Brief regering : Voortgangsupdate rol batterijen in het energiesysteem

31 239
Stimulering duurzame energieproductie

Nr. 448
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR KLIMAAT EN ENERGIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 5 oktober 2023

In deze Kamerbrief informeer ik u over de beoogde inzet van de subsidie voor opslag
bij grootschalig zon-PV. Daarnaast beschrijf ik de rol van batterijen in het energiesysteem
en informeer ik u over de laatste ontwikkelingen vanuit het Bestuurlijk Overleg Batterijen
op 25 september, zoals door mij aan uw Kamer toegezegd in het Commissiedebat Klimaat
en Energie van 27 september.

Rol batterijen in CO2-reductie en subsidie batterijen bij grootschalig zon-PV

In de Voorjaarbesluitvorming over aanvullende klimaatmaatregelen (Kamerstuk 32 813, nr. 1291) is € 416,6 miljoen gereserveerd voor batterijen bij grootschalige zon-PV. Het doel
is hiermee extra CO2 te reduceren om de klimaatdoelstellingen van 2030 te behalen. Deze maatregel draagt
bij aan CO2-reductie door extra duurzame elektriciteitsproductie te realiseren, deze elektriciteit
op te slaan in een batterij en in te voeden op momenten van tekorten aan duurzame
energie en ruimte op het net. Dit wordt ook wel uitgestelde levering genoemd. Deze
maatregel maakt het mogelijk fossiele elektriciteitsproductie te vervangen met duurzame
elektriciteit tijdens moeilijk te verduurzamen uren. Dit speelt met name in de avond,
wanneer de vraag naar elektriciteit hoog is, maar de zon niet of nauwelijks schijnt
en de wind niet altijd waait.

In het debat over het aanvullende Klimaatpakket van 20 juni jl. (Handelingen II 2022/23,
nr. 95, item 32) heeft Kamerlid Grinwis (ChristenUnie) gevraagd naar de noodzaak voor subsidie voor
batterijen bij grootschalige zon-PV om uitgesteld elektriciteit in te voeden. CE Delft
heeft in mijn opdracht een advies uitgewerkt voor inzet van de subsidie. Dit advies
doe ik uw Kamer als bijlage van deze brief toekomen. Er is een onrendabele top vastgesteld
voor batterijen die uitgesteld leveren. Een subsidie maakt realisatie van deze batterijen
mogelijk. De conclusie van CE Delft is dat batterijen de goedkoopste en meest haalbare
optie zijn om extra CO2 te reduceren op momenten dat er minder aanbod is van duurzame elektriciteit. Met
het budget in het Klimaatpakket voor deze maatregel kan 160 tot 330 MW aan batterijvermogen
gerealiseerd worden, bij 320 tot 660 MW grootschalig zon-PV. Dit resulteert in een
CO2-reductie van 0,08 tot 0,17 Mton per jaar tijdens uren die moeilijk te verduurzamen
zijn. De uitgesteld geleverde zonne-energie verdringt elektriciteit uit kolen- en
aardgascentrales.

Rol batterijen in energiesysteem

In de Routekaart Energieopslag (Kamerstukken 29 023 en 31 239, nr. 430) is ingegaan op de rol die grootschalige batterijen kunnen vervullen in een duurzaam
en betrouwbaar energiesysteem. Batterijen kunnen drie rollen spelen in ons energiesysteem.
Ten eerste, batterijen kunnen een bijdrage leveren aan de leveringszekerheid door
incidenteel regelbaar vermogen voor TenneT te leveren om balans van vraag en aanbod
op het net te handhaven. Ten tweede, private partijen kunnen vanuit commerciële overwegingen
batterijen inzetten om gebruik te maken van het verschil in prijs voor elektriciteit
op verschillende momenten.

Tot slot kunnen batterijen een rol spelen bij het voorkomen of oplossen van netcongestie.
Daarbij is het belangrijk onderscheid te maken tussen de rol van batterijen bij invoedingscongestie
en bij afnamecongestie. Bij invoedingscongestie kunnen batterijen een rol spelen door
elektriciteit op te slaan op een moment van veel aanbod en deze op een later moment
te leveren als het aanbod lager ligt, bijvoorbeeld in de avond wanneer zonnepanelen
minder elektriciteit leveren. Met betrekking tot afnamecongestie heeft CE Delft1 geconcludeerd dat de huidige generatie grootschalige batterijen die tot 2030 worden
ontwikkeld (lithium-ion, maximaal 4 uur energiecapaciteit) geen betrouwbare, betaalbare,
schaalbare en uitvoerbare oplossing zijn om netcongestie voor de afname van elektriciteit
op te lossen. De huidige generatie batterijen hebben niet genoeg capaciteit om bijvoorbeeld
een fabriek op te laten draaien. Wel kunnen batterijen een rol spelen bij het ontwikkelen
van energy hubs en het lokaal bij elkaar brengen van vraag en aanbod van elektriciteit,
bijvoorbeeld door inzet van een batterij «achter de meter».

