Brief regering : Reactie op verzoek commissie over de oproep deltaplan tegen witwassen

Nr. 56
BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 27 januari 2021

Bij brief van 17 december 2020 heeft de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid
mij verzocht te reageren op de oproep van de vertrekkend directeur van De Nederlandsche
Bank (DNB) de heer Elderson in het Financieele Dagblad van 13 december 2020 om te
komen tot een deltaplan tegen witwassen. De heer Elderson betoogt dat het miljardenbedrag
dat jaarlijks wordt witgewassen alleen naar beneden kan worden gebracht als nationaal
en Europees alle onderdelen van het beleid op orde zijn. Daarbij noemt hij de opsporingscapaciteit,
het fiscale stelsel, het drugsbeleid en logistieke doorvoerhavens. Hierbij doe ik,
mede namens de Minister van Financiën, het verzoek van uw Kamer gestand.

Urgentie en belang gezamenlijke, integrale aanpak van witwassen

De analyse van de heer Elderson, dat de aanpak van witwassen naast een sterke poortwachtersfunctie
van banken om een brede aanpak vraagt waar politiek en samenleving een belangrijke
rol spelen, deel ik. Dit sluit aan op de brede inzet van het kabinet, middels het
plan van aanpak witwassen én de versterkte aanpak van ondermijning, met een focus
op de illegale drugsindustrie en de bijbehorende criminele geldstromen. Hieronder
ga ik daarop nader in, waarbij ook de in het artikel genoemde onderdelen en de Europese
aanpak aan bod komen.

De Minister van Financiën en ik hebben in juni 2019 een gezamenlijk plan van aanpak
witwassen naar uw Kamer gestuurd1. Hierbij zijn de onderwerpen betrokken waar de heer Elderson naar verwijst. Dit plan
is in samenspraak met diverse betrokken publieke partijen, waaronder DNB, en private
partijen opgesteld. Naar onze overtuiging is de samenwerking tussen álle betrokken
partijen van doorslaggevend belang om de effectiviteit van de aanpak van witwassen
naar een hoger niveau te tillen. Het gaat dan om de poortwachters van het financiële
stelsel, de toezichthouders, de FIU-Nederland, de opsporingsdiensten, het OM en het
kabinet.

Het plan van witwassen bestaat uit drie pijlers die onlosmakelijk met elkaar zijn
verbonden. Naast het vergroten van de effectiviteit van de poortwachtersfunctie en
het toezicht daarop (pijler twee) bevat het plan van aanpak witwassen ook concrete
maatregelen om barrières te verhogen, zodat het voor criminelen moeilijker is om illegaal
verkregen inkomsten binnen het financiële stelsel te brengen (pijler één). Het opwerpen
van barrières bemoeilijkt het handelen van criminelen, in lijn met de oproep van de
heer Elderson. Maatregelen in deze pijler zien onder andere op meer transparantie
over juridische structuren, minder gebruik van grote sommen contant geld en beperking
van risico’s met crypto-valuta. Hierbij is ook aandacht voor het fiscale stelsel.
In het kader van de fiscale beleidsagenda en de aanpak van belastingontwijking en
-ontduiking van de Staatssecretaris van Financiën2 worden veel maatregelen getroffen. Een aantal daarvan levert ook een bijdrage aan
het tegengaan van zogenoemde brievenbusfirma’s, die risico’s op witwassen met zich
brengen3. Daarnaast worden in het licht van de motie van de leden Snels en Groothuizen4 de mogelijkheden onderzocht om, naast de informatie in de geactualiseerde nationale
risicobeoordeling (NRA) witwassen, meer inzicht te krijgen in de samenhang tussen
witwassen en belastingontwijking en de relatie tussen de aanpak van belastingontwijking
en criminele geldstromen.

