Brief regering : Wapens en Jongeren

Nr. 111
BRIEF VAN DE MINISTERS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID EN VOOR RECHTSBESCHERMING

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 22 december 2023

Er is sprake van een zorgwekkende toename van een kleine groep jongeren die persisteren
in het plegen van ernstige feiten, zoals (vuur)wapen- en geweldsdelicten. Om deze
problematiek onder jongeren terug te dringen, is in 2020 het Actieplan Wapens en Jongeren
opgesteld. Het Actieplan is tot stand gekomen met- en wordt uitgevoerd door een gezamenlijke
inzet van de Ministeries van Justitie en Veiligheid en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
16 gemeenten, het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, stichting Halt,
het openbaar ministerie, de politie, de Raad voor de Kinderbescherming, Jeugdzorg
Nederland en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

Het plan is erop gericht om het wapenbezit en -gebruik onder jongeren terug te dringen.
In het Actieplan staan zestien maatregelen geformuleerd bestaande uit preventieve
maatregelen, zoals op bewustwording en ontmoediging van wapenbezit, proactieve maatregelen
gericht op risicojongeren en repressieve maatregelen.

Dit voorjaar is de plan- en procesevaluatie van het Actieplan door het WODC naar uw
Kamer gestuurd1 en met de Kamerbrief2 van 1 juni 2023 deelden we onze inhoudelijke reactie daarop. In deze brief hebben
wij toegezegd om uw Kamer in het najaar nader te informeren over het vervolg van het
Actieplan. Met deze brief doen we die toezegging gestand en informeren we uw Kamer
over de lopende (voorbereidingen van) acties.

Aanbevelingen

De onderzoekers constateerden dat politiek én samenleving om «daadkracht» en snelheid
van handelen vroegen ten tijde van het opstellen van het plan. Het Actieplan is in
een korte tijd van slechts drie á vier maanden geschreven.

Er is voor het opstellen van het Actieplan onderzocht hoe het probleem eruitzag. Er
is echter geen nulmeting gedaan of een effectmeting gedaan van bestaand beleid. Ook
was er geen nadere analyse van de doelgroep en de motieven van de doelgroep.

Op basis van hun onderzoek bevelen de onderzoekers aan:

I. Besteed extra aandacht aan het achterhalen van de motieven voor het dragen van wapens
en hoe een gedragsverandering tot stand gebracht zou kunnen worden voordat er een
actie wordt geformuleerd. Voer meer verdiepend onderzoek uit naar hoe de doelgroep
kan worden bereikt. Hierbij zou ook aandacht besteed moeten worden aan het inzichtelijk
krijgen van de rol van ouders, scholen, sociale media en online jeugdculturen bij
wapenbezit en -geweld.

II. Om daadwerkelijk een gedragsverandering te bereiken bij de groep die al een wapen
draagt, of waarbij het risico hierop groot is, is diepgaand en positief contact nodig
met de risicojongeren. Om de doelgroep te bereiken is meer inzet van jongerenwerkers
en rolmodellen nodig. Blijf ingezette acties en werkwijzen evalueren op daadwerkelijk
doelbereik en efficiëntie.

III. Acties dienen gericht te zijn op specifieke wijken en jongeren. De aanzet van het
Actieplan is goed, maar de scherpte in de uitvoering mist. Veel acties in het Actieplan
zijn gericht op een brede doelgroep, in een enkel geval op de gehele bevolking of
op alle jongeren. Het kan worden gezien als een schot hagel waarmee ook een jongere
die tot de risicovolle groep behoort wordt bereikt, maar waarin de precisie ontbeert.

IV. Ga door op de ingezette weg, maar met meer (wetenschappelijk) fundament onder de acties,
met meer oog voor «het totale plaatje», de kwetsbare positie van wapendragende jongeren,
de sociale problematiek, armoede en ervaren achterstand, kansenongelijkheid en onveiligheid
in de wijken waar zij wonen.

Acties

Bij de evaluatie van het eerste Actieplan zijn belangrijke inzichten opgedaan ten
aanzien van de vraag hoe om te gaan met wapenproblematiek onder jongeren. In de beleidsreactie
van juni jl. is aangegeven dat de conclusies en aanbevelingen worden onderschreven
en opgepakt. In deze brief informeren we u over de stand van die acties.

Een belangrijk onderdeel van de aanbevelingen is het uitvoeren van meer verdiepend
onderzoek en het creëren van een meer (wetenschappelijk) fundament onder de acties.
Daarom ligt (een deel van) de focus nu op het doen van dat aanvullende onderzoek.
Samen met het netwerk van professionals, ambtenaren en bestuurders werken we aan passende
handelingsperspectieven en gaan we door met het inzetten op het tegengaan van wapenbezit
onder jongeren. Ook ontwikkelen we een vervolg op het Actieplan, waarbij de hierboven
geformuleerde aanbevelingen uiteraard ter harte worden genomen.

Quickscan

Een quickscan is gestart. De (deel)resultaten hiervan zijn onmisbaar voor het vervolg
op het Actieplan gezien de aanbevelingen van het WODC en het komen tot gerichte effectieve
en duurzame interventies om wapenbezit en -gebruik onder jongeren tegen te gaan. Dit
betreft een initieel literatuuronderzoek in afwachting van het verdiepend onderzoek
naar het dragen, bezitten en gebruiken van wapens door jongeren, de doelgroep, hun
motieven en (mogelijke) interventies. Concreet moet de quickscan handvatten bieden
aan gemeenten, de jeugdstrafrechtketen, horeca, scholen en jongerenwerk, om ervoor
te zorgen dat het aantal jongeren dat wapens draagt, bezit en gebruikt afneemt. De
quickscan wordt in februari 2024 opgeleverd.

