Brief regering : Beleid innovatiegericht inkopen in 2021

Nr. 98
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 11 februari 2021

Het kabinet hecht belang aan innovatiegericht inkopen door overheden. Hiermee kunnen
overheden de markt stimuleren om met innovatieve en unieke nieuwe oplossingen te komen,
waarmee zij haar publieke taken beter kan uitvoeren. Afgelopen kabinetsperiode zijn
op dit terrein goede resultaten geboekt, die ik in deze brief graag toelicht. Ook
wil ik u informeren over de invulling van de motie van het lid Bruins over innovatiegericht
inkopen1 van 5 november jl. Eerst wil ik echter stilstaan bij het belang van innovatiegericht
inkopen.

Belang innovatiegericht inkopen

De overheid kan door middel van innovatiegericht inkopen de markt stimuleren om met
innovatieve en unieke nieuwe oplossingen te komen om haar publieke taken beter te
kunnen uitvoeren. Deze innovatieve oplossingen richten zich vaak op het goedkoper,
duurzamer, sneller, betrouwbaarder of veiliger uitvoeren van publieke taken. Innovatiegericht
inkopen zorgt voor succesvolle innovaties in het publiek domein en levert zo een positieve
bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen in den brede. Innovatiegericht
inkopen is doorslaggevend gebleken voor de ontwikkeling van diverse innovaties in
de ruimtevaart, nanotechnologie, microbiologie en ICT2. Innovatiegericht inkopen verhoogt bovendien de R&D-uitgaven van bedrijven en de
concurrentiekracht sterker dan subsidies. En het kent al lang diverse positieve neveneffecten
voor de economie3.

Box 1 Minilezing Mariana Mazzucato over publiek opdrachtgeverschap

Ook Mariana Mazzucato, Professor Economics of Innovation and Public Value en een van
de invloedrijkste economen van dit moment, benadrukt het belang van publiek opdrachtgeverschap.
«Publieke opdrachtgevers geven sturing en richting aan innovatie», stelt zij. Ruim
400 mensen namen in december deel aan de minilezing die zij in samenwerking met Rijkswaterstaat
en PIANOo gaf.

Volgens Professor Mazzucato gaat de rol van de publieke sector verder dan enkel het
faciliteren en ondersteunen van bedrijven om te innoveren. De publieke sector heeft
volgens haar een rol in het bespoedigen van transities. Dit betekent dat de publieke
sector er niet enkel is om marktfalen op te lossen. Ze kan ook samen met het bedrijfsleven
nieuwe markten scheppen en zo publieke meerwaarde creëren.

Het inkoopbudget van een overheid kan daarvoor worden ingezet. Professor Mazzucato
noemde het voorbeeld van de Verenigde Staten, waar Small Business Innovation Research
(SBIR)4 wordt gefinancierd vanuit de inkoopbudgetten van publieke organisaties. Zij dienen
3,2 procent van hun onderzoeksbudgetten aan SBIR te besteden. Met dit budget vragen
publieke opdrachtgevers bedrijven gericht om innovatieve oplossingen te ontwikkelen
voor hun publieke vraagstukken. Indirect helpt deze aanpak ook bij het opschalen van
innovatieve oplossingen van deze bedrijven.

Beleid

Vanwege de positieve bijdrage die innovatiegericht inkopen levert aan de maatschappij
en de economie stimuleert het kabinet aanbestedende diensten bij centrale en decentrale
overheden van de mogelijkheden daarvan gebruik te maken. Geëigende instrumenten voor
innovatiegericht inkopen zijn Small Business Innovation Research (SBIR), het Innovatiepartnerschap
(IP)5, prijsvragen en hackatons6. Het Expertisecentrum Aanbesteden, PIANOo, geeft namens het Ministerie van Economische
Zaken en Klimaat (EZK) voorlichting en advies aan aanbestedende diensten over innovatiegericht
inkopen.

Deze kabinetsperiode is tien miljoen euro beschikbaar gesteld om de rol van de overheid
als «launching customer» te versterken. Deze middelen zijn ingezet voor SBIR’s en
IP’s die bijdragen aan het realiseren van oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen.
Tot nu toe heb ik tien innovatiegerichte inkooptrajecten financieel ondersteund. Deze
waren bijvoorbeeld gericht op de doorontwikkeling van circulaire viaducten (met Rijkswaterstaat,
zie box 2), het CO2-neutraal maken van provinciale vaarwegen (met Provincie Zuid-Holland), het veilig
binnensporten en heropenen van sportevenementen tijdens de coronacrisis (met kennisorganisatie
ZonMw) en het ontwikkelen van duurzame persoonlijke beschermingsmiddelen voor de zorg
(met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport).

Op de website van RVO.nl zijn vanaf eind februari succesvolle voorbeelden van SBIR’s van de afgelopen tien
jaar terug te lezen.

