Voorzitterschap in de tijd van Noord- en Zuid-Nederland
In de tijd van Noord- en Zuid-Nederland (1815-1830) was afwisselend iemand uit het Noorden of Zuiden Voorzitter van de Tweede Kamer. Daarna wisselden de Kamerleden uit de verschillende provincies het voorzitterschap af. In de 19e eeuw waren er soms meerdere stemrondes nodig om de Voorzitter te kiezen en ontstond er soms strijd. De allereerste Kamervoorzitter was jonkheer Jan Elias Nicolaas van Lynden van Hoevelaken.
Geen strijd? Of toch wel?
Na 1888 leek er nauwelijks nog sprake van strijd om het voorzitterschap van de Tweede Kamer. Vanaf dat jaar werd de Voorzitter gekozen uit de grootste politieke fractie. Zo was tussen 1888-1891 een antirevolutionair Voorzitter, nadat de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en de Katholieke Volkspartij (KVP) de meerderheid hadden behaald. Tussen 1891 en 1901 was een liberaal Voorzitter van de Tweede Kamer.
Later, in 1959 was er toch nog wel enige strijd. De PvdA was het namelijk niet eens met de handelswijze van de Kamervoorzitter Kortenhorst (KVP) na de kabinetscrisis van 1958. Kortenhorst had tegen de zin van de PvdA de afhandeling van de belastingvoorstellen doorgezet. De PvdA-leden stemden toen op een andere Voorzitter. Kortenhorst werd uiteindelijk wel gekozen. In de geschiedenis van het voorzitterschap van de Tweede Kamer was Kortenhorst ook de langstzittende Voorzitter. Hij was vijftien jaar lang Kamervoorzitter.
Niet alleen juristen
Tot 1972 hadden vrijwel alle Kamervoorzitters een juridische achtergrond. Met de komst van PvdA’er Vondeling veranderde dat. Hij was landbouwkundige. Daarna kwamen de Kamervoorzitters uit diverse vakgebieden.
Grondwetswijziging 1983
In 1983 werd de Grondwet gewijzigd. Ook het voorzitterschap van de Kamer veranderde hierdoor. Voor 1983 werd de Voorzitter ieder jaar gekozen. Na 1983 werd de Voorzitter gekozen voor een periode van vier jaar, een kabinetsperiode. Ook koos de Tweede Kamer sinds die grondwetswijziging zelf haar Voorzitter.
Niet de grootste partij
Vaak is de Voorzitter iemand uit een van de grotere (regerings)fracties. Toch zijn daar uitzonderingen op. Khadija Arib is lid van de PvdA-fractie, die momenteel negen zetels in de Kamer heeft. Daarmee is de fractie de zevende in grootte. Ook in 1977 en 1982 was de PvdA wel de grootste partij, maar nam zij niet deel aan de regering. De PvdA leverde in die jaren, als oppositiepartij, echter wel Voorzitters Vondeling en Dolman.
In 2002 waren de LPF en het CDA groter dan de VVD. Toch leverde de VVD de Voorzitter, namelijk Frans Weisglas.
Eerste vrouw
De eerste vrouwelijke Voorzitter van de Tweede Kamer was Jeltje van Nieuwenhoven (PvdA). Zij was Voorzitter van 1998 tot 2002.
Publieke verkiezing
Sinds 2002 kiest de Tweede Kamer in een publieke verkiezing haar Voorzitter. In 2002 stelden Frans Weisglas (VVD) en Jim Janssen van Raaij (LPF) stelden zichzelf kandidaat. De VVD had Annemarie Jorritsma voorgedragen. In een plenaire vergadering presenteerden de kandidaten zich aan de andere Kamerleden en onderbouwden zij hun motivatie. De Tweede Kamer koos uiteindelijk Frans Weisglas.
In 2006 koos de Kamer Gerdi Verbeet als Voorzitter. Zij werd vervolgens in 2010 herkozen. Van september 2012 tot en met 12 december 2015 was Anouchka van Miltenburg voorzitter van de Tweede Kamer. Zij stapte vroegtijdig op. Bij een tussentijdse verkiezing op 13 januari 2016 werd Khadija Arib gekozen tot Voorzitter van de Tweede Kamer. Na de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 werd zij herkozen.
- Een deel van de inhoud van deze pagina over de geschiedenis van het Kamervoorzitterschap is gebaseerd op informatie van www.parlement.com.