Brief regering : Verzamelbrief werkbezoek Schiphol plus moties en toezeggingen inzake arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden op Schiphol

Nr. 452
BRIEF VAN DE MINISTERS VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT EN VAN FINANCIËN EN VAN SOCIALE
ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 12 december 2022

Met deze brief wordt invulling gegeven aan een aantal moties en toezeggingen die betrekking
hebben op Schiphol en met name de arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden op de
luchthaven. Het betreft:

• de terugkoppeling van het werkbezoek aan Schiphol op woensdag 2 november jl. van de
Ministers van IenW en SZW;

• en het toezicht van de arbeidsinspectie op de arbeidsomstandigheden (toezegging aan
Kamerlid Boucke);

• de suggestie uit de Kamer tot benoeming van een speciaal lid voor arbeidsomstandigheden
in de raad van commissarissen van Schiphol (toezegging aan Kamerlid Kröger);

• de door de Kamer beoogde structurele verbetering van de arbeidsvoorwaarden op Schiphol
(motie van het lid Van Baarle1);

• en de door de Kamer gevraagde inspanning om ervoor te zorgen dat essentiële diensten
op Schiphol niet langer geheel worden uitbesteed (motie van het lid Alkaya2).

Tezamen geeft dit een beeld van de verhouding van het kabinet ten opzichte van Schiphol;
dat beeld is toegezegd door de Minister van Financiën tijdens de behandeling van de
Nota Deelnemingenbeleid op 12 september jl. (Kamerstuk 28 165, nr. 379).

Terugkoppeling werkbezoek Schiphol

In het Commissiedebat Vliegveiligheid van 15 september jl. (Kamerstuk 24 804, nr. 194) heeft de Minister van IenW toegezegd om de Kamer mede namens de Minister van SZW
te informeren over de bevindingen van hun werkbezoek van 2 november jl. aan de afhandelaren
op Schiphol.

Aanleiding en doel werkbezoek

De aanleiding van het werkbezoek aan Schiphol waren signalen van met name de FNV dat
er veel mis is met de arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden van werknemers op
de luchthaven Schiphol. Daarbij ging het onder meer over de hoge werkdruk, (te) zware
fysieke belasting, ontbrekende of onvoldoende voorzieningen zoals bijvoorbeeld adequaat
ingerichte rustruimtes, de blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen, en
de in- en uitbesteding van diensten en beloning.

De Ministers van SZW en IenW wilden zelf ter plekke kijken hoe de werkomstandigheden
voor werknemers op Schiphol en bij de afhandelaren zijn. Daarnaast wilden zij van
de gelegenheid gebruikmaken om 1) de bedrijven die werkzaam zijn op Schiphol nogmaals
aan te spreken op het bieden van goede arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden
en op goed werkgeverschap in het algemeen en 2) Schiphol aan te spreken op haar brede
verantwoordelijkheid hiervoor als exploitant van de luchthaven.

Tijdens het werkbezoek is gesproken met medewerkers van afhandelaren in de bagagekelders
en op het platform. Ook mevrouw Jong en de heer Van Doesburg van FNV waren daarbij
aanwezig. Een bestuurlijk overleg met FNV en de directie van Schiphol was voorzien,
maar kon niet doorgaan, omdat het werkbezoek veel langer duurde. Dit overleg is inmiddels
opnieuw gepland op 21 december 2022.

Verloop werkbezoek

Tijdens het bezoek aan de bagagekelder is gesproken met verschillende werknemers van
de afhandeling. Daarnaast hebben de Ministers ook rondgelopen op de werkvloer en de
pauze- en rustruimten gezien. Over het algemeen zijn de medewerkers tevreden met en
trots op hun werk op de luchthaven. Zij geven aan vaak al jaren op de luchthaven werkzaam
te zijn. Wel is het werken in de kelder fysiek zwaar, soms eentonig en maken ze lange
dagen zonder pauze. De medewerkers geven ook aan dat ze zich niet altijd gewaardeerd
voelen en het werk de laatste jaren steeds zwaarder is geworden, mede vanwege te weinig
personeel als gevolg van krapte op de arbeidsmarkt. Het werk kan dan ook leiden tot
klachten. In de kelder is onder meer de semi-mechanische tilhulp voor het verplaatsen
en sorteren van koffers aan de Ministers gedemonstreerd. Ook is een sorteerrobot getoond
die op de langere termijn een groot deel van het fysieke werk van de medewerkers in
de kelder over zal kunnen nemen.

