Brief regering : Stand van zaken Belastingdienst

Nr. 1276
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 31 augustus 2023

Op 7 september is een commissiedebat met uw Kamer gepland om de stand van zaken bij
de Belastingdienst te bespreken. Zoals toegezegd in mijn brief van 16 maart 2022 (Kamerstuk
31 066, nr. 986) informeer ik uw Kamer aanvullend op de eerder verzonden brieven voorafgaand aan
het commissiedebat over de voortgang op een aantal actuele en lopende onderwerpen.
Deze onderwerpen worden in bijlage 1 nader toegelicht.

Daarnaast stuur ik u als bijlage 2, mede namens de Staatssecretaris van Financiën
– Toeslagen en Douane, de beantwoording van het schriftelijk overleg informatiehuishouding
Belastingdienst en Toeslagen toe. In dit SO wordt tevens ingegaan op het verzoek van
uw Kamer van 7 juli jl. tot beantwoording van vragen uit het plenaire debat op 23 mei
2023 over de opvolging van het rapport «Ongekend onrecht».1 Tot slot ga ik in deze brief in op het voornemen tot het opheffen van de vernietigingsstop
bij de Belastingdienst. Daarnaast maak ik met deze brief een aantal bijlages (3 tot
en met 10) openbaar. Dit wordt nader toegelicht in de bijlages 1 en 2.

Stand van zaken

Bij mijn aantreden als Staatssecretaris van Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst
is het een van mijn belangrijkste taken geweest om bij de Belastingdienst de basis
op orde te krijgen en fouten uit het verleden te herstellen. En bij alle werkzaamheden
die de Belastingdienst verricht moeten burgers en bedrijven centraal staan. Samen
met de gemotiveerde collega’s van de Belastingdienst ben ik hier mee aan de slag gegaan
en heb ik hier vorm aan gegeven. We hebben acties ingezet langs de genoemde drie prioriteiten:
(1) burgers en bedrijven centraal stellen; (2) herstellen wat fout is gegaan en openstaan
voor signalen; (3) en de basis op orde brengen voor een wendbare en toekomstbestendige
organisatie. In deze brief zal ik u langs deze lijnen informeren over de voortgang
die we hebben gemaakt.

1. Burgers en bedrijven centraal stellen

De Belastingdienst stelt burgers en bedrijven centraal door continu te investeren
in het verbeteren van dienstverlening. We kijken terug op een succesvolle inkomstenbelastingcampagne.
In de eerste vier maanden van dit jaar ontving de Belastingdienst ruim 9,8 miljoen
aangiften. Belastingplichtigen weten de ondersteuning bij de aangifte steeds beter
te vinden: het aantal dat hulp bij aangifte heeft aangevraagd is toegenomen tot ruim
33.000 in 2023, waarvan de helft een steunpunt van de Belastingdienst bezocht. Bezoekers
gaven gemiddeld een 8,5 als waardering voor de dienstverlening van het steunpunt.

In 2023 zijn de openingstijden van balies verruimd en heeft videobellen een vaste
plaats gekregen om de persoonlijke dienstverlening te verbeteren. Ook andere digitale
faciliteiten maken het burgers en bedrijven gemakkelijker: zo is het nu mogelijk om
iDeal-betalingen te verrichten (voor omzetbelasting, inkomstenheffing, zorgverzekeringswet
en vier toeslagmiddelen) via de website «Mijn Belastingdienst» en om een terugbelverzoek
te doen bij de BelastingTelefoon. Daarnaast wordt geëxperimenteerd met vroegtijdig
telefonisch contact en service-SMS voor jongeren om aangifte te doen. Ook heeft de
Belastingdienst inmiddels meer dan 1.600 van de in totaal 4.500 brieven aan burgers
en bedrijven getoetst en geredigeerd om deze eenvoudiger en begrijpelijker te maken.
Deze brieven zijn ook door de taalscan gehaald en door een klantenpanel beoordeeld.

