Brief regering : Stand van zaken Programma schoolmaaltijden

Nr. 208
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 29 maart 2023

Op school leg je de basis voor een succesvolle toekomst, voor jezelf en daarmee voor
Nederland. Voor mij staat daarbij voorop dat we onze leerlingen helpen het optimale
uit zichzelf te halen. Dat betekent onder andere het bijbrengen van taal, rekenen
en hoe we in Nederland met elkaar omgaan. Dit is een belangrijke prioriteit voor de
komende jaren. Nederland staat de komende jaren voor grote opgaven en daarvoor is
het essentieel om te investeren in onze leerlingen en daarmee onze toekomstige economie.
Dit gaat alleen als we leerlingen in staat stellen zich volledig op school te kunnen
focussen. Nu het huishoudboekje in gezinnen soms onder druk staat, is het aan ons
om te voorkomen dat je afkomst of thuissituatie bepaalt of je je kunt concentreren
op school. Eventuele spanningen of geldzorgen thuis mogen zich niet vertalen naar
het klaslokaal. Voor veel leerlingen kan een schoolmaaltijd dan ook een enorm verschil
maken. Uit ervaringen van de afgelopen maanden zien we dat op plekken waar ouders
en leerlingen financieel onder druk staan, leerlingen die geholpen worden met een
maaltijd energieker zijn en beter meedoen in de klas. Daarom gaan we voor komende
maanden op grotere schaal leerlingen helpen aan een goede maaltijd op school.1

Scholen in het primair en voortgezet onderwijs kunnen zich vanaf dit moment aanmelden
voor het Programma schoolmaaltijden via www.schoolmaaltijden.nl. Dit programma loopt tot het einde van 2023. De maaltijden zijn bedoeld voor scholen
waar de hulp het hardst nodig is. Scholen kunnen kiezen voor het organiseren van een
maaltijd op school of het ondersteunen van leerlingen via een boodschappenkaart voor
thuis. Hiermee dragen we bij aan een onbezorgde schooldag voor alle leerlingen en
het wegnemen van stress bij ouders.

In vervolg op de brief die ik op 21 november jl. aan uw Kamer heb verstuurd geef ik
u met deze brief graag meer informatie over de uitvoering van de schoolmaaltijden.2 Omdat ik het belangrijk vind om in deze brief graag concrete informatie te geven
waarmee ik scholen direct kan ondersteunen, ontvangt u deze brief in maart in plaats
van in januari, zoals beloofd in mijn vorige brief.

Eerste ervaringen met schoolmaaltijden in de afgelopen maanden

Vooruitlopend op de start van het Programma schoolmaaltijden, hebben de Minister voor
Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen en ik afgelopen oktober al € 5 miljoen euro
vrijgemaakt voor een traject van het Jeugdeducatiefonds aan vijfhonderd scholen in
het primair onderwijs waar de noodzaak voor voedselhulp groot was. De subsidietermijn
zou initieel tot eind januari lopen, maar omdat het belangrijk is om te zorgen voor
een naadloze overgang tussen deze subsidie en de uitvoering van het nieuwe Programma
schoolmaaltijden, is besloten de subsidietermijn te verlengen ter overbrugging tot
de start van de uitvoering. Hierdoor weten we zeker dat we deze ruim vijfhonderd scholen
een maaltijd kunnen blijven aanbieden, waarmee we de deelnemende leerlingen en gezinnen
helpen om stress te verminderen. De verlenging is gefinancierd uit de initiële € 5 miljoen.

