Brief regering : Staatsexamens vo 2022

Nr. 531
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 22 december 2022

Zoals aangekondigd in mijn brief van 29 september1 over de uitvoering van enkele moties inzake het staatsexamen informeer ik uw Kamer
middels deze brief over een aantal zaken gerelateerd aan het staatsexamen voortgezet
onderwijs (hierna: staatsexamen).

In deze brief ga ik achtereenvolgend in op de volgende onderwerpen:

I. Het verloop van de staatsexamens in 2022;

II. De staatsexamenresultaten 2022, aan de hand van de staatsexamenmonitor 2022 (bijlage
1);

III. De voortgang op de verbeteragenda staatsexamen vo (bijlage 2 & 3);

IV. De uitvoering van motie van de leden De Hoop en Van Meenen2 over het monitoren van de extra voorzieningen voor staatsexamenkandidaten (bijlage
2 & 4).

I. Het verloop van de staatsexamens2022

Terugkijkend op het verloop van de examenperiode 2022 kan geconcludeerd worden dat
de staatsexamens goed zijn verlopen. Wel was er wederom sprake van een zeer hoge druk
op de staatsexamenorganisatie. Deze druk werd voor een deel veroorzaakt door de bijzondere
maatregelen die in 2022 golden, met name het spreiden over de tijdvakken en de extra
herkansing. Ondanks de uitbreiding van de pool van examenbetrokkenen in 2022 speelde
de beschikbaarheid van examenbetrokkenen, waaronder examinatoren, ook een belangrijke
rol in de hoge druk op de organisatie. In de aanloop naar de examens werd duidelijk
dat sommige examinatoren van hun schoolbestuur geen toestemming meer kregen om als
staatsexamenexaminator op te treden vanwege de hoge werkdruk op de eigen school. Ook
door ziekte onder examinatoren waren er op het laatste moment nog veel afzeggingen
van examinatoren. Hierdoor was extra inzet van de staatsexamenorganisatie nodig om
vervangende examinatoren te vinden. Door deze extra inzet kon worden voorkomen dat
er examens moesten worden afgezegd en is er enkel sprake geweest van het verplaatsen
van een aantal examens. Ik realiseer mij dat dit veel heeft gevraagd van de staatsexamenorganisatie
en wil via deze weg mijn waardering uitspreken voor eenieder, en in het bijzonder
alle examenbetrokkenen, het College voor Toetsen en Examens (hierna: CvTE) en DUO,
die zich hebben ingezet voor deze unieke examenvoorziening.

II. De staatsexamenresultaten 2022

Op 21 november jl. heb ik uw Kamer geïnformeerd over de examenresultaten in het regulier
vo van de afgelopen examenperiode.3 Inmiddels zijn de resultaten van het staatsexamen van 2022 ook beschikbaar. In onderstaande
passage vindt u een samenvatting van deze resultaten. In bijgevoegde rapportage van
DUO vindt u de volledige staatsexamenmonitor.

Aantal staatsexamenkandidaten

De registratie van gegevens en resultaten van het staatsexamen wordt ieder jaar verder
verbeterd. Ook in 2022 is weer een verbeterslag gemaakt waardoor de vertaling van
het aantal examenafnames naar het totaal het aantal kandidaten (per subpopulatie)
die deze examens hebben afgelegd nog nauwkeuriger bepaald kan worden. Daardoor is
een kleine wijziging zichtbaar in het aantal kandidaten dat in 2021 heeft deelgenomen
aan het staatsexamen in vergelijking met de monitor die vorig jaar aan uw Kamer is
gestuurd.

In onderstaande tabel wordt inzicht gegeven in het aantal kandidaten dat heeft deelgenomen
aan één of meerdere staatsexamens. In 2022 is een lichte daling zichtbaar van het
aantal vo-kandidaten. Het aantal vso-kandidaten in 2022 is vergelijkbaar met het aantal
kandidaten in 2021. Deze tabel geeft enkel die kandidaten weer die daadwerkelijk hebben
deelgenomen aan het examen. Kandidaten die zich wel hebben aangemeld, maar zich op
een later moment hebben teruggetrokken of niet aanwezig waren bij het examen zijn
niet opgenomen in deze aantallen.