Ondanks dat de medewerkers trots zijn op hun werk lopen zij wel tegen hun grenzen
aan. Ze geven aan dat ze door het repetitieve werk wat ze vaak al jaren doen, bijna
allemaal fysieke klachten hebben. Bijvoorbeeld slijmbeursvliesontsteking of andere
klachten aan het bewegingsapparaat. Op de vraag aan een medewerker of hij zijn werk
nú nog leuk vindt, antwoordt deze: «Er zijn dagen dat het huilen me nader staat dan
het lachen, maar waar kan ik nu nog naartoe? Ik ben 59».

De Ministers van SZW en IenW hebben op 2 november met eigen ogen gezien hoe zwaar
het werk kan zijn en gaan hierover verder in gesprek tijdens het (her)plande bestuurlijk
overleg op 21 december. Daarnaast blijven zij de reeds in gang gezette maatregelen
(waarover meer elders in deze brief) nauwlettend volgen.

Bij het bezoek op de platforms is er een zogeheten pushbackoperatie3 getoond en is gedemonstreerd hoe de koffers in en uit de buik van vliegtuigen geladen
worden. Ook is op het platform gesproken over de problematiek van blootstelling van
afhandelingspersoneel aan gevaarlijke stoffen. Mondmaskers die als kortetermijnmaatregel
beschikbaar zijn gesteld aan medewerkers, worden echter niet altijd gebruikt, omdat
medewerkers het niet prettig vinden werken. Op iets langere termijn kan het helpen
om de pushbackoperatie te verlengen, waardoor het inschakelen van de vliegtuigmotoren
pas op de taxi- of startbaan plaatsvindt, dus op grotere afstand van waar de platformmedewerkers
werkzaam zijn. Ook het elektrificeren van de pushbackvoertuigen zal tot minder uitstoot
van luchtverontreinigende stoffen leiden. Gesprekken over de mogelijke aanpassing
van de operatie lopen hierover met Schiphol en LVNL. Dit onderwerp wordt meegenomen
in een aparte brief van de Minister van IenW over verschillende emissieonderwerpen.
De Kamer ontvangt de brief over verschillende emissieonderwerpen naar verwachting
nog dit jaar.

Het toezicht op de arbeidsomstandigheden op Schiphol

Aan uw Kamer is toegezegd dat de Minister van IenW, samen met de Minister SZW, de
Kamer informeert over het toezicht van de Arbeidsinspectie.

De in antwoorden op Kamervragen over de bagageafhandelaren op Schiphol aangekondigde
rapportage van de Nederlandse arbeidsinspectie (NLA) over de lopende en afgeronde
onderzoeken in de periode 2013–2022 wordt naar verwachting in januari 2023 aan uw
Kamer toegezonden. Daarnaast loopt een onderzoek naar de werkzaamheden op de platforms
gericht op de blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen. Er zijn door de
NLA in het najaar van 2021 verschillende handhavingstrajecten gestart (bij meerdere
werkgevers) gericht op het verder terugdringen van die blootstelling.

Met betrekking tot de vraag over periodieke controles verwijzen wij naar de beantwoording
van Kamervragen over arbeidsomstandigheden op Schiphol waarbij een bijlage is gevoegd
waarin de Arbeidsinspectie ingaat op haar werkwijze.4 Kort gezegd richt de Arbeidsinspectie zich op de grootste risico’s en het behalen
van een zo groot mogelijk maatschappelijk effect. De Arbeidsinspectie is graag bereid
een technische briefing over haar werkwijze en risicoselectie te verzorgen.

Een speciaal lid voor arbeidsomstandigheden in de rvc Schiphol

In het Commissiedebat Vliegveiligheid van 15 september jl. heeft de Minister van IenW
toegezegd de suggestie om in de raad van commissarissen (rvc) van Schiphol iemand
aan te stellen die toeziet op de arbeidsomstandigheden te bespreken met de Minister
van Financiën. Hieronder wordt hierop ingegaan.