Tijdens de coronapandemie en de energiecrisis heeft de Belastingdienst maatregelen
uitgevoerd om burgers en bedrijven zo goed mogelijk te ondersteunen, zoals de coronabetalingsregeling.
Om ervoor te zorgen dat zo veel mogelijk ondernemers de betalingsregeling kunnen voldoen,
zijn op verzoek versoepelingen mogelijk, waaronder de mogelijkheid van een betaalpauze,
kwartaal- in plaats van maandbetalingen en de verlenging van de betalingsregeling.

De telefonische en online bereikbaarheid is verbeterd ten opzichte van 2022, maar
blijft onder de norm. De oorzaken zijn een langere afhandeltijd (medewerkers zijn
langer aan de telefoon, waardoor een medewerker minder gesprekken kan afhandelen en
de bereikbaarheid daalt), meer opleidingstijd in verband met het hoge aantal nieuwe
medewerkers en een relatief hoog ziekteverzuim. Daarnaast is het aantal bezwaren dat
de Belastingdienst binnen de Awb-termijn afhandelt, grotendeels door het hoge aantal
box-3 bezwaren, onder de norm. In bijlage 1 zal ik hier nader op ingaan.

2. Openstaan voor signalen en herstellen van fouten

De tweede prioriteit is een Belastingdienst die openstaat voor in- en externe signalen
en gemaakte fouten erkent en herstelt. Als wordt ontdekt dat er mogelijk iets fout
is gegaan zal de Belastingdienst dit onderzoeken en verbeteren. Als blijkt dat burgers
en/of bedrijven schade hebben ondervonden, zal dit worden hersteld. Er zijn verbetermaatregelen
geïmplementeerd om eerder op signalen te kunnen acteren en daarmee fouten zoveel mogelijk
te voorkomen. Zo is de Belastingdienst gestart met invoeringstoetsen waarin wordt
onderzocht of ingevoerde fiscale wetgeving de beoogde effecten bereikt en of er knelpunten
zijn opgetreden. Ook stuurt de Belastingdienst nu ieder jaar een Stand van de uitvoering
naar uw Kamer. Hierin wordt een beeld geschetst van de knelpunten, uitdagingen en
dilemma’s in de uitvoering en wordt beschreven hoe de organisatie hier mee omgaat.
De Stand van de uitvoering biedt een basis om verder te werken aan verbeteringen voor
burgers en bedrijven.

Er zijn verschillende hersteltrajecten opgestart in de afgelopen periode, die de Belastingdienst
zo spoedig maar ook zo zorgvuldig mogelijk zal afronden. Het hersteltraject op het
gebied van de voormalige Fraude Signalering Voorziening (FSV) is vergevorderd: bijlage
1 bevat de afdoening van drie moties die uw Kamer heeft aangenomen bij het debat over
FSV en de beantwoording van openstaande vragen die u eerder over dit onderwerp heeft
gesteld.

Het blijkt dat met de verschillende externe onderzoeken naar FSV en de interne onderzoeken
naar FSV en andere lijsten niet uit is te sluiten dat in de toekomst nog andere applicaties
of lijsten worden ontdekt met persoonsgegevens. Een belangrijke oorzaak hiervan is
dat de informatiehuishouding bij de Belastingdienst niet op orde was. De Belastingdienst
heeft een actieplan ter verbetering van de informatiehuishouding opgesteld, maar daarmee
is niet te repareren wat in het verleden niet goed is gegaan.

Een voorbeeld hiervan is het voormalige Risico Analyse Model (RAM), een in de jaren
negentig lokaal ontwikkelde applicatie, waarover ik u op 30 mei jongstleden heb geïnformeerd.2 Ik heb, tezamen met de Staatssecretaris van Financiën – Toeslagen en Douane, besloten
dat er een vervolgonderzoek zal worden ingesteld naar RAM. RAM voldeed niet aan het
gegevensbeschermingsrecht. In dat verband wordt nog opgemerkt dat uit de gegevensbeschermingseffectbeoordeling
(GEB) van RAM het beeld ontstaat dat Toeslagen, als onderdeel van de Belastingdienst,
een van de gebruikers van RAM was. Uw Kamer is echter bij de beantwoording van vragen
van het lid Azarkan erover geïnformeerd dat RAM een systeem was van de Belastingdienst
dat niet door Toeslagen werd gebruikt.3 Het mogelijke verband tussen RAM en Toeslagen wordt betrokken in het bovengenoemde
vervolgonderzoek. Als lerende organisatie vinden we het belangrijk om ook uw Kamer
te betrekken, daarom zijn de vragen die uw Kamer heeft gesteld in het schriftelijk
overleg informatiehuishouding betrokken bij de onderzoeksopzet. Ik zal dit in bijlage
1 nader toelichten.

