Brief regering : Ontwikkelingen onderzoeksinfrastructuur: investeringen uit Nationale Roadmap, Europese samenwerking en Einstein Telescoop

29 338 Wetenschapsbudget

Nr. 227 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 30 april 2020

Met deze brief informeer ik u over de uitslag van de tweede investeringsronde voor
de Nationale Roadmap Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur, versterkte Europese
samenwerking op het terrein van onderzoeksinfrastructuur en de laatste ontwikkelingen
rondom de Einstein Telescoop.

De Nationale Roadmap Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur is in 2016 door
de Permanente Commissie opgesteld om te bepalen waar investeringen in grootschalige
onderzoeksinfrastructuur nodig zijn om onderzoekers de faciliteiten te bieden om baanbrekend
onderzoek te doen. Denk hierbij aan telescopen, experimentele faciliteiten voor materiaalonderzoek,
gespecialiseerde instrumentatie, gespecialiseerde laboratoria, wetenschappelijke onderzoekscollecties
en geavanceerde databases. Investeringen in dergelijke faciliteiten gaan de draagkracht
van instellingen en instituten ver te boven. De aanvragen zijn dan ook afkomstig van
consortia van instellingen, zodat het hier nationale faciliteiten betreft met een
internationale uitstraling. Zij zijn vaak ook onderdeel van de Nederlandse inzet in
Europees verband. Middelen voor deze investeringen worden in twee rondes uitgezet
bij NWO. De eerste investeringsronde van de huidige roadmap was in 2018, hierover
bent u op 12 april 2018 geïnformeerd.1 Voor de tweede ronde is door NWO in totaal € 93 miljoen beschikbaar gesteld. Er zijn
zeven voorstellen gehonoreerd in verschillende wetenschappelijke domeinen. Daarmee
is er een mooie verdeling tot stand gekomen over alle wetenschappelijke onderzoeksterreinen
en worden er investeringen gedaan voor faciliteiten in zowel alfa/gamma- als bèta-
als life science onderzoek. De uitslag zal op 30 april 2020 door NWO worden gepubliceerd.

De voorstellen zijn:

• FuSe: gedeelde computer- en datafaciliteiten om grote hoeveelheden data van drie wetenschappelijke
faciliteiten (Large Hadron Collider (LHC bij CERN), KM3NeT en de Square Kilometre
Array (SKA)) beschikbaar te maken.

• HFML-FELIX: faciliteiten die met behulp van sterke magneten én vrije elektronenlasers
onderzoek mogelijk maken naar materialen waaronder geschikt voor gezondheidszorg en
energietransitie.

• National Marine research Facilities: Gespecialiseerde apparatuur voor de onderzoeksschepen
van NIOZ (locaties: Zeeland en Texel) zoals op afstand bestuurbare apparatuur voor
observaties onder water.

• NIEBA ARISE: een faciliteit om door middel van DNA-sequencing en machine-learning
soorten te herkennen en begrip te krijgen van patronen en trends in de Nederlandse
biodiversiteit.

• ODISSEI: een faciliteit die bestaande data uit de sociale wetenschappen bij elkaar
brengt en verrijkt met gegevens van overheidsregisters en online bronnen.

• UNLOCK: een faciliteit om op grote schaal microbiële mengcultures te bestuderen waarmee
kan worden bijgedragen aan duurzame en veilige voedselproductie, gezondheid en de
benutting van herbruikbare grondstoffen voor de duurzame productie van chemicaliën.

• uNMR-NL: faciliteiten (NMR en MRI) om door middel van kernspinresonantie moleculen
in materialen en levende organismen te bestuderen.

In de bijlage vindt u meer informatie over de gehonoreerde onderzoeksfaciliteiten2.

