Brief regering : ERTMS op de Noordelijke lijnen

Nr. 80
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 20 mei 2021

In 2019 besloot het Kabinet het huidige treinbeveiligingssysteem Automatische Treinbeïnvloeding
(ATB) tussen nu en 2050 landelijk te vervangen door het European Rail Traffic Management
System (ERTMS). ERTMS biedt meer mogelijkheden dan de huidige treinbeveiliging, zoals
verhoging van de veiligheid, de mogelijkheid om meer treinen te laten rijden (bijvoorbeeld
een hoogfrequente PHS-dienstregeling) en op termijn automatisch rijden. Daarnaast
sluit het aan bij Europese afspraken. Onlangs heb ik u via de veertiende voortgangsrapportage1 geïnformeerd over de voortgang van het Programma ERTMS, waarin ik samen met de sector
het fundament voor een toekomstbestending spoor realiseer. Via deze brief informeer
ik u over mijn voornemen de regionale lijnen in de provincies Groningen en Fryslân
voor 2030 te voorzien van ERTMS en daarmee de scope van het Programma ERTMS uit te
breiden. De inschatting van de stuurgroep ERTMS is dat de toevoeging per saldo het
risicoprofiel van het Programma ERTMS zal verlagen en voorkomt dat nogmaals in verouderde
technologie wordt geïnvesteerd.

De vervanging van ATB door ERTMS sluit aan bij de instandhoudingsopgave van het bestaande
netwerk, een van de prioriteiten van mijn departement. In de twaalfde voortgangsrapportage
van het Programma ERTMS2 meldde ik dat het huidige treinbeveiligingssysteem op alle regionale lijnen in de
provincies Groningen en Fryslân (ATB Nieuwe Generatie, ATB NG) toe is aan vervanging.
Investeringen in het oude systeem dat op den duur alsnog zal moeten worden vervangen
door ERTMS, kunnen worden vermeden door vervroegd ERTMS aan te leggen. Sindsdien heeft
de programmadirectie ERTMS onderzocht wat de voor- en nadelen zijn van het toevoegen
van ERTMS op deze regionale lijnen aan de scope van het Programma ERTMS.

Een stabiele start van de realisatie van een groot programma zoals het Programma ERTMS
is immers van groot belang. Spoorbeheerder ProRail heeft mij verzekerd dat de organisatie
voldoende is toegerust deze scope-uitbreiding te dragen en dit nogmaals bevestigd
in bijgevoegde brief3. Een second opinion door adviesbureau Boston Consultancy Group (BCG), tevens bijgevoegd4, onderschrijft dat. Ik heb ProRail gevraagd de aanbevelingen in het rapport op te
volgen; deze zijn inmiddels geïmplementeerd. Het gaat bijvoorbeeld om het vaststellen
van duidelijke beslismomenten voor de Noordelijke lijnen, optimalisatie van de bestaande
sturingstafels, en het delen van kennis.

In mijn brief bij de afgelopen voortgangsrapportage5 meldde ik dat een reële kans bestaat dat de aanpassing van de bestaande ERTMS op
het proefbaanvak Hanzelijn (harmonisering) later dan gepland gereed is en ik mij in
overleg met de spoorpartijen op mitigerende maatregelen beraadde. Een vroege uitrol
van ERTMS op de Noordelijke lijnen biedt de kans om op een eenvoudig baanvak buiten
de Randstad te starten en het integrale proefbedrijf met NS op de Hanzelijn te ontlasten.
Hierdoor wordt het mogelijk in een eerder stadium, meer beheerst en in kleinere stappen
te leren. Ik wil daarbij lering trekken uit opgedane ervaringen en lessen uit het
buitenland, waar vele landen starten op een eenvoudiger en rustiger traject. De leden
in de stuurgroep ERTMS en ProRail in het bijzonder, onderschreven door het onderzoeksrapport
van BCG, concluderen hierdoor unaniem dat de toevoeging van de Noordelijke lijnen
het risicoprofiel van het Programma ERTMS per saldo zal verlagen.

Bij de programmabeslissing ERTMS6 gaf ik aan dat het Kabinet staat voor een tijdige, zorgvuldige en kosteneffectieve
aanleg van ERTMS. Voor mij betekende dit dat Nederland zo snel- en tegelijk zo verantwoord
mogelijk de huidige beveiliging door ERTMS vervangt. Dit alles overwegende en na goed
overleg met alle spoorpartijen ben ik bereid de vervroegde uitrol van ERTMS in het
noorden mogelijk te maken. Dit ook op verzoek van beide provincies, ProRail en de
rest van de spoorsector.

