Brief regering : Uitvoering van de motie van het lid Ellian over "trouw aan de publieke taak" toevoegen aan de eed of belofte die ambtenaren afleggen (Kamerstuk 35570-63)

Nr. 320
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 20 januari 2023

Ik heb toegezegd u te informeren over de uitvoering van de motie van het lid Ellian
(Kamerstuk 35 570, nr. 63) om de ambtseed voor rijksambtenaren te wijzigen. Met deze brief doe ik die toezegging
gestand.

De ambtseed als anker voor goed ambtenaarschap

De ambtseed (hiermee wordt gedoeld op zowel de eed als de belofte) is in de eerste
plaats een integriteitsinstrument. De Nederlandse samenleving heeft recht op een integere
overheid en integere ambtenaren. Het moment waarop de ambtseed wordt afgelegd markeert
het bijzondere karakter van werken bij de overheid en werken voor Nederland. Het afleggen
van die eed of belofte maakt de nieuwe ambtenaar bewust van die bijzondere positie
en verantwoordelijkheid en van de betekenis van «goed ambtenaarschap».

Dienstbaar aan de samenleving

Uw Kamer heeft in diverse politieke debatten aandacht gevraagd voor de betekenis van
de ambtseed als anker voor de invulling van het goed ambtenaarschap. Het dienen van
de samenleving en het publieke belang staat daarin voorop en zou meer in de ambtseed
tot uitdrukking moet komen. Daarnaast zou de ambtseed beter kunnen uitdrukken dat
ambtenaren in hun werk met alle mensen omgaan op basis van gelijkwaardigheid.

Dit sluit aan bij de al langer bestaande ambtelijke behoefte om de ambtseed voor rijksambtenaren
te moderniseren en inclusiever te maken. Rijksambtenaren ervaren de tekst op sommige
punten als beknellend, verouderd en moeilijk te begrijpen. Niet passend bij wat de
samenleving van hen mag verwachten. Namelijk dat zij zich als ambtenaar met hart en
ziel inzetten voor de publieke zaak en vanuit hun ambtelijke professie bijdragen aan
een beter Nederland. Dat zij werken aan maatschappelijke opgaven, met alle spanningsvelden
en dilemma’s die daarbij in het dagelijks werk komen kijken. Zoals weten wanneer je
informatie kan delen of geheim moet houden, hoe je maatwerk toe kunt passen zonder
dat de rechtsgelijkheid in het geding komt en hoe je het algemeen belang dient en
toch op een inclusieve manier aandacht houdt voor elke groepering en elk individu.
Maar ook het durven uitspreken wanneer de maatschappelijke opgave schuurt met de politieke
opdracht. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de weerbarstige praktijk. Dat kun
je niet allemaal kwijt in een ambtseed. Maar door het leggen van andere accenten in
de ambtseed kunnen ambtenaren meer ruimte voelen voor het recht op het maken van professionele
afwegingen en tegelijkertijd gehouden worden aan de plicht tot het inbrengen van die
ambtelijke professionaliteit. Ook vanuit het perspectief van de burger is het van
belang dat duidelijk is waar de rijksoverheid en de rijksambtenaar voor staan. Ambtenaren
én burgers moeten zich gesterkt voelen door hetgeen de ambtenaar bij het aanvangen
van het ambt zweert of belooft te doen. Het benadrukken van de maatschappelijke verantwoordelijkheid
in de ambtseed draagt bij aan het wederzijds vertrouwen, de versterking van de positie
van ambtenaren en verduidelijking in de ambtelijk-politieke verhoudingen.

Het sluit ook aan bij de invloedrijke adviezen en rapporten die op dit terrein zijn
uitgebracht door de Raad van State1, de parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag2 en de tijdelijke commissie uitvoeringsorganisaties3. Naar aanleiding hiervan is binnen het Rijk sprake van een versterkte focus op het
ambtelijk vakmanschap en hernieuwde aandacht voor de betekenis van de ambtseed. Dit
gebeurt op verschillende niveaus binnen de rijksoverheid, zowel in overkoepelende
rijksbrede programma’s en actielijnen als binnen de ministeries. Voorbeelden op rijksniveau
zijn Werk aan Uitvoering, Open overheid, Grenzeloos Samenwerken en Dialoog en Ethiek.
In een open proces is er zowel een Gids ambtelijk vakmanschap4 als een Kompas voor publiek leiderschap5 ontwikkeld. Samen met de Gedragscode Integriteit Rijk6 bieden zij medewerkers en leidinggevenden houvast voor hoe wij als rijksoverheid
willen werken, welke waarden daarbij gelden en hoe deze vertaald kunnen worden naar
concreet gedrag.

De nieuwe ambtseed voor rijksambtenaren

Uit alles wat hiervoor is benoemd, is inspiratie geput om de huidige ambtseed voor
rijksambtenaren te moderniseren. Daarbij is een brede interpretatie gegeven aan de
motie zoals die door de heer Ellian is ingediend en is de gehele tekst herzien. Beoogd
is om binnen de huidige wettelijke kaders7 tot een tekst te komen die kort en krachtig is, begrijpelijk is, aanspreekt en waarvan
de betekenis onthouden kan worden. Een tekst die aansluit bij de huidige tijdgeest
en ook een nieuwe generatie ambtenaren aanspreekt. Het gaat erom dat de essentie van
het werken voor de publieke zaak in de ambtseed wordt gevangen en dat zowel voor de
ambtenaar als voor de buitenwereld duidelijk is wat de ambtseed daadwerkelijk inhoudt.
Langs deze uitgangspunten is een nieuwe tekst uitgewerkt (die tekst met toelichting
treft u aan als bijlage 1).