Seminar Wapens en Jongeren

In september is er door het CCV in samenwerking met het Ministerie van Justitie en
veiligheid, het Ministerie van OCW en de Erasmus Universiteit, een groot seminar Wapens
en Jongeren georganiseerd. De doelgroep bestond uit medewerkers van gemeenten, jongerenwerkers,
scholen, Halt, jeugdreclassering, Raad voor de Kinderbescherming, de politie, het
OM en ministeries. Naast workshops, ruimte voor kennisdeling en ontmoetingen met ervaringsdeskundigen,
is stilgestaan bij de mijlpalen die zijn bereikt en is in de aanloop naar een nieuw
actieplan met stakeholders gesproken en input voor het vervolg opgehaald. Een concreet
voorbeeld hiervan is dat de deelnemers aan het seminar in een interactief onderdeel
knelpunten konden delen en hun advies konden geven voor het vervolg op het Actieplan.

Barrièremodel

Het CCV heeft een barrièremodel ontwikkeld op (steek)wapens en jongeren. Om wapenbezit
en -gebruik onder jongeren effectief aan te kunnen pakken, is inzicht in de weg van
het verkrijgen van een wapen naar het bezit, dragen en gebruik van het wapen essentieel.
Met het barrièremodel wordt dit proces in kaart gebracht. Zo wordt in een oogopslag
duidelijk welke stappen jongeren moeten zetten om een wapen te bezitten, dragen of
hiermee zelfs een delict te plegen en welke partijen en gelegenheden het delict mogelijk
maken. Het barrièremodel biedt inzicht in welke barrières er kunnen worden opgeworpen
om de weg van jongeren naar wapens te bemoeilijken. Ook moet het barrièremodel een
indicatie geven van aangrijpingspunten voor interventies, die gedragsverandering bij
de doelgroep kunnen bewerkstelligen. Naar verwachting wordt het barrièremodel tegen
het einde van het eerste kwartaal van 2024 opgeleverd.

Verdiepend onderzoek

Er wordt een breed gedragen verdiepend onderzoek uitgevoerd naar de achterliggende
motieven en oorzaken voor het dragen van wapens. Met input vanuit de quickscan wordt
daarvoor een overzichtsstudie opgesteld van (wetenschappelijke) literatuur. Ook wordt
een verdieping aangebracht naar de doelgroep en specifieke achterliggende oorzaken
en factoren die een rol spelen bij wapenbezit en wapengeweld onder en door jongeren
in het algemeen en binnen de landelijk een – indien mogelijk – plaatselijke context.
Ook wordt gekeken naar mogelijke (gedragsveranderende en algemene) interventies. Zowel
preventieve, proactieve als repressieve best practices, interventies en inzichten
uit binnen- en buitenland die aansluiten op, en uitvoerbaar zijn in, de Nederlandse
en waar mogelijk lokale context.

De hierboven geduide eerste fase van het verdiepend onderzoek is naar verwachting
eind tweede kwartaal van 2024 gereed. Daarna volgt meer actiegericht onderzoek naar
uitvoering en effecten van ingezette interventies en die indien nodig (direct) verbeteren.
Over de invulling en oplevering hiervan worden nadere afspraken gemaakt die ook onderdeel
van het vervolg op het Actieplan zullen zijn.

Overige input

Tijdens het rondetafelgesprek Wapen en Jongeren dat op 28 september in uw Kamer is
gehouden is teruggekeken op het eerste Actieplan en vooruitgekeken met diverse stakeholders.
De voor deze ronde tafel opgestelde position papers3 worden meegenomen bij het vervolg op het Actieplan.

Ook worden, naast het uitwisselen van kennis en ervaring binnen het netwerk, professionals
(zoals jongerenwerkers) en de doelgroep zelf geconsulteerd. Dit om zo een zo volledig
mogelijk beeld te krijgen van de problematiek en daarmee van aangrijpingspunten voor
oplossingen. Deze input helpt om een beeld te krijgen van de opvattingen over wapenproblematiek
onder jongeren. Aan de hand hiervan wordt een analyse gemaakt waarmee de samenhang
tussen de aangedragen problemen en oorzaken inzichtelijk wordt. Vanuit daar wordt
vanuit een gezamenlijke visie en doelen de stap gezet naar interventiemogelijkheden
voor het vervolg van de samenhangende aanpak.

Tot slot

De in deze brief geschetste acties worden de komende tijd, samen met het netwerk zoals
aan het begin van de brief genoemd, uitgevoerd. Verder blijft het netwerk op verschillende
momenten en via verschillende gremia in gesprek over wapenproblematiek onder jongeren,
worden werkbezoeken afgelegd en best practices uitgewisseld. In gezamenlijkheid en
in goed overleg om meer passende oplossingen te vinden voor deze complexe problematiek.
Ook het vervolg op het Actieplan is dus een gezamenlijk product van alle deelnemers
aan het Actieplan en wordt naar verwachting na de zomer aan uw Kamer aangeboden.

De Minister van Justitie en Veiligheid,
D. Yesilgöz-Zegerius

De Minister voor Rechtsbescherming,
F.M. Weerwind