Tabel 1: aantal staatsexamenkandidaten

Slagingspercentages

Tabel 2 laat de slagingspercentages van staatsexamenkandidaten zien vanaf 2016. In
de berekening van deze percentages zijn alleen kandidaten betrokken die in het betreffende
examenjaar minimaal één staatsexamen hebben afgelegd. Kandidaten die het diploma hebben
behaald door enkel eerder behaalde resultaten in te wisselen zijn niet meegenomen.
Bij de interpretatie van deze tabel moet een tweetal kanttekeningen worden geplaatst.
Zoals eerder opgemerkt worden er jaarlijks verbeteringen doorgevoerd in de registratie
van de staatsexamensgegevens. Zo is het pas recent mogelijk om kandidaten die zich
wel hadden aangemeld maar uiteindelijk niet hebben deelgenomen aan het examen uit
de gegevens te halen. Om die reden is het beperkt mogelijk om een vergelijking te
maken over de jaren heen. Daarnaast is het totaal aantal kandidaten dat via het staatsexamen
een diploma behaalt relatief klein in vergelijking met het totaal aantal examenkandidaten
in het voortgezet onderwijs. Deze groep wordt nog kleiner als de slagingspercentages
per schoolsoort worden berekend. Dit heeft als gevolg dat er relatief snel fluctuaties
in de slagingspercentages zichtbaar zijn over de jaren heen. In 2022 is voor alle
schoolsoorten een lichte daling zichtbaar van het slagingspercentage. Om bovenstaande
redenen kan op basis van deze gegevens niet geconcludeerd worden dat er sprake is
van een dalende trend in de slagingspercentages.

Tabel 2: slagingspercentages

Stabiele cijferontwikkeling eindcijfers Nederlands, Engels en Wiskunde

In de monitor wordt inzicht gegeven in de gemiddelde cijfers die kandidaten, zowel
diploma- als deelexamenkandidaten, hebben behaald voor de (kern)vakken Nederlands,
Engels en Wiskunde. Voor zowel het college-examen, centraal examen als het eindcijfer
geldt dat de gemiddelden een stabiel beeld laten zien. Het gemiddelde eindcijfer voor
Nederlands was in 2021 een 6,2 en in 2022 ook. Voor Engels was het gemiddelde eindcijfer
in 2021 een 7,2 en in 2022 ook. Voor wiskunde was het gemiddelde eindcijfer in 2021
een 5,8 en in 2022 een 5,7.

Effecten coronamaatregelen

Net als in 2021 hadden diplomakandidaten in examenjaar 2022 de mogelijkheid om het
resultaat van één vak buiten beschouwing te laten bij het bepalen van de uitslag als
een kandidaat hiermee kon slagen; de zogenaamde duimregeling. De kernvakken waren
hiervan uitgesloten. De monitor laat een vergelijkbaar beeld zien van het gebruik
van deze regeling als vorig examenjaar. In totaal maakte 11,1% van de kandidaten gebruik
van de duimregeling. In 2021 was dit 11,4%. Het precieze effect van deze maatregel
op de vaardigheid van kandidaten is moeilijk vast te stellen. Zowel bij het regulier
vo als het staatsexamen is er mogelijk sprake van een gedragseffect in de voorbereiding
op het examen waardoor er een vertekening van de gegevens optreedt.

Uitgebreide herkansingsmogelijkheid

De mogelijkheid tot het afleggen van een herkansing door diplomakandidaten van het
staatsexamen is anders georganiseerd dan de herkansingen in het reguliere vo. Staatsexamenkandidaten
kunnen deelnemen aan een herkansing als zij in het betreffende examenjaar opgaan voor
het diploma en middels een herkansing alsnog kunnen slagen. In 2022 is de herkansingsmogelijkheid
van diplomakandidaten uitgebreid op dezelfde wijze als in 2021. In de jaren voor de
coronapandemie mocht een kandidaat, zodra hij in aanmerking kwam voor een herkansing,
één centraal-examen en één college-examen herkansen, niet noodzakelijkerwijs van hetzelfde
vak. In 2021 en 2022 kon een kandidaat, die in aanmerking kwam voor een herkansing,
alle onderdelen van maximaal twee vakken herkansen. Uit de monitor blijkt dat het
grootste deel van de kandidaten die een herkansing maakte ervoor koos om alle onderdelen
van twee vakken in plaats van één vak te herkansen. Dit geldt zowel voor vso- als
voor vo-kandidaten.

