Brief regering : Rectificatie brief van 28 april 2020 over Voortgangsrapportage Toeslagen

Nr. 637 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARISSEN VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 11 mei 2020

In de Voortgangsrapportage Toeslagen bij de brief Voortgang van de hersteloperatie
Toeslagen van 28 april jongstleden1 is op pagina 15 een tekst opgenomen over het gebruik van nationaliteit in risicomodellen
en selectieregels bij de Belastingdienst (buiten Toeslagen):

«Daarnaast zijn bij de overige onderdelen van de Belastingdienst de risicomodellen
en de selectieregels van de Belastingdienst doorgelicht op het gebruik van nationaliteit.
Naar aanleiding hiervan is de tweede nationaliteit uit de risicomodellen en selectieregels
verwijderd. De eerste nationaliteit is hier slechts nog in opgenomen, als daar een
wettelijke grondslag voor bestaat en noodzakelijk is om de taken uit te voeren. Hierbij
kan gedacht worden aan specifieke gevallen in de Loonheffing.»

Op 29 april jongstleden zijn persvragen gesteld over deze passage. Het beantwoorden
van deze vragen heeft geleid tot de constatering dat de passage in de brief niet volledig
correct is. Dit willen wij graag nader toelichten. Daarnaast willen wij u graag een
technische briefing aanbieden over de werking van risicomodellen en selectieregels.
In de media is vandaag bericht over het gebruik van tweede nationaliteit door de Belastingdienst
en de mogelijkheid daarbij van profileren op basis van etniciteit. Etnisch profileren
is het gebruik van criteria als huidskleur, nationaliteit, etniciteit, taal of geloof
bij opsporing of handhaving terwijl dat niet objectief te rechtvaardigen is. Etnisch
profileren keuren wij ten strengste af. Ook het onderscheid maken op grond van nationaliteit
achten wij onwenselijk. Daarom is reeds door onze ambtsvoorganger besloten dat nationaliteit,
uitgezonderd indien er een expliciete wettelijke grondslag voor is, niet meer te gebruiken
ten behoeve van de handhavingstaak van de Belastingdienst. De AP doet reeds onderzoek
of de Belastingdienst (bijzondere) persoonsgegevens waaruit ras of etniciteit blijkt
mogelijk onrechtmatig (heeft) verwerkt. Wij hebben de AP in overweging gegeven de
informatie uit deze brief mee te nemen in hun onderzoek.

Onjuiste passage Voortgangsrapportage Toeslagen

Ten eerste wordt in de Voortgangsrapportage Toeslagen aangegeven dat de eerste nationaliteit
alleen nog wordt gebruikt als daar een wettelijke grondslag voor bestaat en het noodzakelijk
is om de taken uit te voeren. Er blijkt echter nog één selectieregel (onderdeel van
de selectiemodule voorlopige aanslag inkomensheffing) het criterium eerste nationaliteit
te bevatten waarvoor geen expliciete wettelijke grondslag bestaat. Dit gebruik wordt
per 15 mei aanstaande stopgezet.

In de Voortgangsrapportage Toeslagen wordt daarnaast aangeven dat in de rest van de
Belastingdienst (niet-Toeslagen) de tweede nationaliteit uit de risicomodellen en
selectieregels is verwijderd n.a.v. een doorlichting (in 2019). De tweede nationaliteit
werd niet meer gebruikt in centrale risicomodellen2 en selectieregels3 sinds de Basisregistratie Personen (BRP) deze gegevens vanaf 31 januari 2015 niet
meer verstrekt.4 Als sprake is van een Nederlandse nationaliteit in de BRP (naast een eventuele andere
nationaliteit) wordt namelijk uitsluitend de Nederlandse nationaliteit doorgegeven.

Buiten de voornoemde centrale risicomodellen en selectieregels zijn er binnen de verschillende
directies van de Belastingdienst (bijvoorbeeld Particulieren en MKB), nog tal van
methoden om (door) te selecteren, bijvoorbeeld door middel van query’s.5 Van deze methoden is op dit moment geen volledig en accuraat beeld of eerste nationaliteit
nog voorkomt wanneer daar geen expliciete wettelijke grondslag bestaat. Dat is niet
conform de eerder aangehaalde toezegging van onze ambtsvoorganger in zijn brief van
15 november 20196:

«Op basis van deze signalen heb ik wel al eerder de opdracht gegeven, uitgezonderd
indien er een expliciete wettelijke grondslag voor is, nationaliteit niet meer te
gebruiken ten behoeve van de handhavingstaak van de Belastingdienst. [...] De verwijdering
van deze gegevens in de systemen, voor de gehele Belastingdienst, zal voor het einde
van dit jaar worden afgerond.»

Vervolgstappen

Om te kunnen voldoen aan deze toezegging worden de volgende stappen ondernomen.