Het is belangrijk dat de Arboregels worden nageleefd. Die regels gelden niet voor
niets, die zijn er voor iedere werkgever: mensen moeten gezond en veilig kunnen werken.
Dus ook voor Schiphol en de bedrijven die op Schiphol werken. Hoewel Schiphol geen
directe verantwoordelijkheid heeft voor de arbeidsomstandigheden bij afhandelingsbedrijven,
heeft Schiphol aangegeven hier in de toekomst een grotere rol in te willen nemen.
Schiphol stelt bijvoorbeeld sinds kort gratis mondmaskers beschikbaar voor werknemers
op het platform die in aanraking komen met ultrafijnstof en er is een actieplan om
de uitstoot van ultrafijnstof te verlagen. Daarnaast werkt Schiphol aan een zogenaamde
License to Operate voor grondafhandelingsbedrijven, Equipment Pooling en houdt Schiphol
haar huidige operating model tegen het licht. Alles met als doel om een veiligere,
betere en gezondere werkomgeving te creëren voor het eigen personeel, maar ook dat
van andere bedrijven die werkzaam zijn op de luchthaven.

Ook de rvc van Schiphol heeft aandacht voor arbeidsomstandigheden en bevat commissarissen
met specifieke kennis en ervaring op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen
(mvo). Binnen de rvc van Schiphol komt dit voornamelijk aan bod in de zogenoemde Safety, Sustainability and Stakeholders committee. Daarnaast geldt voor Schiphol, net als bij andere grote ondernemingen, dat een derde
van de commissarissen op voordracht van de Ondernemingsraad (OR) wordt benoemd. Deze
commissarissen hebben ook nadrukkelijk aandacht voor mvo en de rvc spreekt periodiek
met de OR. In dit gesprek komen arbeidsomstandigheden ook aan bod.

Ook voor het kabinet en in het bijzonder de Minister van Financiën als aandeelhouder
is mvo een belangrijk thema waarover zij met het bestuur en rvc in gesprek blijft.
Het zorgdragen voor gezonde arbeidsomstandigheden is onderdeel van mvo. Zoals ook
beschreven in de Nota Deelnemingenbeleid 2022 (Kamerstuk 28 165, nr. 370) verwacht de Minister van Financiën van staatsdeelnemingen zoals Schiphol dat zij
een voorbeeldrol hebben op het gebied van mvo en zich ruimhartig aan wet- en regelgeving
houden. Als exploitant van onze nationale luchthaven heeft Schiphol daarnaast een
brede verantwoordelijkheid om arbeidsomstandigheden op de luchthaven te bevorderen.
Van de gehele rvc van Schiphol wordt aandacht voor dit thema verwacht.

Bij de samenstelling van de rvc wordt rekening gehouden met welke kennis, vaardigheden
en competenties hiervoor vereist zijn. Te denken valt aan kennis van de markt en sector,
financiële kennis en een goed gevoel voor politiek-bestuurlijke verhoudingen. Daarbij
toetst de staat als aandeelhouder of een kandidaat zich bewust is van de maatschappelijke
context waarin de onderneming zich bevindt en het publieke belang dat met de onderneming
is gemoeid. Gezien het belang van het op maatschappelijk verantwoorde wijze borgen
van het publieke belang dient ook kennis van en ervaring met mvo vertegenwoordigd
te zijn in de raad van commissarissen. Schiphol voldoet aan dit vereiste. Een specifieke
commissaris die toeziet op de arbeidsomstandigheden heeft in dit licht weinig toegevoegde
waarde.

Verbetering van de arbeidsvoorwaarden

In de motie van het lid Van Baarle5 is verzocht om de Kamer te informeren over de wijze waarop de regering de verantwoordelijkheid
voor de staatsdeelneming Schiphol en de exploitatievergunning gaat benutten voor het
bewerkstelligen van een verbetering van de arbeidsvoorwaarden op Schiphol.

Via de Wet luchtvaart is een exploitatievergunning verleend aan Schiphol. Zonder deze
vergunning is het niet toegestaan een luchthaven in bedrijf te hebben. Royal Schiphol
Group (RSG), als exploitant van de luchthaven Schiphol, is verplicht tot exploitatie
van de luchthaven en treft daartoe de voorzieningen die nodig zijn voor een goede
afwikkeling van het luchthavenluchtverkeer en het daarmee samenhangende personen-
en goederenvervoer op de luchthaven.