III. Voortgangsrapportage verbeteragenda staatsexamen vo

De afgelopen jaren is met uw Kamer meermaals gesproken over de uitvoeringsgrenzen
van het staatsexamensysteem. Het aantal staatsexamenkandidaten dat jaarlijks bediend
moet worden en de huidige inrichting van het systeem maken dat de grenzen van de staatsexamenorganisatie
zijn bereikt. Eerder heb ik uw Kamer geïnformeerd over het voornemen van het CvTE
om het staatsexamen meer toekomstbestendig in te richten zodat de organisatie meer
aankan en de vorm van het staatsexamen passend is voor de huidige doelgroep. Dit is
verder uitgewerkt in de verbeteragenda staatsexamens vo waarover uw Kamer op 17 december
2021 is geïnformeerd.4 In drie actielijnen wordt hiernaar toegewerkt: 1) het werken aan de optimalisering
van het staatsexamensysteem om te zorgen voor meer capaciteit, flexibiliteit, 2) een
betere aansluiting bij de vso-doelgroep en 3) het in beeld brengen van de uitvoeringsconsequenties
van de staatsexamenketen.

Inmiddels zijn binnen de verbeteragenda de eerste resultaten bereikt waarmee wordt
toegewerkt naar een set van kansrijke oplossingsrichtingen om het staatsexamen in
de toekomst te flexibiliseren en blijvend passend te maken voor de volledige doelgroep.
De verwachting is dat eind 2023 de eerste scenario’s opgeleverd worden. De complete
set met voorstellen wordt eind 2024 door het CvTE opgeleverd. Eind 2023 wordt uw Kamer
geïnformeerd over de voortgang van de verbeteragenda en eind 2024 over de complete
set aan voorstellen Hierna kan gestart worden met de implementatie. Voor kandidaten
betekent dit dat onder meer wordt verkend of een herkansingsmogelijkheid geboden kan
worden aan zowel certificaatkandidaten als diplomakandidaten, conform de wens van
uw Kamer. Daarnaast wordt binnen de verbeteragenda gewerkt aan het eerder inzicht
geven van behaalde examencijfers, zodat zo goed mogelijk voorbereid en onder optimale
condities het examen kunnen afleggen. Daarvoor wordt de mogelijkheid onderzocht om
de college-examens te spreiden over het jaar heen zodat kandidaten meer ruimte krijgen
om het examen te doen op het moment dat ze er klaar voor zijn. Om ervoor te zorgen
dat kandidaten zo snel mogelijk gebruik kunnen maken van de mogelijkheden zoals in
de verbeteragenda worden uitgewerkt, is het van belang dat het CvTE en DUO de ruimte
krijgen om aan alle acties uit de verbeteragenda te werken zonder dat er aanvullende
wensen bij de staatsexamenorganisatie worden neergelegd. De uitwerking van de verbeteragenda
gebeurt namelijk naast alle reguliere werkzaamheden die nodig zijn om de staatsexamens
jaarlijks doorgang te kunnen laten vinden. Alleen door in te zetten op de volle breedte
van de verbeteragenda kan worden toegewerkt naar een robuuste en toekomstbestendige
staatsexamenorganisatie.

Onderstaand informeer ik u over de voortgang per actielijn van de verbeteragenda en
geef ik een doorkijk naar de resultaten die gedurende de looptijd van de verbeteragenda
(t/m 2024) verwacht worden.

Actielijn 1. flexibiliseren van staatsexamensysteem

Binnen deze actielijn zet het CvTE zich in om het huidige staatsexamensysteem verder
te flexibiliseren om aan de huidige en toekomstige vraag te kunnen blijven voldoen.
Dit vraagt om voldoende examinatoren die onder goede randvoorwaarden gedurende het
jaar inzetbaar zijn. Het CvTE zet zich in om examenbetrokkenen te binden aan de organisatie
door middel van goede randvoorwaarden. Hiertoe heeft het CvTE in 2022 de professionaliseringtrajecten
voor examenbetrokkenen herzien zodat zij zich blijvend ontwikkelen. Daarnaast loopt
een onderzoek naar wat een passende vergoeding is voor examenbetrokkenen, die aansluit
bij de bekostiging in het vo. Deze resultaten worden in 2023 opgeleverd.

