Brief regering : Kabinetsappreciatie Commissie mededeling over EU steunpakket voor de Westelijke Balkan voor de bestrijding van Covid-19

25 295 Infectieziektenbestrijding

Nr. 1535 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 3 mei 2020

Op 23 april jl. hebben de leden van de Europese Raad afgesproken om de top met de
landen van de Westelijke Balkan via videoconferentie te houden op 6 mei aanstaande.
De videoconferentie volgt op de Sofia Top1 in 2018 waar besloten werd om de samenwerking tussen de EU en de Westelijke Balkan-landen
op het gebied van connectiviteit, veiligheid en de rechtsstaat te versterken.

Minister-President Rutte is helaas verhinderd. De Luxemburgse premier Bettel zal hoogst
waarschijnlijk mede namens Nederland en België interveniëren. Naast de onderwerpen
zoals uiteengezet in de geannoteerde agenda die uw Kamer reeds toekwam, zal premier
Bettel ook ingaan op het belang van regionale samenwerking, in tijden van crisis maar
vooral ook daarna.

Op 29 april jl. presenteerde de Commissie een mededeling over steun aan de Westelijke
Balkan in de bestrijding van Covid-19 en het post pandemie herstel (COM(202)315) ter
voorbereiding op de Top. Middels deze brief wil ik uw Kamer informeren over deze mededeling
en de grondhouding van het kabinet2. Omwille van tijdige informatievoorziening en gelet op de snelheid van het Brusselse
besluitvormingsproces vervangt deze brief het BNC-fiche over de mededeling. Een bredere
mededeling over economische vooruitgang en investeringen in de Westelijke Balkan,
initieel voorzien voorafgaand aan deze top, zal in het najaar worden gepubliceerd.

Mededeling steun aan de Westelijke Balkan in de bestrijding van Covid-19 en het post-pandemie
herstel

De Westelijke Balkan is een integraal onderdeel van Europa en een geostrategische
prioriteit van de EU, schrijft de Commissie. Het is in het EU-belang om de stabiliteit
en welvaart van de regio te blijven bevorderen en op onze gedeelde strategische belangen
voort te bouwen, aldus de Commissie.

De EU heeft een steunpakket van meer dan EUR 3,3 mld. gemobiliseerd voor de burgers
van de Westelijke Balkan, grotendeels bestaande uit leningen. In het steunpakket worden
middelen van de EU-instellingen, lidstaten en financiële instellingen, met name de
Europese Investeringsbank, gecombineerd.

Het pakket bestaat uit de volgende onderdelen:

– EUR 38 mln. voor onmiddellijke noden voor de gezondheidssector uit reallocaties van
pre-accessiegelden;

– EUR 4,5 mln. aan onmiddellijke humanitaire hulp voor kwetsbare vluchtelingen en migranten
voor bescherming, steun aan alleenreizende minderjarigen en gezondheidszorg (waaronder
Covid-19 paraatheid);

– EUR 8 mln. noodhulp aan in de Westelijke Balkan gestrande migranten en vluchtelingen
vanuit het Instrument voor bijdrage aan stabiliteit en vrede (IcSP);

– EUR 389 mln. voor sociale en economische herstelbehoeften, o.a. gefinancierd vanuit
reallocaties van pre-accessiefondsen;

– EUR 455 mln. voor een economisch herstelpakket voor de regio in nauwe samenwerking
met de Internationale Financiële Instellingen (IFI’s);

– een voorstel voor EUR 750 mln. aan macro-financiële bijstand die bijdraagt aan het
oplossen van betalingsbalansproblemen waarover uw Kamer een separate appreciatie ontvangt;
en

– een steunpakket van EUR 1,7 mld. van de Europese Investeringsbank (EIB).

Het EU Solidariteitsfonds, open voor landen die de toetredingsonderhandelingen hebben
aangevangen, kan daarnaast nu ook voor crises op het gebied van de volksgezondheid
worden ingezet.

