Brief regering : Tiende monitoringsrapportage Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL)

Nr. 342 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR MILIEU EN WONEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 18 december 2019

Hierbij bied ik u de tiende monitoringsrapportage NSL aan1. De monitoringsrapportage NSL wordt jaarlijks opgesteld en geeft inzicht in de ontwikkeling
van de luchtkwaliteit in Nederland en de voortgang van het Nationaal Samenwerkingsprogramma
Luchtkwaliteit (verder: NSL). De monitoringsrapportage NSL 2019 gaat over het jaar
2018 en de prognose voor 2020 en 2030. Hieronder treft u mijn beleidsreactie op de
bevindingen.

Ontwikkeling van de luchtkwaliteit

Gedurende de looptijd van het NSL is de luchtkwaliteit in ons land aanzienlijk verbeterd.
De concentraties van zowel stikstofdioxide (verder: NO2) als fijnstof (verder: PM10) waaraan de bevolking gemiddeld genomen wordt blootgesteld zijn sinds 2010 gedaald.
In het overgrote deel van Nederland liggen de concentraties NO2 en PM10 in 2018 onder de Europese grenswaarden.

Ontwikkeling NO2overschrijdingen

De bevolkingsgewogen gemiddelde NO2-concentratie is in 2018 de laagste sinds 2010. Dit betekent dat de dalende trend
voor NO2 zoals die gemiddeld over Nederland in de metingen is waargenomen, zich tot op heden
voortzet. De luchtkwaliteit is door de jaren heen dus aanzienlijk verbeterd, maar
de daling gaat de laatste jaren helaas minder vlot dan eerder geprognosticeerd.

Ten tijde van de Aanpassing NSL 2018 heb ik aangegeven dat op basis van de toenmalige
prognoses en met het aanvullende pakket aan maatregelen, de binnenstedelijke knelpunten
voor NO2 in het zichtjaar 2018 naar verwachting opgelost zouden zijn. Terugkijkend op het
jaar 2018 zijn er echter tegenvallers opgetreden die de effecten van de eerder aangekondigde
maatregelen beïnvloeden. Als gevolg van nieuwe wetenschappelijke inzichten zoals hogere
emissies van benzineauto’s en het gebruik van de werkelijke meteorologische omstandigheden
voor het jaar 2018 is de achtergrondconcentratie minder sterk afgenomen dan eerder
verwacht. Hoewel er mede door de Aanpassing NSL 2018 sprake is van een verbetering
van de luchtkwaliteit voor NO2 en een halvering van het aantal knelpunten, resteren er nog overschrijdingen op 26
toetspunten in vier steden.

Dit laat zien dat de luchtkwaliteit geen rustig bezit is en er altijd risico’s op
tegenvallers zijn. Ik blijf daarom de ontwikkeling van de luchtkwaliteit nauwlettend
volgen met de jaarlijkse monitoring van het NSL en zie er samen met de steden op toe
dat de resterende knelpunten op de kortst mogelijke termijn teniet worden gedaan.
Momenteel is de uitvoering van de maatregelen uit de Aanpassing NSL 2018 nog in volle
gang. Van de maatregelen uit de Aanpassing NSL 2018 is inmiddels bijna de helft in
uitvoering en ruim een derde afgerond. De effecten van een aantal belangrijke maatregelen
in de steden zullen nog volgen en daarmee hoop ik voor het zichtjaar 2020 te kunnen
constateren dat de binnenstedelijke knelpunten opgelost zijn.

Aanpak resterende binnenstedelijke NO2-overschrijdingen

De resterende 26 NO2-overschrijdingen bevinden zich in Amsterdam (18), Rotterdam (4), Eindhoven (1) en
Arnhem (3). Deze steden hebben tezamen in 2018 64 maatregelen aan het NSL toegevoegd.
Voor de stand van zaken van de aanpak van de laatste resterende knelpunten door deze
steden verwijs ik u naar de bijlage bij deze brief.