In alle gevallen is het belangrijk om batterijen congestieneutraal aan te sluiten
en dus netcongestie niet te verergeren door de inzet. Daarvoor moeten afspraken worden
gemaakt tussen netbeheerders en batterij-exploitanten om het gebruik van het net op
piekmomenten te reduceren, in ruil voor een lager transporttarrief. Om dit te faciliteren,
heb ik een bestuurlijk overleg georganiseerd met de betrokken partijen2.

Bestuurlijk Overleg Batterijen 25 september

In het Bestuurlijk Overleg Batterijen is aanpassing van de transporttarieven besproken
en de mogelijkheden voor stimulering van flexibele capaciteit (waaronder batterijen)
ten behoeve van leveringszekerheid.

Transporttarieven

De ACM heeft de exclusieve bevoegdheid om transporttarieven vast te stellen voor aangeslotenen,
waaronder batterijen. Netbeheerders kunnen zelfstandig een voorstel doen bij de ACM
voor een aanpassing van de nettarievenstructuur. TenneT heeft een tarievenvoorstel
gedaan wat leidt tot maximaal 65% korting op transporttarieven voor batterijen en
andere partijen. In ruil voor de korting van maximaal 65% accepteren aangeslotenen
dat zij een deel van het jaar (15% van alle uren) door TenneT gevraagd kunnen worden
om hun gebruik van het net te reduceren, wanneer dat helpt om congestieproblematiek
op te lossen of te voorkomen. Een dergelijk contract staat open voor alle aangeslotenen,
maar is naar verwachting met name interessant voor opslagexploitanten. De volgende
stap is dat TenneT het voorstel juridisch zal uitwerken en voorlegt aan de ACM volgens
de procedure voor codewijzigingen. De verwachting is dat dit in het voorjaar van 2024
gereed zal zijn. Het voorstel van TenneT leidt tot een significante verbetering van
de businesscase voor batterijen. TenneT heeft onafhankelijk onderzoek laten uitvoeren
en verwacht dat er door het tarievenvoorstel 2 tot 5 GW aan batterijen rendabel tot
stand komt in 2030. Regionale netbeheerders kijken of een tariefaanpassing in hun
netwerken ook mogelijk is.

Stimuleringsregime voor flexibele capaciteit

Een leveringszekerheidsprobleem kan een rechtvaardiging zijn voor het techniekneutraal
financieel ondersteunen van bronnen van flexibiliteit, waaronder batterijen. Er is
op dit moment geen sprake van een leveringszekerheidsprobleem. Indien op basis van
een Europese en/of nationale leveringszekerheidanalyse een toekomstig capaciteitsprobleem
wordt gesignaleerd, kan de inzet van (een vorm van) een capaciteitsmechanisme worden
overwogen. Hiervoor gelden Europese regels. Batterijen zijn één van de potentiële
technieken die als flexibiliteitsmechanisme ingezet kunnen worden. Vraagrespons, (CO2-vrij) regelbaar vermogen, conversie en interconnectie zijn alternatieven. Zoals aangekondigd
in de Kamerbrief Leveringszekerheid elektriciteit (Kamerstuk 29 023, nr. 447) ga ik in gesprek met deskundigen uit onder meer de wetenschap om de ontwikkeling
van het elektriciteitssysteem te bespreken en hierbij specifiek in te gaan op voor-
en nadelen van eventuele capaciteitsmechanismen. Uw Kamer wordt begin 2024 over de
uitkomsten geïnformeerd.

Innovatieve vormen van batterijopslag

Naast de gangbare lithium-ion batterijen, die momenteel dominant zijn op de markt,
zijn er nieuwe en opkomende technologieën met het potentieel om elektriciteit efficiënter
en voor langere perioden op te slaan. Deze behoefte wordt onderstreept in de TenneT
Adequacy Outlook 20233. Flowbatterijen, Compressed Air Energy Storage en vloeibare CO2-opslag zijn voorbeelden van deze technologieën die zich momenteel in een vroege ontwikkelingsfase
bevinden. Hoewel deze innovaties veelbelovend zijn, zijn ze nog niet volledig economisch
rendabel zonder ondersteuning. Niettemin hebben ze het potentieel om een cruciale
rol te spelen in het waarborgen van de energievoorziening van Nederland. Uw Kamer
wordt in het voorjaar van 2024 verder geïnformeerd over deze technologieën en het
voorstel voor hun opschaling en mogelijke integratie.

De Minister voor Klimaat en Energie, R.A.A. Jetten