Sinds de Covid-19 uitbraak hebben Westelijke Balkan-landen het Union Civil Protection Mechanism (UCPM) voor noodhulp na rampen geactiveerd. Deelnemende landen kunnen bijdragen en
steun ontvangen middels dit mechanisme, zoals bevoorrading van medische apparatuur.
Middels het UCPM zijn gestrande burgers uit de Westelijke Balkan gerepatrieerd. De
Commissie spreekt in de Mededeling haar waardering uit voor de waardevolle steun die
de Westelijke Balkan heeft geleverd aan de EU en directe buurlanden op het gebied
van medisch personeel en apparatuur.

Daarnaast vindt er gezamenlijke aanbesteding van medische apparatuur plaats. De regio
is uitgezonderd van het export autorisatie mechanisme voor persoonlijke beschermingsmiddelen
en de landen ontvangen testmateriaal van het European Commission’s Joint Research Centre. Ook zijn de green lanes uitgebreid naar de Westelijke Balkan, om spoedige doorloop van essentiële goederen
in de regio te verzekeren.

De Westelijke Balkan zal voortdurende steun nodig hebben om de impact van de Covid-19
crisis het hoofd te kunnen bieden schrijft de Commissie. Nadat de directe noden om
de pandemie in te dammen verlicht zijn, zal een nieuwe fase van nauwe samenwerking
beginnen om de zware socio-economische impact van de crisis aan te pakken. Later dit
jaar zal de Commissie een economisch- en investeringsplan voor de regio publiceren,
waarmee onder andere private-sector ontwikkeling, connectiviteit, digitalisering,
de groene agenda, het tegengaan van braindrain en sociale investeringen ondersteund
zullen worden. Hierover zal uw Kamer te zijner tijd een appreciatie ontvangen.

Het herstel van de huidige crisis vereist van de landen in de regio dat zij hun hervormingsverplichtingen
nakomen en tastbare resultaten boeken in de implementatie. Dit is tevens cruciaal
om hun Europees perspectief te realiseren, aldus de Commissie. Naast voortdurende
economische hervormingen vereist dit een sterkere focus op de rechtsstaat, het functioneren
van democratische instanties en openbaar bestuur, zo schrijft de Commissie. Specifiek
is het van groot belang dat de noodmaatregelen die tijdens de crisis genomen worden
niet ten koste gaan van fundamentele principes en waarden en dat de maatregelen proportioneel
en tijdelijk zijn en onderworpen aan democratisch toezicht, aldus de Commissie. Daarnaast
stelt de Commissie dat het essentieel is om de actieve betrokkenheid op het gebied
van veiligheid, migratie en grensbeheer voort te zetten.

Appreciatie

Het kabinet onderschrijft het belang van stabiliteit en welvaart in de Westelijke
Balkan voor de EU. Tevens ondersteunt het kabinet het Europees perspectief van de
landen in de Westelijke Balkan. Hiertoe hanteert het kabinet, zoals uw Kamer bekend,
een strikte en faire benadering t.a.v. uitbreiding.

Het kabinet is solidair met de Westelijke Balkan in deze crisis en verwelkomt het
alomvattende EU-steunpakket voor de regio, gefinancierd uit bestaande middelen. De
COVID-19 crisis heeft niet alleen geleid tot een ongekende druk op de gezondheidsstelsels
in de regio, maar brengt ook aanzienlijke economische schade mee. De Wereldbank schetst
momenteel een recessie in de regio met een krimp van 3,1% tot 5.7% afhankelijk van
de duur van de maatregelen, terwijl zonder de Covid-19 crisis juist een groei van
3.2% tot 4.1% werd verwacht. Daar waar de economie afhankelijk is van toerisme is
de schade nog groter. De Westelijke Balkan-landen hebben dan ook economische maatregelen
genomen gericht op liquiditeit van het bedrijfsleven en het tegengaan van werkloosheid.