Concreet gaat het om de vervanging van ATB NG op alle regionale lijnen in de provincies
Groningen en Fryslân. Bij elkaar zo’n 270 kilometer enkelspoor, waarbij de aanleg
van ERTMS in de infrastructuur nu is geraamd op circa € 315 mln. Aanvullend is geld
beschikbaar voor infrastructurele overstijgende kosten en extra personele inzet benodigd
om deze opgave voldoende beheerst uit te voeren. Deze middelen zijn reeds beschikbaar
in het Mobiliteitsfonds en meerjarige reservering na 2030 voor de landelijke uitrol
van ERTMS.

De kosten voor de vervoerders zullen deels door de concessieverleners zelf en deels
door het Rijk worden gedragen. Als regionale concessieverleners zijn de provincies
bereid met de regionale vervoerder Arriva afspraken te maken over maatregelen nodig
om met ERTMS te rijden, zoals de ombouw van ruim 70 treinen en het opleiden van zo’n
200 fte personeel. De geraamde kosten van € 90 mln zijn voor de provincies aanzienlijk.
Door de vervroegde uitrol van ERTMS hoeft niet eerst nog te worden geïnvesteerd in
verouderde treinbeveiliging. Ik ben daarom bereid de € 60 mln (inclusief BTW) die
ik hiermee in de periode tot 2050 bespaar door gelijk ERTMS aan te leggen lumpsum
ter beschikking te stellen aan de provincies. De regio neemt de overige kosten en
risico’s voor rekening. Hier staat tegenover dat indien er voordelen of besparingen
worden behaald deze ook de regio toekomen. De verdeling tussen de provincies komt
uit op € 20 mln vanuit Groningen en € 10 mln vanuit Fryslân. De provincies schatten
in dat tussen nu en 2050 de voordelen opwegen tegen deze kosten.

Hiermee kan de vervroegde uitrol van ERTMS op de Noordelijke lijnen voor het Rijk
budgetneutraal plaatsvinden. De komende maanden zullen betrokken partijen de bestuurlijke
afspraken, zoals schriftelijk bevestigd in bijgevoegde brieven7, nader uitwerken en vastleggen in een bestuursovereenkomst.

In Groningen rijden ook meerdere goederenvervoerders. De goederensector heeft aangegeven
dat het wenselijk is zo spoedig mogelijk ATB NG te vervangen en steunt daarom het
verzoek van de noordelijke provincies en ProRail voor vervroegde uitrol van ERTMS
op de Noordelijke lijnen. Dit is ook benoemd in de Verkenning Implementatie ERTMS
bij spoorgoederenvervoerders die ik september 2020 aan uw Kamer heb verzonden.8 De aanleg van ERTMS in het noorden is voorzien vanaf 2026 op Harlingen Haven – Leeuwarden
en vanuit daar naar West-Groningen. Dit sluit aan op het huidige ombouwtempo van de
spoorgoederenvervoerders voor het reeds voorziene baanvak Kijfhoek-Roosendaal in 2026–2028.

Op basis van de gemaakte afspraken die door partijen zijn bevestigd kan ProRail deze
scope-uitbreiding meenemen in de lopende ERTMS-aanbesteding van het centrale systeem
voor de infrastructuur. Parallel hieraan zal ik de komende periode gebruiken om de
afspraken met de provincies Groningen en Fryslân vast te leggen en kan bovendien de
benodigde besluitvorming in beide provincies plaatsvinden. ProRail heeft desgevraagd
bevestigd dat – indien het niet lukt om met de provincies tot een bestuursovereenkomst
te komen of de besluitvorming binnen de provincies op de een of andere manier spaak
loopt – de aanbesteding kan worden aangepast zonder juridische consequenties. Dit
zal dan wel leiden tot enige vertraging van de lopende aanbesteding.

Nadat de besluitvorming bij de provincies is afgerond besluit ik definitief over het
uitbreiden van de scope van het Programma ERTMS door het vaststellen van de bestuursovereenkomst.
Over de voortgang van de uitrol op deze lijnen blijf ik u vanzelfsprekend informeren
via de halfjaarlijkse voortgangsrapportages van het Programma ERTMS. De administratieve
afhandeling hiervan zal verlopen via een eerstvolgend begrotingsmoment.

De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat,
S. van Veldhoven-van der Meer