Binnen de Belastingdienst is het Loket Rechtsstatelijkheid en Hardheden opgericht,
zodat medewerkers op één plaats in de organisatie kunnen aangeven waar wetgeving knelt
of onrechtvaardig is. In bijlage 1 geef ik u een kort overzicht van de signalen die
daar tot nu toe binnen zijn gekomen.

Naar aanleiding van vragen van het lid Omtzigt over de AVG-compliantie bij de Belastingdienst
tijdens het commissiedebat van 25 mei over FSV (Kamerstuk 31 066, nr. 1255) heb ik aangegeven de mogelijkheden te onderzoeken om dit proces te gaan versnellen
ten opzichte van de eerder afgegeven planning. Hier ben ik intensief met de Belastingdienst
over in gesprek gegaan, want het is belangrijk dat naast alle reguliere werkzaamheden
er urgentie is om dit zo snel mogelijk op orde te krijgen. Ik kan u melden dat alle
791 bedrijfsprocessen inmiddels geïdentificeerd zijn. Dit was een groot karwei en
is nodig om de toetsing van alle processen op AVG te kunnen verrichten en waar nodig
de juiste beheersmaatregelen te kunnen treffen waar dit nog niet is gebeurd. Alle
ketens4 van de Belastingdienst hebben hun planning voor de volledige toetsing van alle processen
gemaakt en het doel is dat deze toetsing voor alle ketens eind 2024 geheel is afgerond.
In bijlage 1 wordt dit nader toegelicht.

3. Wendbare en toekomstbestendige organisatie

De derde prioriteit van de Belastingdienst is het op orde brengen van de basis voor
een wendbare en toekomstbestendige organisatie. Mijn ambitie hierbij was om beter
inzicht te krijgen in de moderniseringsopgave van de Belastingdienst, welke verschillende
taken de Belastingdienst uitvoert en beleid en uitvoering beter te laten samenwerken.
Door de uitvoering centraal te stellen, is ruimte gecreëerd om het achterstallig onderhoud
te verrichten en kunnen de juiste keuzes worden gemaakt voor nieuwe fiscale taken.
Om dit ook in de toekomst te kunnen blijven realiseren heeft de Belastingdienst het
wervingsbeleid een impuls gegeven. Zo zal de Belastingdienst dit jaar, ondanks de
krappe arbeidsmarkt, meer nieuwe medewerkers (naar verwachting 3.250 FTE) verwelkomen
dan de wervingsdoelstelling (2.500–3.000 FTE). Als deze ontwikkeling doorzet, zal
de bezettingsgraad in 2024 richting de 100% gaan.

Bij een wendbare en toekomstbestendige organisatie hoort ook de modernisering van
de ICT-systemen. In het verleden hebben achtereenvolgende wijzigingen in de prioritering
ertoe geleid dat de modernisering van ICT-systemen van de Belastingdienst vertraging
opliep, waardoor het verouderde ICT-landschap kon ontstaan. Ook was daardoor geen
ruimte voor het versimpelen en verbeteren van de dienstverlening van de Belastingdienst.
Om beter overzicht over het geheel aan benodigde ICT-werkzaamheden te krijgen en bewuster
beslissingen te nemen is een Meerjarenportfolio opgesteld voor vijf jaar. Hierin is
de planning van de moderniseringsopgave in opgenomen. In de Kamerbrief ICT Belastingdienst
heb ik hier u in meegenomen5.

