscherping strafrechtelijke aansprakelijkheid ernstige verkeersdelicten»
per 1 januari 2020 aanscherpingen geweest in het strafrecht om roekeloos rijgedrag
sneller bewijsbaar te maken. Deze wetswijziging geeft de rechtspraktijk meer handvatten
om in zaken naar aanleiding van ernstige verkeersongevallen tot een bewezenverklaring
van roekeloosheid te komen.

Daarnaast bevat de genoemde wet verschillende andere wijzigingen waarmee daders van
ernstige verkeersdelicten steviger kunnen worden aangepakt. Zo is het strafmaximum
voor gevaarlijk rijgedrag zonder gevolgen verhoogd (artikel 5 WVW) en is met het nieuwe
artikel 5a WVW een afzonderlijke strafbaarstelling geïntroduceerd voor zeer gevaarlijk
rijgedrag dat zonder (ernstige) gevolgen is gebleven. Hiervoor kan maximaal twee jaar
gevangenisstraf worden opgelegd.

Ook zijn de strafmaxima voor rijden onder invloed, doorrijden na een ongeval en rijden
zonder (geldig) rijbewijs verhoogd. Deze wijzigingen verbeteren de mogelijkheden om
in verschillende soorten verkeerszaken – zowel zaken met (dodelijke) slachtoffers
als zaken waarin het rijgedrag zonder gevolgen blijft – forse straffen op te kunnen
leggen.

De eerste ervaringen met deze wetswijziging zijn positief. In gevallen waarbij anderen
in levensgevaar worden gebracht, kan roekeloos rijgedrag nu sneller bewezen worden.
De wet wordt in 2025 geëvalueerd.

Wetsvoorstel verbetering aanpak rijden onder invloed

Daarnaast wordt momenteel gewerkt aan het wetsvoorstel verbetering aanpak rijden onder
invloed. De maatregelen uit dit wetsvoorstel zijn niet alleen van toepassing op bestuurders
die onder invloed hebben gereden, maar dragen ook bij aan de aanpak van andere overtredingen
waarvoor een ontzegging van de rijbevoegdheid kan worden opgelegd. Met het wetsvoorstel
wordt voorgesteld de recidiveregeling ernstige verkeersdelicten te schrappen omdat
deze onvoldoende effectief4 is, en drie nieuwe maatregelen te introduceren:

1) het dadelijk uitvoerbaar kunnen verklaren van de rijontzegging. Hierdoor wordt een
rijontzegging direct van kracht, ook in afwachting van een eventueel hoger beroep;

2) de mogelijkheid om ten aanzien van een veroordeelde die een rijontzegging schendt
vervangende hechtenis toe te passen; en

3) de mogelijkheid voor de rechter om in aanvulling op een rijontzegging het rijbewijs
ongeldig te verklaren. De betrokkene moet dan na afloop van de rijontzegging opnieuw
zijn rijgeschiktheid en rijvaardigheid aantonen om weer een nieuw rijbewijs te krijgen
en te mogen deelnemen aan het verkeer.

Het wetsvoorstel ligt op dit moment ter advisering voor bij de Afdeling advisering
van de Raad van State.

Bestuursrechtelijke handhaving

Update oplegging nieuwe educatieve maatregelen

Bestuurders die ernstige verkeersovertredingen begaan, kunnen strafrechtelijk (middels
geldboete, rijontzegging of gevangenisstraf) en bestuursrechtelijk worden aangepakt.
Enkele samenhangende trajecten om zware verkeersovertreders effectiever aan te pakken
in het bestuursrecht lopen op dit moment. Zo heeft het CBR per 1 april 2023 de Lichte
Educatieve Maatregel Gedrag en verkeer (LEMG) geïntroduceerd, waar de Kamer eerder
ook over is geïnformeerd.5 De LEMG wordt opgelegd bij snelheidsovertredingen tussen de 50 en 60 km/u boven de
snelheidslimiet en bij snelheidsovertredingen tussen de 30 en 60 km/u boven de snelheidslimiet
voor bromfietsen of (land)bouwvoertuigen en bij wegwerkzaamheden. De verwachting is
dat deze maatregel een groep bestuurders bereikt die qua gedrag bij te sturen is met
deze gedragsbeïnvloedende cursus. In de periode 1 april 2023 tot en met eind november
2023 heeft het CBR ongeveer 2.140 keer een besluit tot oplegging LEMG genomen.