Het traject van de afgelopen maanden heeft ons waardevolle lessen geleerd die zijn
verwerkt in het nieuwe programma. Het Jeugdeducatiefonds heeft leraren en schoolleiders
bevraagd over wat zij zien in de klas, bij leerlingen en bij ouders als het gaat om
de effecten van de aangeboden maaltijden.3 Leraren en schoolleiders op de scholen die meedoen zien bijvoorbeeld een stuk meer
energie en een betere werkhouding en concentratie bij de leerlingen. Ook zitten kinderen
die op school ontbijten op tijd in de klas. Dit laat zien dat schoolmaaltijden echt
een verschil kunnen maken in de klas. Ook geven scholen aan dat de maaltijden zorgen
voor meer contact met de ouders, waardoor de vertrouwensband tussen ouders en de school
verbetert. Scholen zien daarnaast dat een maaltijd op school stress wegneemt bij ouders
en daarmee bij de kinderen. De ervaring met het bestaande traject laat zien dat scholen
in de organisatie van de maaltijden het onderwijspersoneel op veel verschillende manieren
ontzorgen. Dat doen zij bijvoorbeeld door de inzet van vrijwilligers, hulpouders,
of het uitbesteden van de organisatie aan een externe partij.

Samenwerking met het Rode Kruis en het Jeugdeducatiefonds

Zoals eerder genoemd trek ik samen met het Jeugdeducatiefonds en het Rode Kruis op
om de organisatie van schoolmaaltijden in het primair en voortgezet onderwijs vorm
te geven. Beide partijen zetten zich actief in om de schoolmaaltijden zo snel en goed
mogelijk te organiseren op een manier die past bij de behoeften van scholen en ouders.
Waar het Rode Kruis zowel wereldwijd als in Nederland veel ervaring heeft met individuele
voedselhulp, waaronder met boodschappenkaarten, heeft het Jeugdeducatiefonds juist
veel ervaring met het organiseren van maaltijden op scholen in het primair onderwijs.
Door deze combinatie van ervaring en expertise zie ik deze partijen als de juiste
samenwerkingspartners.

Start met de schoolmaaltijden waar de behoefte het grootst is

Vanaf vandaag, 29 maart 2023, kunnen scholen in het primair en voortgezet onderwijs
zich aanmelden voor de organisatie van schoolmaaltijden via www.schoolmaaltijden.nl. Dit is een gezamenlijke website van het Rode Kruis en het Jeugdeducatiefonds. Op
deze website is meer informatie te vinden over het programma, de aanmeldprocedure
en antwoorden op veelgestelde vragen.

Omdat € 100 miljoen een fors bedrag is, maar niet genoeg om alle leerlingen in Nederland
dagelijks te voorzien van een schoolmaaltijd, is het belangrijk om goed zicht te hebben
op een verdeling waarbij de middelen terechtkomen op de scholen waar deze het hardst
nodig zijn. Samen met het Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs (NCO) is dit in de afgelopen
periode in kaart gebracht. Een school valt in beginsel binnen de doelgroep wanneer
30% of meer van haar leerlingen uit een gezin komt met een laag inkomen, waarbij we
uiteraard altijd oog zullen houden voor schrijnende gevallen. Scholen delen informatie
uit de jaarlijkse rapportage van het NCO bij aanmelding voor het Programma schoolmaaltijden.

Voor het speciaal basisonderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet speciaal onderwijs
en praktijkonderwijs maak ik een uitzondering op bovenstaande methode. Van deze onderwijsvormen
zijn geen NCO-rapportages beschikbaar en/of is bekend dat relatief veel leerlingen
binnen de totale leerling populatie in de doelgroep valt. Daarom heb ik besloten leerlingen
in het sbo, so, vso en pro allemaal tot de doelgroep te rekenen.

Eind juni zal er een eerste tussentijds evaluatiemoment plaatsvinden met het Rode
Kruis en het Jeugdeducatiefonds. Bij deze evaluatie zal ook specifiek worden gekeken
of de doelgroep bepaling zoals hierboven beschreven passend is voor de praktijk.