Met de huidige prognoses en inzichten zijn de binnenstedelijke knelpunten in het zichtjaar
2020 opgelost, mogelijk met uitzondering van het laatste hardnekkige knelpunt in Rotterdam.
Rotterdam streeft er naar om met verkeersexperimenten dit laatste knelpunt in 2020
op te lossen. Vanwege dit hardnekkige resterende knelpunt, blijf ik met Rotterdam
in gesprek over de aanpak daarvan. Naar verwachting van Eindhoven en Arnhem, zijn
in zichtjaar 2019 de overschrijdingen in deze steden reeds opgelost. Amsterdam volgt
in 2020, maar de gemeente Amsterdam meldt het risico dat, als gevolg van renovatieswerkzaamheden
van kades en bruggen, er grote wijzigingen in het lokale verkeer kunnen optreden met
mogelijk impact op de luchtkwaliteitsknelpunten. In 2020 wordt meer bekend over de
staat en aanpak van kades en bruggen in Amsterdam.

De steden hebben ambitieuze agenda’s gericht op de verbetering van luchtkwaliteit.
Om te voorkomen dat de grenswaarden opnieuw overschreden worden en ter bevordering
van de volksgezondheid in deze steden, is het van belang dat aanvullende maatregelen
uit de Aanpassing NSL 2018 én de gepresenteerde beleidsagenda’s door de steden uitgevoerd
worden.

Ontwikkeling veehouderij-gerelateerde PM10overschrijdingen

Na een daling in de jaren ervoor is in 2018 de gemiddelde concentratie PM10 waar de bevolking aan wordt blootgesteld gestegen. In 2018 zijn er 64 toetspunten
met overschrijdingen veroorzaakt door concentratiebijdragen van 47 omliggende veehouderijen
in het zichtjaar 2018. Het RIVM geeft evenwel aan dat naar verwachting de gemiddelde
fijnstofconcentratie waar de bevolking aan blootstaat de komende jaren zal afnemen,
maar net als bij stikstofdioxide is het onzeker hoeveel dit precies zal zijn.

In de gebieden met intensieve veehouderij zijn de gemiddelde achtergrondconcentraties
PM10 in 2018 hoger dan die in 2017. Het RIVM geeft aan dat de stijging tussen 2017 en
2018 vermoedelijk te maken heeft met de meteorologische omstandigheden in 2018: uitzonderlijk
droog, gemiddeld meer oostenwind en lagere windsnelheden. Daarnaast is, net als in
de monitoringsronde van 2018, ook dit jaar sprake van een toename van het aantal veehouderijen
dat nauwkeurig in beeld gebracht wordt. Hiermee wordt de kwaliteit van de monitoringstool
ten aanzien van veehouderijen verbeterd. De toename betreft gegevens van 122 veehouderijen
samen met aangepaste invoergegevens van bestaande veehouderijen. Deze verbeteractie
heeft vier veehouderijen die nieuwe overschrijdingen veroorzaken tot gevolg.

Het langjarig beeld is dat tussen 2013 en 2018 het aantal toetspunten met een overschrijding
van de etmaalnorm bijna halveert van 111 (veroorzaakt door 63 veehouderijen) naar
64 (veroorzaakt door 47 veehouderijen), terwijl het aantal gemonitorde veehouderijen
is gestegen van 509 naar 1.297 en het aantal doorgerekende toetspunten is toegenomen
van 2.558 naar 4.613. Mijn streven blijft om de monitoringstool completer en accurater
te vullen met relevante veehouderijgegevens, zodat de luchtkwaliteit vanuit deze bron
beter in beeld komt, zoals dat ook voor verkeer en industrie het geval is.