Daarnaast zijn ook per 1 april 2023 de instroomcriteria voor de Educatieve Maatregel
Gedrag en verkeer (EMG) aangepast, zodat deze aansluiten op de LEMG. De EMG wordt
opgelegd bij snelheidsovertredingen van meer dan 60 km/u boven de snelheidslimiet
of meerdere andere zware overtredingen zoals het overtreden van artikel 5 van de WVW
(het veroorzaken van gevaar of hinder op de weg). In de periode 1 april 2023 tot en
met eind november 2023 heeft het CBR ongeveer 3.000 keer een besluit tot oplegging
EMG genomen.

Naast deze educatieve maatregelen, is per 1 april 2023 ook de Educatieve Maatregel
Drugs en verkeer (EMD) ingevoerd. Het CBR legt deze maatregel op aan bestuurders die
voor het eerst worden aangehouden voor het rijden onder invloed van drugs. Deze bestuurders
krijgen in een cursus handvatten aangereikt om hun gedrag aan te passen. Als er bij
het CBR een contra-indicatie is dat een cursus geen passende maatregel is – zoals
een vermoeden van alcohol- en/of drugsafhankelijkheid – zal alsnog in plaats van een
EMD een vorderingenonderzoek drugs6 worden opgelegd. Door deze aanpak wordt vermeden dat zware drugsgebruikers eerst
naar een gedragsmaatregel gaan. In de periode 1 april 2023 tot en met eind november
2023 heeft het CBR ongeveer 1.850 keer een besluit tot oplegging EMD genomen.

Pilots monitoring op snelheid

De Kamer wordt geïnformeerd over de laatste stand van zaken over de pilots van het
monitoren van snelheidsgedrag door zware verkeersovertreder naar aanleiding van de
motie Koerhuis over hoe de WVW kan worden gewijzigd, zodat zware verkeersovertreders
een rijgedragsmaatregel opgelegd kunnen krijgen en pas onder toezicht van een monitoringskastje
weer op de weg mogen

Het CBR kan bij een vermoeden van gebrekkige rijvaardigheid, door bijvoorbeeld zware
verkeersovertredingen, een rijvaardigheidsonderzoek opleggen om daarmee te controleren
of iemand nog veilig aan het verkeer kan deelnemen. Het CBR werkt voor deze zware
overtreders aan twee kleinschalige verkennende pilots met een systeem in de auto om
de snelheid van bestuurders te monitoren. In de ene pilot wordt een «drive tag» (een
app) gebruikt om de snelheid van de bestuurder te monitoren. Vervolgens wordt de bestuurder
voorzien van feedback in een coachgesprek. De andere pilot betreft een «black box»
in combinatie met een rijbewijsslot. Dit is een ingebouwd monitoringskastje om de
snelheid te monitoren.

Deze pilots beogen het antwoord te geven op de vraag of deze wijze van monitoring
en feedback geven mogelijk, uitvoerbaar, proportioneel en in te zetten is als onderdeel
van het rijvaardigheidsonderzoek dan wel de EMG. De eerste tussentijdse resultaten
van de pilots worden in het eerste kwartaal van 2024 verwacht. Indien uiteindelijk
blijkt dat de inzet van een dergelijk monitoringssysteem mogelijk, uitvoerbaar en
proportioneel is, wordt ook bezien welke juridische aanpassingen in de WVW en onderliggende
regelgeving nodig zijn.

Naast de bovengenoemde strafrechtelijke en bestuursrechtelijke maatregelen tegen zware
verkeersovertreders, zetten beide ministeries zich ook in op een betere aanpak van
rijden onder invloed. Eén van de voorbeelden is het onderzoek naar de mogelijke herinvoering
van een alcoholslot(programma). Hierover wordt de Kamer geïnformeerd in de Kamerbrief
«Stand van zaken van de verkeersveiligheid najaar 2023». Het doel van het gehele pakket
aan maatregelen is dat recidive wordt voorkomen, zware overtreders worden geweerd
uit het verkeer en de algehele verkeersveiligheid verbetert.

De Minister van Infrastructuur en Waterstaat,
M.G.J. Harbers