In nagenoeg alle ketens is de moderniseringsopgave kleiner geworden en loopt de modernisering
conform planning. De situatie is daarmee verbeterd ten opzichte van vorig jaar: diverse
applicaties zijn gemoderniseerd en de technische schuld is afgenomen. In bijvoorbeeld
de ketens Auto, Loonheffing, Schenk- en Erf, Inning- en Betalingsverkeer en Overige
middelen zijn het afgelopen jaar gemoderniseerde applicaties in gebruik genomen. Tegelijk
is er nog een aantal aandachtspunten: voor de keten IH (inkomensheffing) worden de
komende jaren extra medewerkers ingezet om de moderniseringsactiviteiten conform de
afgegeven planning te kunnen afronden. Gegeven de uitdagingen waar de keten IH voor
staat is het noodzakelijk beleidsmaatregelen in deze keten de komende jaren nog te
beperken tot aanpassingen van parameters en toelichtingen, totdat de modernisering
is afgerond. Verder wordt in de keten omzetbelasting het vervangen van het binnenlandse
systeem op zijn vroegst voorzien in 2026. De livegang van het Hoofdspoor van het programma
EU btw e-Commerce is uitgesteld van december 2023 naar juni 2024. De Belastingdienst
waarborgt de dienstverlening door er zorg voor te dragen dat het Noodspoor onverminderd
blijft functioneren. In bijlage 1 ga ik hier nader op in.

De beheersing binnen de Belastingdienst is verbeterd. De Belastingdienst heeft over
2022 voor het eerst een In Control Statement afgegeven, gericht op de financiële doelstellingen
zowel met betrekking tot de belastingopbrengsten als de apparaat- en programma-uitgaven.
Hiermee wordt verklaard dat de interne beheersing en risicomanagement goed zijn ingericht
en adequaat hebben gewerkt.

De Algemene Rekenkamer had over 2021 zes onvolkomenheden en twee aandachtspunten bij
de Belastingdienst benoemd. Daarvan zijn drie onvolkomenheden (managementinformatie,
verplichtingenbeheer en prestatieverklaringen) en twee aandachtspunten (interne fiscale
beheersing en logische toegangsbeveiliging) in het afgelopen jaar geheel opgelost.
Twee van de drie resterende onvolkomenheden zullen naar verwachting in 2023 worden
opgelost (wijzigingsbeheer en inkoopbeheer) en de laatste in 2024 (beleid ten aanzien
van misbruik en oneigenlijk gebruik). Er is één nieuw aandachtpunt toegekend, namelijk
het risico voor continuïteit IT-systemen grote belastingontvangsten. Dit wordt veroorzaakt
door het niet tijdig vervangen van oude systemen, omdat de modernisering van systemen
is opgeschoven. Hiermee wordt de gekozen strategie voor modernisering ondersteund.
In samenspraak met de Algemene Rekenkamer wordt de oplosambitie bepaald. In bijlage
1 vindt u hierover meer informatie.

Actuele onderwerpen

Vernietigingsstop

In 2020 is geconstateerd dat een foutieve vernietiging heeft plaatsgevonden van dossiers
van de FIOD en de toenmalige directie Toeslagen. Om herhaling te voorkomen is daarop
een vernietigingsstop van het fysieke archief geïmplementeerd. In het antwoord op
Kamervragen6 van het lid Omtzigt over deze zaak is deze vernietigingsstop bevestigd en heeft mijn
voorganger toegezegd om met uw Kamer in gesprek te gaan voordat de vernietiggingsstop
wordt opgeheven.

Vanaf maart 2023 onderzoekt de Auditdienst Rijk (ADR) hoeverre de maatregelen uit
het ADR-onderzoek Archiefbeheer Belastingdienst (2021) en het Inspectie Overheidsinformatie
& Erfgoed onderzoek naar de informatiehuishouding van toeslagen (2021) zijn opgevolgd
wat betreft de fysieke archivering. De ADR heeft aangegeven dat het rapport naar verwachting
in november 2023 gereed is.