Keuze voor scholen: maaltijd op school of maaltijd thuis

Als een school zich wil aanmelden, kan dat door te kiezen tussen twee opties op de
menukaart. De eerste optie is het (laten) organiseren van een maaltijd op school. De school kan de gemaakte kosten hiervan maandelijks achteraf declareren, tot een
maximum bedrag van 9 euro per leerling per week. Met deze middelen heeft de school
zelf de vrijheid om te kiezen hoe zij de maaltijden wil organiseren. Voorbeelden die
nu al in de praktijk te zien zijn, zijn ouders of vrijwilligers die inkopen doen bij
de lokale supermarkt, wijkteams die broodjes smeren in het wijkcentrum en scholen
die ervoor kiezen de organisatie uit te besteden aan een cateraar. Met deze keuzevrijheid
laten we scholen zelf bepalen welke organisatievorm het beste bij hen past. Dit kan
een ontbijt of lunch zijn, maar ook het aanbieden van een extra tussendoortje of een
extra stuk fruit is mogelijk. Scholen kunnen zo ook zelf bepalen op welke manier zij
het onderwijspersoneel willen ontzorgen bij de organisatie. Uiteraard bieden we scholen
in dit proces ondersteuning aan, bijvoorbeeld middels een menukaart waarbij scholen
een overzicht wordt geboden van wat mogelijk is. Maar ondersteuning vindt ook plaats
in de vorm van schoolcontactpersonen. Dit zijn vaste aanspreekpunten voor scholen
die kunnen meedenken over welke manier van maaltijdvoorziening het beste past bij
de school. Het Jeugdeducatiefonds werkt nu al met een groep schoolcontactpersonen,
voor het Programma schoolmaaltijden zal deze worden uitgebreid. Deze aanpak van een
maaltijd op school is verder doorontwikkeld vanuit de manier waarop het Jeugdeducatiefonds nu al werkt,
waarvan al meer dan 500 po-scholen naar tevredenheid gebruik maken.

De tweede optie waar een school voor kan kiezen, is om individuele leerlingen te ondersteunen
in de vorm van boodschappenkaarten voor een maaltijd thuis. Deze kaarten worden verstrekt aan de ouders van leerlingen die dit het hardst nodig
hebben, waarop een vast wekelijks budget van 11 euro per kind staat om een dagelijkse
maaltijd voor de leerling in te kopen. De kaarten kunnen worden ingezet in winkels
waar levensmiddelen worden verkocht.4 Wanneer een school in haar aanmelding aangeeft met de boodschappenkaarten te willen
werken, zal deze school gevraagd worden onder de ouders van haar leerlingen een bericht
te verspreiden waarin wordt gevraagd aan ouders om zich via de school aan te melden.
Ouders die zich aanmelden, vullen na hun aanmelding nog enkele aanvullende vragen
in die het Rode Kruis nu ook al gebruikt bij de uitgifte van boodschappenkaarten.
Een voorbeeld hiervan is: «Ik/mijn gezin moet maaltijden overslaan omdat er niet genoeg eten is», waarna ouders op een schaal kunnen aangeven in welke mate dit voor hen geldt. Het
verstrekken van de boodschappenkaarten zal vervolgens rechtstreeks via de aangemelde
ouders gebeuren. De school blijft wel de vindplaats voor ouders en andere betrokkenen
om individuele leerlingen hiervoor aan te melden. Door het uitgeven van boodschappenkaarten
voorkomen we hongerige kinderen in de schoolbanken en ondersteunen we ouders op een
manier die bij hen past. We leren hierbij van de ervaringen van het Rode Kruis, die
nu al wereldwijd met zulke kaarten werken. Hierbij zien zij keer op keer dat deze
keuzevrijheid een positieve uitwerking heeft en leidt tot verantwoordelijke aankopen.
De ontvangers vinden het fijn dat zij de regie in handen blijven houden. Ik heb daarom
ook het vertrouwen in ouders dat zij een boodschappenkaart goed zullen gebruiken voor
een maaltijd voor hun kind.