Sinds de start van de wachtrijproblematiek is deze vergunning voortdurend de basis
geweest om met Schiphol het gesprek te voeren over de te treffen maatregelen, waaronder
verbetering van de arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden. De genomen maatregelen
leidden tot hogere kosten. Het is primair aan het bestuur van Schiphol om daar keuzes
in te maken. Het kabinet heeft wel aangegeven dat het normrendement in deze uitzonderlijke
omstandigheden geen bezwaar vormde om de operationele problemen op te lossen.

Een belangrijke stap die Schiphol heeft gezet is het Sociaal Akkoord dat met de vakbonden
FNV en CNV is gesloten. Het Sociaal Akkoord6 heeft als looptijd 1 juni 2022 tot 1 september 2023 en bevat naast tijdelijke ook
structurele maatregelen. Voor medewerkers in de beveiliging, schoonmaak, afhandeling
en het besloten busvervoer geldt vanaf 1 september 2022 een zogenaamde «Schiphol arbeidsmarkttoeslag»
van € 1,40 bruto per uur. Deze extra toeslag loopt tot 1 september 2023. Ook zijn
afspraken gemaakt over onder meer verbeterde secundaire arbeidsvoorwaarden. Er komt
bijvoorbeeld een ruimere vergoeding voor woon-werkverkeer en uiterlijk 1 januari wordt
de Sociaal Dialoog tafel ingericht met als doel om op structurele basis sociale thema’s
te bespreken.

Aanvullend op het Sociaal Akkoord is voor beveiligers op 6 oktober 2022 een extra
afspraak gemaakt over structurele verbetering van de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden.
Concreet betekent dit voor beveiligers een verbetering van remuneratie/beloning, verbetering
van roosters (grotere voorspelbaarheid en overzichtelijkheid door vermindering aantal
startmomenten) en verbetering van rustruimtes.

Het bestuur van Schiphol is verantwoordelijk voor operationele aangelegenheden, zoals
de arbeidsvoorwaarden voor de medewerkers die bij Schiphol in dienst zijn. De Minister
van Financiën als aandeelhouder heeft dan ook geen directe betrokkenheid bij het vaststellen
van de arbeidsvoorwaarden van medewerkers van Schiphol zelf of van medewerkers die
in dienst van derden op Schiphol werken. Wel heeft de Minister van Financiën als aandeelhouder,
net als de Ministers van IenW en SZW, de afgelopen periode meermaals met de directie
van Schiphol gesproken over de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden op de luchthaven.
De Ministers blijven dit gesprek met Schiphol voeren, ook aan de hand van bovengenoemd
Sociaal Akkoord.

Uitbesteding van essentiële diensten

In de motie van het lid Alkaya7 wordt de regering verzocht om zich in te spannen om essentiële diensten op luchthaven
Schiphol niet langer geheel uit te besteden, maar ook binnen de eigen organisatie
te regelen waar dat nodig is, tegen goede arbeidsvoorwaarden.

Schiphol maakt al enige tijd een omslag in het denken. De aandacht is minder gericht
op zo laag mogelijke kosten en meer op de kwaliteit van de dienstverlening. Dit blijkt
ook uit het verzoek van Schiphol aan de Minister van IenW om het aantal grondafhandelingsbedrijven
op de luchthaven te verminderen. De recente wachtrijproblematiek heeft het belang
van deze omslag benadrukt. Schiphol verlaat het principe van zoveel mogelijk uitbesteden
en maakt voortaan bij het aflopen van contracten met dienstverleners een bewuste afweging.
In lijn hiermee zijn in het Sociaal Akkoord afspraken gemaakt over hernieuwde uitbesteding
van arbeidsintensieve diensten. Indien daarvan sprake is, zal Schiphol hierover vooraf
in gesprek gaan. De vakbonden worden bij iedere aanbesteding in de arbeidsintensieve
sector actief betrokken om de belangen van de medewerkers te behartigen.

Het kabinet staat op enige afstand van dit soort operationele beslissingen, maar steunt
de verandering in het denken. De Minister van Financiën heeft als aandeelhouder ook
gesprekken met het bestuur van Schiphol over de strategie (van uitbesteden) en bevraagt
het bestuur kritisch welke afwegingen het maakt. De uiteindelijke vormgeving en keuze
blijft wel aan de onderneming conform de vastgestelde governance.

De Minister van Infrastructuur en Waterstaat,
M.G.J. Harbers

De Minister van Financiën,
S.A.M. Kaag

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
C.E.G. van Gennip