Brief regering : Leefgeld Oekraïners

36 045
Situatie in de Oekraïne

Nr. 2890
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID EN DE MINISTER VOOR ARMOEDEBELEID,
PARTICIPATIE EN PENSIOENEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 maart 2022

Nederland vangt ontheemden uit Oekraïne ruimhartig op. Bij brief van 17 maart jl.
hebben wij uw Kamer uitvoerig geïnformeerd over de stand van zaken met betrekking
tot de opvang van ontheemden uit Oekraïne (Kamerstukken 19 637 en 36 045, nr. 2834). In deze brief gaan wij in op een regeling waar het kabinet aan werkt om gemeenten
financieel te compenseren voor de kosten voor de gerealiseerde opvang alsook het verstrekken
van een toelage voor voedsel, kleding en andere persoonlijke uitgaven (hierna: leefgeld)
aan ontheemden uit Oekraïne.

Op dit moment werken gemeenten en veiligheidsregio’s aan het realiseren van 50.000
opvangplekken. Gemeenten vangen ontheemden op in verschillende locaties door het hele
land. Waar de inzet voor nu is om iedereen zo goed als mogelijk van onderdak en de
eerste levensbehoeften te voorzien, vraagt opvang om een stelsel waarbij ontheemden
ondersteund worden, gemeenten duidelijkheid hebben over wat zij ontheemden kunnen
bieden en welke kosten vergoed worden door het Rijk. Om hier uitvoering aan te geven
werkt het kabinet aan een regeling. Uitganspunt hierbij is dat de opvang en het leefgeld
gelijkwaardig zijn aan de verstrekkingen die aangeboden worden aan asielzoekers en
vergunninghouders die verblijven bij het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA).
Ten aanzien van de compensatie aan gemeenten wordt ingezet op het gebruik van een
normbedrag. Uitgangspunt hierbij is reële compensatie van de extra kosten als gevolg
van de opvang van ontheemden uit Oekraïne. De hoogte en omvang daarvan vragen om een
politiek bestuurlijke afweging, met als uitgangspunt dat gemeenten er als gevolg van
de opvang van ontheemden uit Oekraïne niet slechter voor komen te staan dan daarvoor.

In goed overleg met de VNG en gemeenten wordt de (uitvoering van deze) regeling ingericht.
Daarbij worden afspraken gemaakt omtrent het financierings- en verantwoordingsproces.
Dat moet snel en zorgvuldig. De verwachting van het kabinet is dat de regeling over
vier weken in werking kan treden. De regeling geldt in principe voor een periode van
drie maanden, met een uitloop naar zes maanden. In de tussentijd wordt bekeken hoe,
indien nodig, op langere termijn de leefgeldverstrekking aan ontheemden uit Oekraïne
kan worden geregeld als zij geen inkomen uit werk hebben. Zoals uw Kamer is gemeld
in de brief van 17 maart jl. hecht het kabinet er op deze plaats wederom aan om te
melden dat deze regeling onder grote druk en moeilijke omstandigheden tot stand gebracht
wordt. Het betreft hier onontgonnen terrein. De eerlijkheid gebied aan te geven dat
deze aanpak risico’s met zich meebrengt en dat er zaken mis zullen gaan. Verschillende
gemeenten zijn intussen gestart met het verstrekken van een toelage die bedoeld is
als leefgeld. Andere gemeenten verstrekken de eerste levensbehoeften vooralsnog in
natura. Wij spreken onze waardering uit voor gemeenten en veiligheidsregio’s die deze
handschoen snel oppakken en creatief zijn met het realiseren van de gevraagde opvang
en ondersteuning. Het kabinet streeft samen met medeoverheden naar een uitvoerbaar
stelsel waarin duidelijk wordt op welke voorzieningen en bijbehorend leefgeld ontheemden
uit Oekraïne recht hebben en welke compensatie gemeenten hiervoor zullen ontvangen.
Vooruitlopend op de vaststelling van de genoemde regeling gaan wij hieronder in op
het kader dat het kabinet hanteert bij de verdere uitwerking daarvan. Gemeenten die,
vooruitlopend op inwerkingtreding van de regeling, zijn gestart met het verstrekken
van leefgeld kunnen middels dit kader handelen. Het betreft het kader voor zowel de
gemeentelijke opvang Oekraïners (GOO) als de particuliere opvang Oekraïners (POO).

Hoogte van het leefgeld

Zoals ook geldt voor de opvang van asielzoekers en vergunninghouders van het COA,
betreft de hoogte van de toelage circa 60 euro per week per persoon. De toelage voedsel
is € 46,97 per persoon en de toelage voor kleding en andere persoonlijke uitgaven
€ 12,95 per week per persoon. Het gaat hierbij om de toelage voor zowel volwassenen
als minderjarigen. De grootte van het gezin heeft geen invloed op de hoogte van deze
toelage.