Het versterken van de opsporing en vervolging maakt als derde pijler onderdeel uit
van dit plan. In dat kader is de informatiepositie van de opsporingsdiensten en het
OM reeds verbeterd met de inwerkingtreding van de Implementatiewet wijziging vierde
anti-witwasrichtlijn en van de wet verwijzingsportaal bankgegevens. Ook zijn bij Voorjaarsnota
2019 ter intensivering van de aanpak van witwassen, ondermijning en fraudebestrijding
extra structurele middelen ter beschikking gesteld voor de FIU-Nederland, de Belastingdienst,
de Douane, de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) en het OM, oplopend
tot een bedrag van € 29 mln. vanaf 2021 (circa 260 fte). Daarnaast heeft het OM samen
met de politie, FIOD en FIU-Nederland een landelijk programma opgezet dat voorziet
in een integrale, strafrechtelijke aanpak van witwassen.

Steviger verbinding met aanpak van ondermijning

Deze derde pijler staat verder nadrukkelijk in verbinding met en is complementair
aan de eveneens reeds ingezette aanpak om georganiseerde, ondermijnende criminaliteit
verder terug te dringen en de afpakketen te verbeteren5. Versterkte opsporing en vervolging op het terrein van witwassen levert een belangrijke
bijdrage aan het nog beter oprollen van criminele netwerken en het afpakken van illegaal
verkregen vermogen. Tegelijkertijd draagt de aanpak van georganiseerde, ondermijnende
criminaliteit bij aan de aanpak van witwassen. Het terugdringen van criminele geldstromen
onder meer door het afpakken van crimineel vermogen is een belangrijk element in de
aanpak van witwassen en van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit. Door criminelen
daar te raken waar het pijn doet, in hun portemonnee, worden netwerken verstoord en
machtsposities afgebroken. Om die reden is de regie op de afpakketen en de aanpak
van witwassen binnen mijn ministerie ondergebracht bij de programmadirecteur-generaal
Ondermijning (DGO).

Bij de aanpak van ondermijning ligt de focus op het vergroten van de slagkracht in
de strijd tegen de grootste aanjager van georganiseerde criminaliteit, de illegale
drugsindustrie en de bijbehorende criminele geldstromen. In het regeerakkoord is € 100
mln. incidenteel en € 10 mln. structureel vrijgemaakt om de aanpak met name op regionaal
niveau te versterken en te innoveren. De afgelopen twee jaar is die aanpak flink geïntensiveerd
door de inzet van een breed offensief tegen ondermijnende criminaliteit. Bij Najaarsnota
2019 is € 110 mln. incidenteel ter beschikking gesteld ten behoeve van een voortvarende
start van de uitwerking van dit offensief. Aanvullend zijn bij Voorjaarsnota 2020
structurele gelden toegekend oplopend tot € 150 mln. vanaf 2022 voor vooral het toekomstbestendig
maken van het stelsel Bewaken en Beveiligen en de inrichting en werkzaamheden van
het Multidisciplinair Interventie Team (MIT). In de huidige aanpak is ook aandacht
voor preventie. Het betreft onder meer de versterking van de bestuurlijke en maatschappelijke
weerbaarheid en van lokale maatregelen die zien op het tegengaan van de voedingsbodem
voor georganiseerde criminaliteit.

Ik benadruk dat met de inrichting van het MIT van OM, politie, FIOD, Koninklijke Marechaussee,
Douane, Belastingdienst en Defensie de overheidscapaciteit wordt vergroot met in totaal
ongeveer 400 fte om de georganiseerde, ondermijnende criminaliteit nog beter te bestrijden.
De aanpak van het MIT is intelligence gedreven en gericht op het blootleggen van criminele
geldstromen en het afpakken van crimineel vermogen. Het MIT zal zich gaan inzetten
op het afbreken van machtsposities van criminele kopstukken en hun facilitators, het
verstoren van ondermijnende bedrijfsprocessen en het opwerpen van barrières voor misbruik
van de legale economie en logistieke infrastructuur (lucht- en zeehavens). Dit laatste
is aanvullend op de aanpak van ondermijning op de mainports, die regionaal al wordt
uitgevoerd.