1. Ten aanzien van de lokale selectiemethoden die in gebruik zijn bij directies is
door de Belastingdienst op 14 november 2019 een uitvraag gedaan of en waar nationaliteit
gebruikt wordt in overige risicomodellen, selectieregels en query’s en of het gebruik
is gebaseerd op een wettelijke basis. Tevens is gevraagd in hoeverre sprake is van
vooringenomenheid ten aanzien van het gebruik van nationaliteit. Dit heeft ertoe geleid
dat alle query’s die vanuit een centraal punt worden geleverd aan andere directies
zijn nagekeken en naar aanleiding hiervan zijn ook acties uitgezet. Zo wordt het persoonsgegeven
nationaliteit bij nieuwe query’s uitsluitend geleverd als hiervoor een wettelijke
grondslag voor het gebruik van het persoonsgegeven nationaliteit is en er een gegevensbeschermingsbeoordeling
(GEB) of Willen/Mogen/Kunnen toets is uitgevoerd. Daarnaast is voor een aantal bestaande
query’s alsnog een GEB of een WMK-toets uitgevoerd waarbij het gebruik van persoonsgegevens
wordt beoordeeld. De uitvraag heeft nog geen volledig beeld gegeven dat met zekerheid
vastgesteld kan worden of uit alle in gebruik zijnde of oude query’s het persoonsgegeven
nationaliteit is verwijderd indien geen sprake is van een expliciete wettelijke grondslag.
Daarom wordt in de uitgezette acties naar aanleiding van het dossier FSV, onder andere
in het externe onderzoek, ook expliciet het persoonsgegeven nationaliteit meegenomen.

2. De ADR is eind 2019 gevraagd om in 2020 onderzoek te doen naar de wijze van totstandkoming
van risicomodellen, selectieregels, data-analyses en query’s bij de Belastingdienst
(incl. Toeslagen), in kaart te brengen welke waarborgen daarbij gelden en hoe deze
getoetst worden. De ADR heeft deze opdracht aangenomen en recentelijk is een projectleider
aangesteld die zo spoedig mogelijk de opdrachtformulering gaat uitwerken en een bijbehorend
tijdpad vaststelt.

De privacyofficer van de Belastingdienst en de Functionaris voor Gegevensbescherming
van het Ministerie van Financiën worden betrokken bij de voorgaande twee acties.

3. Aanvullend is de Autoriteit Persoonsgegevens geïnformeerd over de onvolledige passage
in de Voortgangsrapportage Toeslagen. De AP doet reeds onder andere onderzoek of de
Belastingdienst, vanaf 6 januari 2014 tot heden, (bijzondere) persoonsgegevens waaruit
ras of etniciteit blijkt mogelijk onrechtmatig (heeft) verwerkt. Meer specifiek richt
dit onderzoek zich op het verwerken van gegevens omtrent de tweede nationaliteit in
het Toeslagen systeem en/of in het kader van de controle op de toeslagen voor kinderopvang.
Wij hebben de AP in overweging gegeven de informatie uit deze brief mee te nemen in
hun onderzoek. De AP heeft een afschrift ontvangen van de onderhavige brief.

4. Bij de eerder genoemde selectiemodules voorlopige aanslag inkomensheffing tot en
met 2019, wordt op vrijdag 15 mei de selectieregel waarin gebruikt wordt gemaakt van
het criterium nationaliteit verwijderd. Dit is uiterlijk voltooid op zaterdag 16 mei.
Tot 16 mei kunnen de selectiemodules niet worden gebruikt. Aanvullend ontvangen behandelaars
een «waarschuwing» dat de selectie op basis van de betreffende selectieregel niet
mag worden behandeld.

Selectiemodule voorlopige aanslag inkomensheffing

De eerdergenoemde selectieregel, die onder meer het criterium nationaliteit gebruikt,
is voor het eerst gebruikt in 2012. De selectieregel bestond uit in totaal vijf criteria,
waarbij de overige criteria onder meer betrekking hadden op de grootte van aftrekposten
en loongegevens. Van 2012 t/m eind januari 2015 werden beide (indien aanwezig) nationaliteiten
doorgegeven vanuit de BRP en in de selectieregel gebruikt (naast vier andere criteria).
In 2012 en 2013 werden respectievelijk 3.403 en 7.644 verzoeken om een voorlopige
aanslag geraakt door deze selectieregel. In 2014 waren het er nog 189. Na januari
2015 werd de tweede nationaliteit niet meer doorgegeven vanuit de BRP.

Voordat een voorlopige aanslag uiteindelijk eventueel wordt bijgesteld, vindt er altijd
een controle door een behandelaar plaats. Dit is de zogenoemde menselijke tussenkomst.
De behandelaar krijgt uitsluitend een globale beschrijving op basis waarvan de selectie
plaatsvindt, maar niet de selectiecriteria te zien op basis waarvan een aangifte is
geselecteerd. Wanneer daar aanleiding toe is, wordt vervolgens een (vragen)brief verzonden
aan belanghebbende. Pas daarna wordt besloten of de voorlopige aanslag (al dan niet
gedeeltelijk) kan worden verleend.

Verzoek vaste Commissie voor Financiën

Op woensdag 6 mei jongstleden is tijdens de procedurevergadering van de vaste Commissie
voor Financiën onder meer het verzoek gedaan om de risicomodellen en selectieregels
te delen met de Tweede Kamer. Gezien de toezichtsvertrouwelijke aard van deze informatie
kunnen wij deze niet openbaar maken. Graag zouden wij u wel een technische briefing
aanbieden over de werking en het totstandkomingsproces van zowel risicomodellen als
selectiemodules.

De Staatssecretaris van Financiën,
J.A. Vijlbrief

De Staatssecretaris van Financiën,
A.C. van Huffelen