Voor ontheemden uit Oekraïne die worden opgevangen in de particuliere opvang geldt
een aanvullende verstrekking. Hiervoor is aansluiting gezocht bij de COA-logeerregeling
waarmee vergunninghouders (tijdelijk) kunnen logeren bij vrienden, familie of in een
gastgezin. Met dit bedrag wordt de ontheemde in staat gesteld om bijvoorbeeld kosten
voor het openbaar vervoer te betalen, activiteiten buitenshuis (zoals familie/vriendenbezoek,
het doen van sport etc.) te betalen, maar ook om (vrijwillig) bij te dragen aan de
kosten van het gastgezin. Over dit laatste kunnen de ontheemde en het gastgezin gezamenlijk
afspraken maken. Zoals wij uw Kamer bij brief van 15 maart jl. heb geïnformeerd is
van een directe «onkostenvergoeding» voor gastgezinnen geen sprake (Kamerstuk 36 045, nr. 41).

Deze aanvullende verstrekking in de particuliere opvang bedraagt € 75,– per persoon,
per week. Indien meer dan één ontheemde wordt opgevangen door een gastgezin, bedraagt
dit bedrag voor de tweede ontheemde € 25,– per week, en voor de derde en vierde ontheemde
€ 12,50 per week. Daarmee wordt deze aanvullende verstrekking voor een gezin/groep
ontheemden dat samen bij één gasthuishouden verblijft nooit hoger dan € 125,–.

Uitkering van het leefgeld

Er zijn momenteel verschillende uitvoeringsvraagstukken rondom het mogelijk maken
van het verstrekken van deze bedragen door gemeenten. In afwachting van de inwerkingtreding
van de genoemde regeling, krijgen gemeenten beleidsvrijheid in de wijze van het uitkeren
en administreren van het leefgeld. Zij kunnen ervoor kiezen het bedrag daadwerkelijk
in geld dan wel in natura uit te keren. Ook kan gekozen worden enkel de component
voor voedsel of kleding en andere persoonlijke uitgaven in natura te verstrekken.
De beleidsvrijheid geldt ook voor de wijze waarop het geldbedrag uitgekeerd wordt.
Gedacht kan worden aan het verstrekken in contanten, via zogeheten «money cards» (prepaid
pinpassen), of via een bankrekening (indien de ontheemde hierover beschikt). Het is
hierbij niet van belang of een opgevangen persoon al is ingeschreven in de Basisregistratie
Personen (BRP), ook al verdient tijdige inschrijving in de BRP wel de voorkeur.

Voor personen in de particuliere opvang is het van belang om de inschrijving in de
BRP zo snel mogelijk te doen. De uitkering van leefgeld in de particuliere opvang
kan enkel na registratie worden overgegaan. Op deze manier kan misbruik van deze regeling
worden voorkomen, zoals uitbuiting van ontheemden of beroep op het leefgeld door personen
die hier geen recht op hebben.

Het beëindigen van het leefgeld

De verstrekking van het leefgeld wordt beëindigd wanneer de ontheemde ofwel in een
andere gemeente opvang geniet en aldaar verstrekkingen ontvangt (in de GOO of de POO),
ofwel wanneer de ontheemde zelfstandig in zijn onderdak en levensbehoeften kan voorzien.
Indien dit gebeurt op initiatief van de ontheemde, is hij verplicht hier melding van
te maken bij de gemeente die de opvang en het leefgeld thans verstrekt. Indien de
ontheemde de opvang verlaat zonder de gemeente hiervan in kennis te stellen, kan de
gemeente de verstrekking eenzijdig beëindigen.

Gevolgen van de opvang van ontheemden door gastgezinnen

Wij willen onze bewondering uitspreken voor de vele duizenden gastgezinnen die zich
bij het consortium van het Rode Kruis, Vluchtelingenwerk Nederland, Het leger des
Heils, stichting TakeCareBnB en andere organisaties hebben aangemeld om een ontheemde
uit Oekraïne in huis te nemen. Deze organisaties hebben de handen ineengeslagen om
alle particuliere initiatieven bij elkaar te brengen.

Invloed op uitkeringen

Het uitgangspunt is dat het tijdelijke verblijf van ontheemden geen gevolgen heeft
voor de hoogte van de bijstandsuitkering, de uitkering van de SVB of UWV. De uitkeringsgerechtigde
dient wel bij de gemeente of de SVB te melden dat hij/zij een ontheemde in huis heeft.
Eventuele afspraken die zijn gemaakt over een vrijwillige bijdrage die wordt ontvangen
van de ontheemde dienen eveneens te worden gemeld.

Met betrekking tot de kostendelersnorm voor de bijstandsuitkering, Aio, Anw en voor
een toeslag op de uitkering van UWV geldt het volgende: wanneer het gaat om personen
van 21 jaar en ouder, die tijdelijk inwonen bij een uitkeringsgerechtigde, dan hoeft
degene die tijdelijk inwoont niet mee te tellen voor de kostendelersnorm. Hierbij
kan het bijvoorbeeld gaan om mensen in een crisissituatie, daklozen of mensen die
dakloos dreigen te raken. Het bestuursorgaan dient dan vast te stellen dat het gaat
om tijdelijk verblijf.

Invloed op toeslagen

Het tijdelijk in huis nemen van ontheemden kan effect hebben op de hoogte van toeslagen.
Het kabinet komt hier nog separaat en korte termijn op terug.

Invloed lokale heffingen

Uitgangspunt is gasthuishoudens geen negatieve gevolgen te laten ondervinden op de
te betalen lokale heffingen (eenpersoonshuishouden versus meerpersoonshuishouden)
en op de kwijtschelding van lokale heffingen.

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
E. van der Burg

De Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen, C.J. Schouten