Ik vind het van belang dat scholen zelf kiezen voor een uitvoerbare vorm voor de organisatie
van schoolmaaltijden. Ook vind ik het essentieel om goed oog te houden voor een werkbare
situatie voor leraren, zodat zij zo veel mogelijk ontlast worden in de organisatie
van de maaltijden en dit niet ten koste gaat van kostbare onderwijstijd. Dit kunnen
ze in eerste instantie doen door het kiezen van een organisatievorm waarbij leraren
ontzorgd worden, bijvoorbeeld het uitbesteden van de organisatie aan een externe partij.
We ondersteunen scholen ook op verschillende manieren. Dit doen we bijvoorbeeld door
het aanbieden van de verschillende opties voor de organisatie en door het meegeven
van voorbeeldmenu’s, zodat scholen ook inzetten op gezonde voeding en een gezonde
leefstijl. Juist hier zoeken we de samenwerking met organisaties binnen de brede beweging,
die hebben laten zien hier graag over mee te denken. Daarmee stimuleren we het maken
van gezonde keuzes. Voor meer informatie over een gezonde leefstijl voor leerlingen
kunnen scholen ook terecht bij het programma Gezonde School, via www.gezondeschool.nl. Ik heb vertrouwen in de scholen die mee zullen doen aan het Programma schoolmaaltijden
dat zij goede keuzes zullen maken die voor hen werkbaar zijn. In de praktijk zien
we hiervan al veel goede voorbeelden.

Bovenstaande aanpak komt voort uit een gezamenlijk ontwerpplan dat de afgelopen maanden
zorgvuldig is opgesteld door het Rode Kruis en het Jeugdeducatiefonds tijdens de voorbereidingsfase.
In deze fase zijn we ook gestart met het testen van de ontworpen aanpak, zodat duidelijk
wordt op welke manier de aanpak het beste en meest effectief uitgebreid kan worden.
Hierbij wordt gebruik gemaakt van de inzichten uit de voedselhulptrajecten die het
Rode Kruis en het Jeugdeducatiefonds op dit moment al uitvoeren. Gezamenlijk leren
we hieruit onder andere waar scholen, ouders en leerlingen behoefte aan hebben en
welke (logistieke) uitdagingen bij de organisatie komen kijken. Met deze lessen in
ons achterhoofd zorgen we ervoor dat de uitvoering ook voldoet aan de gestelde uitgangspunten,
waaronder het ontzorgen van scholen en het voorkomen van stigmatisering.

Voor het Programma schoolmaaltijden heb ik, zoals toegelicht in mijn eerdere brief,
in eerste instantie dekking gevonden binnen de middelen voor de bekostiging van het
po en vo (begrotingsartikel 1 en 3 van de OCW-begroting) en zal ik conform motie inzetten
op definitieve financiële dekking uit de onderuitputting in 2022.

Aanpak Caribisch Nederland

De middelen zijn vanzelfsprekend ook beschikbaar voor de leerlingen op Bonaire, St.
Eustatius en Saba. Ik kies daar wel voor een andere aanpak, omdat ik het belangrijk
vind om aan te sluiten bij bestaande duurzame initiatieven. Voor Caribisch Nederland
is vanuit SZW eind vorig jaar € 250.000,– beschikbaar gesteld voor schoolmaaltijden.
Op dit moment is mijn ministerie samen met de Ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
(SZW) en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in gesprek met de Openbare
Lichamen en de scholen over de manier waarop we het aanbod daar zo goed mogelijk kunnen
laten aansluiten bij de behoeften van de eilanden. We zijn van plan om verder te gaan
met wat er nu al loopt en in gang wordt gezet.

Evaluatie en lange termijn

Naast het ondersteunen van leerlingen die een steuntje in de rug nodig hebben, vind
ik het ook belangrijk om te leren van dit programma en de resultaten hiervan goed
te kunnen waarborgen. Daarom zal ik het, nog uit te rollen traject, ook zorgvuldig
monitoren en evalueren. Dit doe ik samen met de twee samenwerkende partijen. Op die
manier kunnen we de aanpak gaandeweg bijsturen als dat nodig is en leren we ervan.
Met een blik op de toekomst trek ik ook graag samen op met mijn collega’s van SZW
en VWS.

Ik ben blij om te zien dat het Rode Kruis en het Jeugdeducatiefonds zich vol inzetten
om samen met mijn ministerie uitvoering te geven aan de schoolmaaltijden. Ik moedig
scholen waarvan de leerlingen behoefte hebben aan de organisatie van schoolmaaltijden
van harte aan zich aan te melden via de website, www.schoolmaaltijden.nl. Ik heb vertrouwen in een succesvolle uitwerking, waarmee we leerlingen die dit het
hardst nodig hebben kunnen helpen.

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs, A.D. Wiersma