Op basis van het rapport wordt bepaald of de Belastingdienst de vernietigingsstop
kan opheffen. De Archiefwet schrijft immers voor dat archieven, die daarvoor in aanmerking
komen, na bepaalde termijnen vernietigd dienen te worden.

Indien uit het ADR-rapport geen bezwaren hiertegen voortkomen, ben ik van plan de
vernietigingsstop voor het fysieke archief van de Belastingdienst op te heffen. Dit
helpt de Belastingdienst om te voldoen aan de Archiefwet. Dit betekent dat de reguliere
vernietiging van de daarvoor in aanmerking komende archiefstukken weer opgestart zal
worden, tenzij deze stukken onderdeel zijn van een parlementaire enquête, een hotspot7 of enig ander (rechterlijk) onderzoek.

Toezicht

Bij het debat over FSV van 25 mei jongstleden heb ik u toegezegd u nader te informeren
over toezicht. Zoals aangegeven in de Kamerbrief over de compliance map Belastingdienst
van 6 juli 20238 zal ik u in oktober nader informeren over de wijze waarop de Belastingdienst zijn
toezicht uitvoert. Hierbij zal ik ingaan op o.a. toezicht vooraf en achteraf, handhaving
en het tegengaan van fraude. Deze informatie komt daar in de bredere context te staan
van het volledige beleidsinstrumentarium voor handhaving.

Vervolg

Ik ben trots op de voortgang en de verbeteringen die deze kabinetsperiode zijn ingezet
bij de Belastingdienst en vind het van belang dat de ingezette koers wordt voortgezet.
Ook de komende periode zal ik daar onvermoeid aan verder werken. Uw Kamer ontvangt
in het vierde kwartaal het jaarplan 2024 en de Stand van de uitvoering van de Belastingdienst.
Op basis van de hierin gepresenteerde plannen wordt met volle kracht ingezet op verdere
verbeteringen in de dienstverlening, ICT en in wet- en regelgeving.

In de afgelopen periode heb ik mij ingezet om rust en stabiliteit te creëren in de
fiscale wetgeving en de uitvoering daarvan. Hierdoor is het afgelopen jaar meer ruimte
ontstaan om te werken aan het op orde brengen van de basis. Die ruimte is noodzakelijk
om te voldoen aan de eisen die politiek en samenleving aan de Belastingdienst stellen.
Dit is een blijvend aandachtspunt, dat ook de komende jaren zal blijven spelen.

Stand van zaken actuele onderwerpen, moties en toezeggingen

Over de stand van zaken van een aantal actuele onderwerpen, moties en toezeggingen
zal ik u informeren in bijlage 1. In deze bijlage vindt u een totaaloverzicht van
de opgenomen onderwerpen en de daaraan gerelateerde moties en toezeggingen. De onderwerpen
zijn gestructureerd volgens de thema’s van het jaarplan 2023. Graag breng ik, naast
de hierboven in deze brief al genoemde onderwerpen, onder uw aandacht dat ik in de
bijlage onder meer inga op de vereenvoudiging van de besturing van de Belastingdienst
en het beleid ten aanzien van USB-gegevensopslag. Ook informeer ik u over het correctiebeleid.
Het huidige correctiebeleid maak ik openbaar in bijlage 3.

Tot slot

In de komende periode zullen partijen hun nieuwe (fiscale) beleidsplannen over het
voetlicht brengen. Ik hoop dat u allen ook aandacht zult besteden aan de uitvoerbaarheid
hiervan. Beleid is immers alleen succesvol als het uitvoerbaar is. De Belastingdienst
is essentieel voor Nederland en int elke dag circa 1 miljard euro, zodat onze overheidsvoorzieningen
betaald kunnen worden. Om dit te kunnen blijven doen, is blijvend aandacht nodig en
hierin heeft ook uw Kamer een belangrijke taak te vervullen. Ik praat hier graag met
u over door tijdens het commissiedebat van 7 september.

De Staatssecretaris van Financiën,
M.L.A. van Rij