Aanpak veehouderij-gerelateerde PM10-overschrijdingen

De reeds betrokken gemeente- en provinciebesturen voeren samen met mij de maatregelen
van de Aanpassing NSL 2018 uit, om de PM10-overschrijdingen rond veehouderijen op zo kort mogelijke termijn op te lossen. Het
merendeel van de fijnstofknelpunten kan worden opgelost met het treffen van gerichte
maatregelen bij veehouderijen. Hiervoor zijn bestaande technieken beschikbaar. Voor
een aantal gevallen zal verplaatsing of uitkoop van bedrijf of belaste woning de beste
oplossing zijn. Begin 2020 treedt naar verwachting een experiment op basis van de
Crisis- en herstelwet in werking. Dit experiment biedt instrumentarium voor de aanpak
van een aantal knelpunten in de gemeenten Nederweert en Someren. De aanpak die het
kabinet heeft voorgesteld voor het oplossen van de stikstofproblematiek (Kamerstuk
32 670, nr. 167), zoals het gebiedsgericht faciliteren van boeren die willen stoppen, kan lokaal
ook bijdragen aan de vermindering van de emissie van PM10. Begin 2019 is een wijziging van de Regeling beoordeling luchtkwaliteit in werking
getreden. Deze voorziet in een meer gedetailleerde toetsing om nieuwe overschrijdingen
te voorkomen. Ik start op korte termijn een eerste verkenning naar de situatie rond
de in deze monitoringsronde nieuw geconstateerde veehouderij-gerelateerde PM10-overschrijdingen. Waar relevant ga ik vervolgens het gesprek aan met ook deze gemeenten
om afspraken over de aanpak van deze overschrijdingen te maken. Hierbij maak ik een
onderscheid tussen enerzijds beperkte normoverschrijdingen die door autonome ontwikkelingen
of als gevolg van generiek beleid worden opgelost en anderzijds structurele overschrijdingen,
die een specifieke aanpak per knelpunt vergen. PM10-overschrijdingen rond veehouderijen worden conform de aanpak van de Aanpassing NSL
2018 zo snel mogelijk, doch uiterlijk in 2023 opgelost.

Ook wanneer de EU-grenswaarden overal gehaald zijn, vind ik verdere verbetering van
de luchtkwaliteit van belang om risico’s voor de volksgezondheid nog meer te verlagen.
Daarom zet het kabinet zich via het Schone Lucht Akkoord, in voor gezondheidswinst
door een permanente verbetering van de luchtkwaliteit in Nederland. Het kabinet werkt
daarbij – conform het advies van de Gezondheidsraad2 – toe naar de advieswaarden van de WHO in 2030. Met het Schone Lucht Akkoord wordt
de omslag gemaakt van het sturen op het voldoen aan Europese grenswaarden, naar het
realiseren van gezondheidswinst voor iedereen. Begin 2020 zal het kabinet het Schone
Lucht Akkoord met provincies en gemeenten ondertekenen. U wordt hierover op korte
termijn geïnformeerd.

De Minister voor Milieu en Wonen, S. van Veldhoven-van der Meer

Bijlage 1 Stand van zaken aanpak binnenstedelijke NO2 knelpunten

Amsterdam:

De gemeente Amsterdam heeft in 2019 aangekondigd de luchtkwaliteit de komende jaren
verder te verbeteren met als ambitie het overal behalen van de WHO-advieswaarde in
2030. In het Amsterdamse Actieplan Schone Lucht zijn maatregelen aangekondigd die
vanaf 2020 uitgevoerd gaan worden, bijvoorbeeld het openstellen van subsidieregeling
elektrische voertuigen zakelijk en personen (vanaf 1 dec 2019). Zodra dat mogelijk
is worden deze maatregelen aanvullend opgenomen in het NSL.

De belangrijkste maatregelen uit het Actieplan Schone Lucht zijn het aanscherpen van
de toelatingsregimes van de bestaande vier milieuzones (vracht, bestel, autobussen/touringcars
en taxi’s), het instellen van een nieuwe milieuzone voor personenauto’s, het instellen
van zero-emissie gebieden voor bepaalde modaliteiten en het verder uitrollen van emissievrij
vervoer. Daarnaast bevorderen andere beleidsprogramma’s zoals Agenda Autoluw en het
programma Amsterdam Aardgasvrij de luchtkwaliteit.

In het kader van de Aanpassing NSL 2018 heeft Amsterdam aanvullend 22 maatregelen
aangekondigd. Daarvan heeft Amsterdam er reeds 13 uitgevoerd, zijn er zeven nog in
uitvoering en moeten er twee nog starten.

Het RIVM prognosticeert dat Amsterdam in zichtjaar 2020 geen NO2 overschrijdingen meer heeft. Amsterdam ziet één ontwikkeling die een risico vormt
voor het behalen van deze prognose: De slechte staat van kades en bruggen kunnen in
verband met veiligheid van weggebruikers leiden tot beperken van het gebruik of directe
afsluitingen van wegen. Dit kan een grote invloed hebben op de verkeerstromen in de
stad en daarmee de luchtkwaliteit. De precieze impact en mogelijke mitigerende maatregelen
om extra verontreiniging tegen te gaan, worden momenteel door Amsterdam onderzocht.