Daarnaast moet de bestaande capaciteit van examenbetrokkenen zo optimaal mogelijk
worden ingezet. Daarom hebben het CvTE en DUO het afgelopen jaar een onderzoek uitgevoerd
naar de terugtrekkingen en no-shows van kandidaten. Het tegengaan hiervan kan voor
een efficiëntere inzet van examenbetrokkenen zorgen. Komend jaar wordt het beeld dat
tot nu toe is opgehaald aangevuld met een verdiepend onderzoek, dat eind 2023 zal
leiden tot kansrijke verbeteropties.

Tot slot wordt er ook buiten de huidige werkwijze gekeken naar mogelijkheden om de
capaciteit en wendbaarheid van het staatsexamen substantieel te vergroten. Dit gebeurt
door middel van een onderzoek naar de jaarplanning van het staatsexamen. In 2023 worden
de eerste resultaten verwacht van dit onderzoek, waarbij wordt gekeken naar de mogelijkheid
om de college-examens te spreiden over het jaar. Dit zou er toe kunnen leiden dat
het voor een staatsexaminator gemakkelijker is om zich naast zijn reguliere baan als
docent in te zetten voor het staatsexamen. Tevens zal dit er voor zorgen dat het staatsexamen
beter aansluit bij de wensen van de vso-kandidaten. Het kunnen spreiden van de college-examens
over het jaar draagt ook bij aan het eerder kunnen communiceren aan kandidaten over
de door hen behaalde CE-resultaten, zoals ook verzocht werd in schriftelijke vragen
van het lid Van Meenen.5

Actielijn 2: Versterken aansluiting vso-doelgroep

Met de werkzaamheden onder deze actielijn streeft het CvTE naar het passend maken
van het staatsexamen voor de vso-doelgroep. Er wordt niet alleen ingezet op een verbetering
op lange termijn, maar juist ook voor het aankomende examenjaar. Tegelijkertijd vraagt
een betere aansluiting met de vso-doelgroep ook om een antwoord op een meer fundamentele
vraag over de manier van examineren in het vso, zodat deze beter aansluit bij de behoefte
van de doelgroep en tegelijkertijd de kwaliteit en betrouwbaarheid van het examen
borgt. Dit vraagstuk pak ik de komende periode verder op door de gesprekken die ik
reeds gevoerd heb met de vso-sector in 2023 te continueren.

Om de aansluiting van het staatsexamen bij de vso-kandidaten bij het staatsexamen
te verbeteren is het CvTE in 2022 gestart met een pilot naar de inzet van daartoe
bevoegde vso-docenten bij de afname van mondelinge college-examens op de eigen school.
In de huidige staatsexamenorganisatie worden docenten niet ingezet als examinator
op de eigen school. Uit het eerste pilotjaar kan geconcludeerd worden dat de inzet
van vso-docenten op de eigen school voordelen heeft voor de vso-kandidaten en de scholen
en de staatsexamenorganisatie. De komende examenperiode zal de pilot herhaald en uitgebreid
worden zodat beter in beeld kan worden gebracht wat de kansen en knelpunten zijn en
wat er nodig is om de kwaliteit en continuïteit van het staatsexamen te kunnen borgen
als de eigen docent het examen afneemt.

Daarnaast heeft het CvTE in 2022 wederom ingezet op het verbeteren van de informatievoorziening
aan betrokken scholen en vso-kandidaten door voorlichtingsfilmpjes, brochures en regionale
bijeenkomsten te organiseren. Een belangrijk doel hiervan is het delen van relevante
informatie over wat er in een mondeling college-examen van kandidaten wordt verwacht
zodat de kandidaat en de school zich hier zo goed mogelijk op kan voorbereiden. Ook
is een onderzoek gestart naar de kwaliteit van de vakinformatie waarvan in de loop
van 2024 de resultaten opgeleverd worden. In de vakinformatie, vergelijkbaar met het
programma van toetsing en afsluiting (PTA) in het regulier vo, wordt per vak aangegeven
welke kennis een kandidaat in huis moet hebben ter voorbereiding op het examen. Tot
slot is in 2022 door het CvTE wederom de mogelijkheid van de inzet van de vertrouwenspersoon
bij het college-examen onder de aandacht gebracht. Met als doel dat alle kandidaten
die hier baat bij hebben gebruik maken van deze mogelijkheid. Dit kan voor kandidaten
een manier zijn om een prettige afnameomgeving te creëren waarin zij zo goed mogelijk
kunnen laten zien wat zij aan kennis in huis hebben.