Het kabinet is positief over het feit dat verschillende EU-instanties hebben samengewerkt
bij de totstandkoming van dit omvangrijke pakket. Daarnaast verwelkomt het kabinet
de combinatie van EU-instrumenten in het pakket. Door binnen de EU intensief samen
te werken wordt de slagkracht van de EU vergroot en neemt de zichtbaarheid in de regio
toe. Door goed af te stemmen wordt duplicatie voorkomen en wordt versnippering tegengegaan.
Hierbij is het van groot belang dat iedere betrokken instelling handelt vanuit de
eigen expertise en toegevoegde waarde, zodat de acties van instellingen elkaar versterken
en concurrentie wordt voorkomen. Het kabinet steunt het vrijspelen van middelen middels
herallocatie van bestaande EU-middelen. Daarnaast verwelkomt het kabinet in het bijzonder
de aandacht in het pakket voor de behoeften van kwetsbare groepen als vluchtelingen
en irreguliere migranten.

Ook onderschrijft het kabinet de nadruk die de Commissie legt op het belang van rechtsstaatshervormingen
in de regio. Buitengewone maatregelen in het kader van de bestrijding van Covid-19
zijn in de ogen van het kabinet geoorloofd en wenselijk vanuit het oogpunt van de
bescherming van de volksgezondheid. Maar het kabinet acht het, net als de Commissie,
van belang dat de noodmaatregelen die tijdens de crisis genomen worden voldoen aan
vereisten van noodzakelijkheid, proportionaliteit en tijdelijkheid en tevens fundamentele
rechten respecteren en onderworpen zijn aan democratische controle. Dergelijke maatregelen
dienen daarnaast de fundamentele waarden en beginselen van internationale verdragsverplichtingen
te respecteren.

Het kabinet is het eens met de Europese Commissie dat tegelijkertijd langere termijn
agenda’s zoals de groene en digitale transities en de connectiviteitsagenda richting
moeten blijven geven aan de inzet. De Commissie komt in het najaar met een mededeling
over een economisch- en investeringsplan voor de regio waarin deze agenda’s worden
meegenomen. Zoals uw Kamer bekend is het kabinet van mening dat het verbeteren van
de socio-economische omstandigheden van belang is voor het toekomstperspectief van
de bevolking van de Westelijke Balkan en kan bijdragen aan meer evenwichtigere samenlevingen.
Daarnaast kan het kansen bieden aan het Nederlandse bedrijfsleven en is het van belang
om irreguliere migratie tegen te gaan. Zoals uw Kamer bekend steunt het kabinet ook
de inspanningen van de Commissie ter verbetering van de transport- en energieverbindingen
en ter bevordering van digitalisering in de Westelijke Balkan. Het is dan ook goed
dat hier in deze en de toekomstige mededeling aandacht voor is.

Bevoegdheid, subsidiariteit, proportionaliteit

Het kabinet heeft een positieve grondhouding ten aanzien van de bevoegdheid voor deze
mededeling. Op het terrein van economische, financiële, en technische samenwerking
met derde landen is sprake van een gedeelde bevoegdheid tussen de EU en de lidstaten
(zie artikel 4, lid 1, VWEU). Het kabinet heeft een positieve grondhouding ten aanzien
van de subsidiariteit van de mededeling. Ondersteuning voor de zorgstelsels en het
herstel van (macro-)economische stabiliteit in de Westelijke Balkan-landen kan niet
in afdoende mate worden bereikt door bijstand door afzonderlijke lidstaten, maar kan
beter worden bereikt door de Europese Unie als geheel vanwege de grotere slagkracht
van de Unie. Het kabinet heeft een positieve grondhouding ten aanzien van de proportionaliteit.
Het pakket aan hulpmaatregelen van de Commissie gaat niet verder dan noodzakelijk
en het kabinet acht het geschikt om de Westelijke Balkan-landen te ondersteunen in
gezondheidszorg en economisch herstel in tijden van de Covid-19 pandemie. Ook is er
rekening gehouden met de bijdragen die andere multilaterale instellingen zullen leveren.

De Minister van Buitenlandse Zaken, S.A. Blok