Rotterdam:

Er worden géén overschrijdingen meer verwacht bij de Coolsingel aangezien er op dit
moment een reconstructie plaatsvindt waarbij het aantal rijstroken wordt gehalveerd.
Voor Rotterdam is er in het zichtjaar 2020 alleen langs de Maastunnelcorridor (Doklaan)
waarschijnlijk sprake van overschrijdingslocaties voor NO2. De Maastunnel is sinds 19 augustus 2019 weer volledig opengesteld voor het wegverkeer
waardoor er aan de Doklaan opnieuw overschrijdingen voor NO2 te verwachten zijn. Het college van Rotterdam heeft recent de Koersnota Schone Lucht
vastgesteld waarin de ambitie is beschreven om voor het zichtjaar 2020 op geen enkele
straat meer de Europese normen worden overschreden. Rotterdam streeft met verkeersexperimenten
het oplossen van dit laatste knelpunt in 2020 na. De belangrijkste maatregelen zijn
verkeersexperimenten langs de Maastunnelcorridor, het verschonen van de bouwlogistiek
en de uitvoering van een pilot met walstroom voor zeeschepen. Dit zijn maatregelen
die reeds in de Aanpassing NSL 2018 zijn aangekondigd en waar het Rijk cofinanciering
voor heeft gegeven.

Van de 21 maatregelen van Rotterdam in de Aanpassing NSL 2018 heeft Rotterdam er ondertussen
zes afgerond, zijn er 13 in uitvoering en moeten er twee nog starten. Naast het oplossen
van knelpunten wil de gemeente Rotterdam de luchtkwaliteit blijvend verbeteren en
er zijn andere lokale beleidsprogramma’s die ook de luchtkwaliteit bevorderen, bijvoorbeeld
het Rotterdamse Klimaatakkoord en de Rotterdamse Mobiliteitsaanpak.

Arnhem:

De Monitoringsrapportage NSL 2019 laat voor Arnhem een achterhaald beeld zien voor
het zichtjaar 2018 (drie grenswaardeoverschrijdingen op één locatie), omdat gemeente
Arnhem in 2019 de verkeerskundige onderbouwing heeft herzien, maar op moment van sluiting
van de monitoringstool deze resultaten nog niet beschikbaar had3. Ondertussen is de onderbouwing wel gereed en laat nieuwe doorrekening, inclusief
de effecten van de Milieuzone diesel personenwagens, met de rekentool door de gemeente
zien dat de gemeente Arnhem in het zichtjaar 2019 naar verwachting overal zal voldoen
aan de grenswaarden en dat de aanvullende maatregelen uit de Aanpassing NSL 2018 zorgen
voor een additionele verbetering in 2020.

Van de 12 maatregelen uit de Aanpassing NSL 2018 zijn er door Arnhem vijf reeds uitgevoerd,
zijn er twee in uitvoering en moeten er vijf nog starten. De totale uitvoering loopt
door tot in 2020 en 2021. Daarnaast heeft Arnhem de Luchtagenda vastgesteld met maatregelen
die, onder voorbehoud van lokale financiering, vanaf 2020 uitgevoerd gaan worden en
de luchtkwaliteit verder verbeteren.

Eindhoven:

Er resteert in Eindhoven in het zichtjaar 2018 één knelpunt, mede als gevolg van het
«waterbedeffect» van de werkzaamheden en definitieve aanpassingen elders. De verwachting
is dat de resterende overschrijding in Eindhoven in het zichtjaar 2019 verdwenen is.
Van de negen maatregelen van Eindhoven in de Aanpassing NSL 2018, heeft Eindhoven
er drie afgerond, drie in uitvoering en moeten er drie nog starten. De drie nog op
te starten maatregelen moeten de basis leggen voor de lange termijn oplossingen waar
met een definitieve aanpak van de Westelijke Binnenring, Westtangent en Westelijke
Ring een grote verkeersreductie en betere bereikbaarheid van het centrum kan worden
bereikt en tot een autoluwe binnenstad zal leiden. Dit is een grote ingreep, die eerst
rond 2025 gaat spelen. De gemeente Eindhoven moet hierover nog tot politieke besluitvorming
komen.