Actielijn 3: Uitvoeringsconsequenties

Met de acties onder actielijn 1 & 2 wordt toegewerkt naar voorstellen om aanpassingen
te doen aan de staatsexamenorganisatie. Het is evident dat eventuele aanpassingen
van invloed zijn op de uitvoeringssystemen en processen bij DUO. Het CvTE en DUO werken
aan het in beeld brengen van de uitvoeringsconsequenties om eventuele aanpassingen
aan de staatsexamenorganisatie in de toekomst mogelijk te maken. Daarnaast wordt door
DUO toegewerkt naar een gemoderniseerd (staats)examenorganisatie zodat de systemen
robuuster en wendbaarder worden ingericht. Hierdoor zal het op termijn mogelijk zijn
om eenvoudiger aanpassingen te doen aan de uitvoering van het staatsexamen.

IV. Motie over monitoring extra voorzieningen staatsexamen.

Staatsexamenkandidaten hebben de mogelijkheid om voorafgaand aan het staatsexamen
extra voorzieningen aan te vragen vanwege een individuele ondersteuningsbehoefte van
een kandidaat. Ik wil benadrukken dat ik het van groot belang vind dat kandidaten
daar tijdens het examen gebruik van kunnen maken. Op die manier kan elke kandidaat
het beste van zichzelf laten zien. Conform motie van de leden De Hoop en Van Meenen
hebben het CvTE en DUO in samenspraak met LBVSO de afgelopen staatsexamenperiode de
uitvoering van aangevraagde extra voorzieningen extra gemonitord.6 Het CvTE heeft de uitvoering van deze motie aangegrepen om de wijze waarop wordt
omgegaan met voorzieningen en signalen over misverstanden in kaart te brengen.

Uit de monitor van LBVSO en CvTE blijkt dat in veruit de meeste gevallen de aangevraagde
voorzieningen worden toegekend. Eventuele misverstanden over de aangevraagde voorzieningen
worden meestal voor het examen of op de dag van het examen opgelost door de locatievoorzitter.
Ditzelfde geldt voor situaties waarbij op het moment van het examen blijkt dat voor
een kandidaat een voorziening gewenst is maar niet is aangevraagd, bijvoorbeeld in
het geval van een paniekaanval. In het geval van een misverstand is het van belang
dat de kandidaat, een vertrouwenspersoon of andere betrokkenen direct en op de dag
van het examen hierover melding maakt. Zo kan op het moment zelf een oplossing worden
gezocht. Uit de rapportage van LBVSO blijkt dat in veel gevallen pas na het examen
melding wordt gedaan. Op het moment dat een cijfer is vastgesteld of een diploma of
certificaat is uitgegeven is het vaak niet meer mogelijk om een misverstand te herstellen.

Ondanks dat in de meeste gevallen waarbij sprake is van een misverstand een oplossing
gevonden wordt, blijkt uit de monitor ook dat er winst te behalen is. Met name het
proces van het aanvragen van extra voorzieningen voorafgaand aan het examen is een
punt van aandacht. Het CvTE zal in samenwerking met LBVSO inzetten op het verspreiden
van extra informatie over de mogelijkheid van extra voorzieningen en de aanvraag daarvan.
Ook wordt door het CvTE ingezet op extra training van de examenbetrokkenen op dit
vlak.

V. Tot slot

Het staatsexamen vervult een belangrijke functie binnen ons examensysteem. Zij biedt
voor een brede groep examenkandidaten een alternatieve weg naar het diploma. Ik realiseer
mij dat er ieder examenjaar weer een opgave ligt voor de staatsexamenorganisatie om
alle kandidaten te bedienen en dat er verschillende vraagstukken liggen in relatie
tot het staatsexamen. Met de verbeteragenda wordt op termijn meer ruimte gecreëerd
in de organisatie en wordt een goede aansluiting met de vso-doelgroep nagestreefd.
Dit is een forse opgave. Des te meer omdat tegelijkertijd de reguliere staatsexamens
doorgang moeten vinden. Met deze voortgangsrapportage zijn de eerste opbrengsten van
de verbeteragenda in beeld en worden de contouren zichtbaar van het staatsexamen waar
in de toekomst naar toe wordt gewerkt. In de periode tot en met 2024 zal dit steeds
meer vorm krijgen.

Ik informeer uw Kamer eind 2023 over de voortgang en eind 2024 over de uitkomsten
van de verbeteragenda.

De Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs, A.D. Wiersma