Voortgang plan van aanpak witwassen

Samen met mijn ambtgenoot van Financiën heb ik recent met uw Kamer overleg gevoerd
over de voortgang van het plan van aanpak witwassen, waarover uw Kamer periodiek is
geïnformeerd6. Zo is een deel van de daarin aangekondigde wetgeving inmiddels aangenomen door de
Eerste Kamer, en al in werking getreden. Ook is de samenwerking tussen partijen geïntensiveerd
in bijvoorbeeld het Financieel Expertise Centrum (FEC) en het Anti Money Laundering
Centre (AMLC). Tevens zijn nieuwe vormen van samenwerking ontstaan zoals de pilot
Serious Crime Task Force7 en de Fintell Alliance, een samenwerkingsvorm tussen de FIU-Nederland en vier grootbanken.
Hierdoor is de zogenoemde feedbackloop en het lerend vermogen bij alle betrokken partijen
vergroot alsook de effectiviteit van de meldketen.

Effectieve gegevensuitwisseling is cruciaal voor deze aanpak en een speerpunt voor
de aankomende tijd. Het wetvoorstel plan van aanpak witwassen zal voorzien in grondslagen
hiervoor. Ook het wetsvoorstel gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden, dat
op 17 december jl. door uw Kamer is aangenomen, en de doorontwikkeling van het verwijzingsportaal
bankgegevens8 zullen gegevensuitwisseling verder bevorderen.

Europese versterking anti-witwasbeleid

Zoals de heer Elderson terecht bepleit dient ook op Europees niveau te worden gewerkt
aan de versterking van de aanpak van witwassen. Dat is noodzakelijk en wenselijk aangezien
witwassen veelal grensoverschrijdende aspecten kent. In vervolg op haar actieplan
voor een alomvattend EU-beleid ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering9 heeft de Europese Commissie aangekondigd begin 2021 wetgevingsvoorstellen te publiceren
op het terrein van het tegengaan van witwassen. De Nederlandse inzet is daarbij gericht
op meer harmonisatie van de regelgeving, de introductie van een Europese toezichthouder
en een ondersteunings- en samenwerkingsmechanisme voor EU FIU’s10.

Ook blijft Nederland inzetten op de versterking van grensoverschrijdende financiële
opsporing, onder meer in het kader van de aanstaande EU-agenda voor de aanpak van
georganiseerde criminaliteit. Bovendien coördineert Nederland in het EMPACT11 de acties tegen witwassen en criminele geldstromen. Daarnaast is de aanpak van criminele
geldstromen wederom geprioriteerd in de op 14 december jl. aangenomen JBZ-Raadsconclusies
over interne veiligheid en het Europees politiepartnerschap12. Daarbij ligt het accent op verbetering van het wettelijk kader en de operationele
samenwerking voor grensoverschrijdende bevriezing, inbeslagname en ontneming van crimineel
vermogen in 2021 en 2022. Nederland verwelkomt de wetgevende voorstellen die de Europese
Commissie in 2021 zal publiceren over de versterking van de samenwerking tussen bureaus
voor de ontneming van vermogensbestanddelen en over een Europese koppeling van de
verwijzingsportalen bankgegevens.

Tot slot

Ik ondersteun de oproep van de heer Elderson om onverminderd aandacht te houden voor
het op een actieve en effectieve wijze tegengaan van witwassen. De komende periode
staat in het teken van de verdere uitvoering van de maatregelen in het plan van aanpak
witwassen in samenhang bezien met de versterkte aanpak van ondermijning, waaronder
een stevig pakket aan wetgeving en nog betere samenwerking. Het voorkomen en bestrijden
van witwassen en van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit is een strijd van
lange adem. Criminelen vinden steeds nieuwe manieren om illegaal vermogen te genereren
en wit te wassen. De aanpak van witwassen vraagt dan ook om verhoogde, blijvende aandacht.
De witwasrisico’s worden daarom doorlopend geactualiseerd en het anti-witwasbeleid
geëvalueerd op effectiviteit13. Hierbij zullen ook de onderdelen worden betrokken waar de heer Elderson naar verwijst.
Naar aanleiding van de uitkomsten van verschillende evaluaties die grotendeels dit
jaar plaats zullen vinden, kan door een volgend kabinet worden bezien op welke wijze
het anti-witwasbeleid verder te versterken.

De Minister van Justitie en Veiligheid,
F.B.J. Grapperhaus