In 2019 is ook het programma Startup In Residence Intergov (SiR) gestart, waarin zes
overheidsorganisaties zijn vertegenwoordigd. Binnen dit programma werken startups
samen met opdrachtgevers aan innovatieve oplossingen voor (beleids)vraagstukken. De
werkwijze van het IP is leidend voor SiR. Recente SiR-vraagstukken hebben betrekking
op de ontwikkeling van een oplossing om startups op het juiste moment in hun innovatieproces
de commerciële voordelen en kansen van intellectueel eigendom te tonen en op het meten
van de beste oplossingen om verspreiding van het coronavirus op locatie te voorkomen.7

Box 2 SBIR Circulair Viaduct

Rijkswaterstaat heeft een flink aantal viaducten op haar areaal. In 90 procent van
de gevallen moeten deze viaducten ruim voor het behalen van de technische levensduur
al gesloopt worden, omdat het viaduct niet meer in de huidige infrastructuur past.
Het circulair maken van viaducten zorgt voor minder afval, minder gebruik van primaire
grondstoffen, minder CO2-uitstoot en behoud van natuurlijk kapitaal, en past binnen de ambitie van Rijkswaterstaat
om volledig circulair te werken in 2030.

Omdat de bestaande oplossingen in de markt niet toereikend zijn om een circulair viaduct
te bouwen, is Rijkswaterstaat vanaf 2019 intensief in gesprek gegaan met bedrijven,
kennisinstellingen en andere overheden in de zogenoemde «Open Leeromgeving». Hierin
wisselden meer dan zestig deelnemers kennis en ervaring met elkaar uit over het circulair
bouwen van viaducten. Op basis daarvan creëerden zij een gedeeld beeld over de stappen
die nodig zijn om een circulair viaduct te ontwikkelen, onder andere op het gebied
van materiaal, ontwerp en technologie.

In 2020 heeft Rijkswaterstaat de SBIR Oproep Circulaire Viaducten gedaan, waarbij
ondernemers werden uitgedaagd om circulaire oplossingen te ontwikkelen en te valideren
voor viaducten. Ruim dertig partijen hebben op deze Oproep gereageerd, waarvan er
tien zijn geselecteerd door een onafhankelijke beoordelingscommissie voor het uitvoeren
van een haalbaarheidsonderzoek. Deze haalbaarheidsonderzoeken worden voorjaar 2021
afgerond. De beoordelingscommissie zal vervolgens drie partijen selecteren om een
prototype te realiseren, op een door Rijkswaterstaat beschikbaar gestelde locatie.
De SBIR is naar verwachting in 2022 afgerond met de realisatie van deze drie nieuwe
circulaire oplossingen, die vervolgens door Rijkswaterstaat en andere organisaties
kunnen worden ingekocht.

Invulling motie innovatiegericht inkopen

Dat uw Kamer ook waarde hecht aan innovatiegericht inkopen, blijkt uit de motie Bruins.
Deze verzoekt de regering om afspraken te maken met aanbestedende diensten binnen
de rijksoverheid om innovatiegericht inkopen de komende drie jaar te bevorderen en
hierover streefcijfers vast te leggen. Daarnaast verzoekt de motie de regering om
met het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten
(VNG) te overleggen hoe innovatiegericht inkopen via het mkb kan worden bevorderd
bij lagere overheden.

De afgelopen jaren ben ik al intensief in overleg geweest met centrale en decentrale
overheden over de mogelijkheden van innovatiegericht inkopen, en over de ondersteuning
van concrete SBIR’s en IP’s. Concrete resultaten hiervan blijken uit de hierboven
gegeven voorbeelden. In lijn met de motie zal verder overlegd worden met aanbestedende
diensten. Ten behoeve van deze gesprekken zal PIANOo in samenwerking met het onderzoeksbureau
Dialogic een overzicht opstellen van mogelijke beleidsinterventies. Zo kunnen aanbestedende
diensten innovatiegericht inkopen bevorderen door hiervoor budget te reserveren binnen
hun begroting of door innovatieagenda’s op te stellen voor de uitvoering van de eigen
publieke taken. De mogelijke interventies zullen worden geïllustreerd met voorbeelden
uit binnen- en buitenland. Op basis van de publicatie kan met aanbestedende diensten
van gedachten worden gewisseld hoe zij hun beleid ten aanzien van innovatiegericht
inkopen kunnen versterken, en kunnen belemmeringen worden verkend. Een eerste sessie
hierover is voorzien in het voorjaar, mogelijk tijdens de InnovatieExpo in april 2021.
Aanbestedende diensten kunnen daar vervolgens zelf acties en streefcijfers aan koppelen.

Om de financiële ondersteuning van SBIR’s en IP’s dit jaar te continueren, zal ik
eenmalig 1,5 miljoen euro beschikbaar stellen. Met dit bedrag wil ik tenminste drie
nieuwe SBIR’s of IP’s ondersteunen, die aansluiten op de missies van het missiegedreven
topsectoren- en innovatiebeleid8. RVO zal dit voorjaar, mede in overleg met IPO, VNG en andere departementen, online
voorlichtingssessies organiseren over SBIR en het IP onder meer om hen wijzen op de
mogelijke financiële ondersteuning vanuit EZK. Eind 2021 zijn alle middelen voor innovatiegericht
inkopen (de eerdere 10 miljoen euro en de extra 1,5 miljoen euro) naar verwachting
volledig ingezet. Het is aan een volgend kabinet om te besluiten over het beleid vanaf
2022. PIANOo blijft beschikbaar om kennis en expertise met betrekking tot innovatiegericht
inkopen te delen met overheden die zelf aan de slag gaan met innovatiegericht inkopen.

De Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat,
M.C.G. Keijzer