Verder wil ik in vervolg op de Wetenschapsbrief (bijlage Afrondende rapportage Wetenschapsvisie
2025)3 melden van welke ERIC’s4 Nederland lid is geworden sinds 2019. Sinds die tijd is Nederland lid geworden van
twee ERIC’s: het European Plate Observing System (EPOS) en Euro-BioImaging. Via de
EPOS onderzoeksfaciliteiten krijgen onderzoekers meer kennis over de processen in
de aardkorst die onder andere leiden tot aardbevingen, vulkanische activiteit, tsunami’s
en stabiliteit van de bodem en antwoorden te vinden over hoe die te voorspellen. Euro-BioImaging
is een onderzoeksinfrastructuur voor het ontwikkelen van grensverleggende imaging
technieken voor biologische en biomedische wetenschappen.

Tevens wil ik u wijzen op de rol die verschillende onderzoeksinfrastructuren, die
op de Nationale Roadmap staan, spelen bij het onderzoek in verband met COVID-19. Mede
door hun netwerkfunctie binnen en buiten Nederland konden acties gecoördineerd en
snel tot stand worden gebracht. Een paar daarvan wil ik noemen:

– De Nederlandse partners van Europese infrastructuren op het terrein van medische data
hebben het Health-RI COVID-19 Data Support Infrastructure Initiative opgezet waardoor alle COVID-19 initiatieven vindbaar zijn en er geen versnippering
optreedt.

– De Alliance of Medical Research Infrastructures heeft een gezamenlijke snelle toegang voor onderzoekers opgezet voor hun onderzoeksfaciliteiten
in Europa. Het initiatief wordt geleid door EATRIS dat zijn zetel in Amsterdam bij
het VUMC heeft.

– Het nieuwe BSL3+-laboratorium bij het ErasmusMC, dat via middelen uit de vorige ronde voor de Roadmap is medegefinancierd,
is een biosafety laboratorium waar het onderzoek nu vooral gericht is op het vinden
van oplossingen in relatie tot het COVID-virus.

Zoals ik heb toegezegd houd ik uw Kamer op de hoogte van de stand van zaken van de
Einstein Telescoop. Op 18 december 2018 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de stappen
die het Kabinet heeft gezet inzake de Einstein Telescoop.5 Ik gaf tevens uitvoering aan de motie van de leden Van Meenen en Van der Molen inzake
een bijdrage voor de Einstein Telescoop Fieldlab (ETpathfinder) en het voorbereiden
van gesprekken met de buurlanden die bijdragen aan het versterken van het bid om de
Einstein telescoop naar Zuid-Limburg te halen en aan een goede afweging van de Nederlandse
belangen hierbij.6 Inmiddels heeft de Universiteit van Maastricht een geschikte locatie gevonden voor
de ETpathfinder en wordt er hard gewerkt aan de inrichting daarvan.

Zeer grote onderzoeksfaciliteiten kunnen in Europa op de Roadmap van het European
Strategic Forum for Research Infrastructures (ESFRI) worden geplaatst. Indien een
project op deze Roadmap staat erkennen Europese lidstaten dat dit een onderzoeksinfrastructuur
is van belang voor de wetenschap in Europa. De Einstein Telescoop zou op de eerstvolgende
update van de Roadmap kunnen worden geplaatst, indien er een indienend land is dat
een deel van de financiering op zich wil nemen en er minimaal twee landen zijn die
politiek steun aan het project geven. De deadline voor indiening van voorstellen is
9 september 2020. De eerdere deadline van 5 mei is verplaatst in verband met de coronacrisis.
Italië is voornemens om het project in te dienen en ik ben voornemens om hier politieke
steun aan te geven. Het gaat in deze fase om brede Europese steun voor de Einstein
Telescoop. In een volgende fase (vanaf 2022) zal de keuze voor de locatie worden gemaakt.
Omdat naast Sardinië de Euregio (Zuid-Limburg) een mogelijke locatie is voor de Einstein
Telescoop, heb ik mijn collega’s in Duitsland en België, inclusief Wallonië en Vlaanderen,
geïnformeerd over mijn voornemen en hen gevraagd in welke vorm zij de Einstein Telescoop
kunnen steunen. België heeft inmiddels laten weten dat ook zij de ESFRI-aanvraag politiek
zullen steunen. Met de buurlanden ben ik in gesprek hoe wij in een later stadium gezamenlijk
kunnen optrekken om de Euregio goed te positioneren.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, I.K. van Engelshoven