De basis blijft de oorspronkelijke ambtseed (deze tekst is tevens toegevoegd in bijlage
1). De traditionele elementen daaruit zijn op zichzelf behouden gebleven8, maar er zijn wel elementen aan toegevoegd. Er is een duidelijker onderscheid gemaakt
tussen de zogenaamde «zuiveringseed» en de «eed van trouw». De volgorde hiervan is
historisch bepaald9 en in die zin ook logisch: de ambtenaar verklaart eerst dat hij eerlijk aan het ambt
is gekomen voordat hij belooft de functie als een goed ambtenaar te gaan vervullen.
De ambtelijke of publieke waarden die in de ambtseed doorklinken zijn niet limitatief
en moeten nadrukkelijk worden bezien in samenhang met de Gids Ambtelijk Vakmanschap
en de Gedragscode Integriteit Rijk.

Het doorlopen proces

Voor het komen tot een nieuwe tekst is een zorgvuldig proces doorlopen, met betrokkenheid
van rijksambtenaren, burgers, experts en ervaringsdeskundigen van binnen en buiten
de rijksoverheid. De tekst is getoetst op draagvlak en juridische houdbaarheid. De
verkregen reacties waren over het algemeen positief en hebben stapsgewijs geleid tot
verbetering en aanscherping van de tekst. Een voorbeeld hiervan is de zogenaamde Flitspeiling
die is uitgevoerd onder burgers. In totaal hebben 1.144 mensen deelgenomen aan deze
flitspeiling: 1.028 niet ambtenaren en 116 ambtenaren (rijks)overheid. Ruim zeven
op de tien was tevreden over de duidelijkheid (burgers: 73%, ambtenaren: 83%) en inhoud (burgers: 70%, ambtenaren: 79%) van de voorgelegde tussenversie van de nieuwe ambtseed.
Het gehele rapport van de flitspeiling is bijgevoegd als bijlage 2. Na de Flitspeiling
is in aanvulling op de tekst een toelichting opgesteld ter verantwoording van de gemaakte
keuzes. Ook met de medezeggenschap is van gedachten gewisseld over de tekst. Dit heeft
ertoe geleid dat aan het begin van de tekst als krachtig positief statement is toegevoegd
dat de ambtenaar voor het ambt heeft gekozen.

Een ander voorbeeld van verkregen inbreng is het pleidooi van de Stichting Beroepseer
om het begrip rechtvaardigheid aan de tekst toe te voegen.

Vervolgproces en inwerkingtreding

De eed of belofte is voor alle overheidswerkgevers die vallen onder de werkingssfeer
van de Ambtenarenwet 2017, waaronder het Rijk, geregeld bij algemene maatregel van
bestuur (hierna AMvB)10. Wijziging van deze AMvB gebeurt per 1 januari of per 1 juli van een kalenderjaar.
Daarbij kunnen ook andere overheidswerkgevers desgewenst een verzoek tot wijziging
indienen van het formulier dat zij in gebruik hebben11. Het wetgevingsproces duurt gemiddeld ongeveer een half jaar. In dit geval zal het
langer dan gemiddeld duren, omdat het voorstel ook andere overheden raakt. Dit betekent
dat de gewijzigde AMvB naar verwachting met ingang van 1 januari 2024 in werking zal
treden. Tot die tijd blijft de huidige ambtseed van kracht.

Implementatie

Gedurende het wetgevingstraject zal de implementatie van de gewijzigde ambtseed worden
voorbereid. De nadere uitwerking daarvan volgt nog. De ambtseed moet begrijpelijk
zijn voor alle ambtenaren. Het is van groot belang om bij het afleggen van de ambtseed
over de betekenis ervan met de nieuwe ambtenaren in gesprek te gaan. Bij de implementatie
van de nieuwe ambtseed op organisatieniveau zal hier de nodige aandacht voor zijn.
De daadwerkelijke invulling van het gesprek vindt immers plaats in de context van
de organisatie waarin de ambtenaar gaat werken en het werk dat de ambtenaar gaat verrichten.
Dit zal ik rijksbreed ondersteunen en stimuleren, door er in elk geval voor te zorgen
dat de tekst van de ambtseed eenduidig en op toegankelijke wijze wordt uitgelegd.
De toelichting bij de nieuwe ambtseed kan hiervoor als basis dienen. Bij de implementatie
zal ook aandacht zijn voor de ambtenaren die de ambtseed reeds hebben afgelegd. Het
gaat immers vooral om de manier waarop de ambtelijke functie binnen het Rijk wordt
ingevuld. Het gesprek over goed ambtenaarschap blijft continu aandacht vergen. Het
belang hiervan kan ik niet genoeg benadrukken.

Tot slot

De nieuwe ambtseed voor rijksambtenaren heeft betekenis voor iedereen die verbonden
is aan de Nederlandse samenleving en maakt duidelijk waar rijksambtenaren voor staan.
Zo wordt bijgedragen aan de professionalisering van ambtelijk vakmanschap en het creëren
van een overheid die betrouwbaar, dienstbaar en rechtvaardig is.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
H.G.J. Bruins Slot