Brief regering : Verzamelbrief opdracht staatscommissie rechtsstaat

Nr. 787
BRIEF VAN DE MINISTERS VOOR RECHTSBESCHERMING EN VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 22 mei 2023

Het doet ons deugd u te mogen meedelen dat de staatscommissie rechtsstaat (hierna:
staatscommissie) op 13 maart 2023 formeel is ingesteld, door middel van publicatie
van het instellingsbesluit.1

Middels deze verzamelbrief wordt ingegaan op de openstaande verzoeken vanuit uw Kamer
en op de toezeggingen die op de staatscommissie betrekking hebben. Het betreft de
motie van de leden Omtzigt en Van Dam van 19 januari 2021,2 een vijftal toezeggingen en daarmee verband houdend een verzoek van de Commissie
van Justitie en Veiligheid van de Tweede Kamer van 22 juni 2022.3 Hierop zal achtereenvolgens worden ingegaan.

Uitvoering motie-Omtzigt/Van Dam tot instelling van een staatscommissie

Op 26 januari 2021 is de motie van de leden Omtzigt en Van Dam in de Tweede Kamer
aangenomen (Handelingen 2020/21, nr. 48, item 14). In deze motie is het kabinet verzocht om voorbereidingen te treffen om een staatscommissie
in te stellen die in brede zin het functioneren van de rechtsstaat analyseert en met
voorstellen komt om deze te versterken, en de Kamer daarover te informeren. Directe
aanleiding voor deze motie was het rapport Ongekend onrecht.4 Daarin wordt geconstateerd dat de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden
en dat burgers daardoor ernstig in de knel zijn gekomen. De staatsmachten worden in
dat rapport opgeroepen bij zichzelf te rade te gaan hoe een herhaling daarvan in de
toekomst kan worden voorkomen.

Eerder – bij brief van 3 december 20215 – hebben de toenmalige Minister voor Rechtsbescherming en de toenmalige Minister
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de Eerste en Tweede Kamer geïnformeerd
over de naar aanleiding van deze motie getroffen voorbereidingen voor de instelling
van de staatscommissie. Sindsdien is met actieve inbreng vanuit elk van de staatsmachten
het voorbereidingstraject doorlopen. Er heeft een drietal tripartite overleggen plaatsgevonden,
waarbij telkens deelnemers uit de drie staatsmachten aanwezig waren.6

In deze tripartite overlegstructuur is consensus bereikt over de voordracht voor een
voorzitter, het profiel van de overige leden van de staatscommissie en over de taakopdracht
van de staatscommissie. Deze taakopdracht en daarbij behorende toelichting heeft de
basis gevormd voor het op 10 februari 2023 gepubliceerde instellingsbesluit.

De ministerraad heeft op 25 november 2022 conform de voordracht vanuit het tripartite
overleg ingestemd met de benoeming van de heer Henk Kummeling als voorzitter. Op 3 februari
jl. heeft de ministerraad ingestemd met de benoemingen van leden van de Staatscommissie
rechtsstaat.7 Het betreft de leden Eva González Pérez, Corissa Abdoeljamil, Kutsal Yesilkagit,
Ernst Numann, Kees Vendrik, Fatma Çapkurt, Diantha Vliet en Marc Hertogh.

De staatscommissie is direct na instelling voortvarend met haar werkzaamheden begonnen.
De staatscommissie zal voor 1 juni 2024 haar advies aanbieden aan het kabinet, waarna
de commissie wordt opgeheven.8

Toezeggingen

In de aanloop naar de instelling van de staatscommissie rechtsstaat, tijdens het Commissiedebat
over de conceptopdracht van de staatscommissie rechtsstaat van 14 april 2022,9 hebben wij een vijftal toezeggingen gedaan. Deze treft u hieronder, gevolgd door
een toelichting over hoe hieraan gevolg is gegeven:

1) Dat de «rule of law» als leidend principe wordt meegenomen in het tripartite overleg.

2) Dat in dit tripartite overleg tevens de aspecten samenwerking tussen de staatsmachten,
eventueel te nauwe betrokkenheid en de benoemingen in nevenfuncties, zoals ingebracht
door rapporteur Omtzigt, zullen worden betrokken.

3) Dat de begeleidingscommissie ook tripartite wordt samengesteld, dus Tweede Kamer,
Eerste Kamer en rechterlijke macht.

4) Dat de suggestie van een «red team rechtsstaat» aan de staatscommissie wordt meegegeven.
Dit is dan een «red team» dat input geeft aan de staatscommissie.

5) Dat in de opdracht aan het einde van de eerste alinea ook de rechterlijke macht wordt
genoemd.

Ad 1) De rule of law als leidend principe

Ten aanzien van de eerste toezegging kunnen wij bevestigen dat de «rule of law» een
leidend principe is geweest in het tripartite overleg en dat dit erin heeft geresulteerd
dat de «rule of law» en de rechtsstatelijke cultuur als grondslag is opgenomen in
de opdrachtomschrijving van de staatscommissie.10

Ad 2) Benoemingen en nevenfuncties

In navolging van het verslag van het Commissiedebat, heeft de Commissie van Justitie
en Veiligheid van de Tweede Kamer op 22 juni 2022 verzocht om een verduidelijking
van de wijze waarop deze toezegging is samengevat.11 De Commissie heeft meer specifiek gevraagd of de staatscommissie deze punten als
opdracht ziet en niet enkel meeneemt in het tripartite overleg.

Het antwoord luidt bevestigend. In artikel 2, eerste lid, onder b van het instellingsbesluit
gaat bijzondere aandacht uit naar de benoemingsprocedures en nevenfuncties binnen
de staatsmachten. In de nota van toelichting bij het instellingsbesluit wordt voorts
benadrukt dat de benoemingsprocedures en de formele regels alsmede de feitelijke omgang
ten aanzien van nevenfuncties mede invloed kunnen hebben op hoe in de praktijk de
(leden van) de staatsmachten zich tot elkaar verhouden. Voorts wordt in de nota van
toelichting het volgende benadrukt: «Bij voorstellen over deze benoemingsprocedures
en nevenfuncties zijn onafhankelijkheid, onpartijdigheid, integriteit, deskundigheid
en ervaring belangrijke waarden.»

Ad 3) Tripartite begeleidingscommissie en 4) een «red team rechtsstaat»

Ten aanzien van de derde toezegging, is in het tripartite overleg overeengekomen dat
de staatscommissie, in verband met haar onafhankelijke positie, haar eigen werkwijze
bepaalt en dat het aan haar is om te besluiten tot het instellen van een begeleidingscommissie.
Daarmee houdt ook de vierde toezegging verband. Het «red team rechtsstaat» is in het
tripartite overleg onder de aandacht gebracht. Overeengekomen is ook hier dat het
aan de staatscommissie is om te besluiten tot het instellen van een «red team rechtsstaat».
Dit is opgenomen in de nota van toelichting bij het instellingsbesluit.

Ad 5) Benoeming rechterlijke macht in de opdrachtomschrijving

Met betrekking tot de laatste toezegging is aan de rechterlijke macht in de opdrachtomschrijving
aandacht besteed door verwijzing naar het verzekeren van de effectieve rechtsbescherming
in gerechtelijke procedures.

Dan rest ons nog de staatscommissie rechtsstaat succes toe te wensen in de uitvoering
van de opdracht die haar is gegeven.

De Minister voor Rechtsbescherming,
F.M. Weerwind

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
H.G.J. Bruins Slot